Mo Mu Kona ku Bela ni Tabo Ka ku Ba Basali

MWA LINAHA ze ñata za lifasi kacenu, buñata bwa basali ba beleka. Mwa linaha ze zwezipili, mane palo ya basali ba ba beleka ibat’o likana ni ya banna. Kono mwa linaha ze shebile, basali hañata ba tokwa ku beleka ka t’ata mwa masimu ilikuli ba kone ku fepa mabasi a bona.

Basali ba bañata ha ba zibi hande haiba ba swanela ku beleka kuli ba fumane mali a ka ba tusa mwa bupilo kamba kuli ba ute fela mabasi a bona. Basali ba ha ba bangi fela ni musebezi wa ku bata pene ya ku lekisa lico, liapalo, ni ku lifela mandu, kono mane hape ba na ni ku apehanga, ku tapisa libyana, ni ku kenisa fa lapa.

Kwand’a zeo, basali ba Sikreste ba na ni musebezi wa ku luta bana ba bona likuka za Mulimu. Bo Cristina, ba ba na ni bana ba banyinyani ba babeli ba li: “Ku t’ata hahulu ku beleka ni ku peta misebezi ya mwa lubasi, sihulu haiba mutu u na ni bana ba banyinyani. Mutu ha koni ku ba hande ni nako ya ku tona ni banana.”

Ki kabakalañi basali ba bañata ha ba kenanga misebezi? Ki matata mañi e ba kopananga ni ona? Mi kana kwa tokwahala luli kuli mushemi wa musali a beleke kuli a be ni tabo?

Libaka Basali Ha Ba Belekanga

Basali ba bañata ba ikutwanga kuli ba swanela ku beleka luli. Ba bañwi ha ba si ka nyalwa, mi kacwalo ha ba na mutu ya kona ku ba tusa ku ba ni pene ye tokwahala mwa lubasi. Mi batu ba bañwi ba ba nyalani ba lemuhanga kuli pene ye holiwa ki mutu a li muñwi fela ha i koni ku leka lika kaufela ze ba tokwa.

Kono haki basali kaufela ba ba beleka kuli ba fumane mali. Ba bañwi ba beleka ka ku bata ku ngiwa kuli ki ba butokwa. Ba bañwi bona ba beleka ka mulelo wa ku itusisa pene ya bona mo ba batela kaufela kamba kuli ba leke lika ze ñwi za simbombo. Ba bañata ba na ni yeloseli kwa musebezi mi ba tabela hahulu musebezi o ba eza.

Libaka le liñwi bashemi ba basali ha ba ikutwanga kuli ba swanela ku beleka kikuli ba bona basali ba bañwi ba ba beleka. Nihaike batu ba bañata ba lumela kuli basali ba ba beleka kamita ba banga ni lipilaelo mi ba katalanga hahulu, basali ba ba sa beleki ha ba utwisiswangi, mi fokuñwi mane ba  sheununwanga. Musali yo muñwi na talusize maikuto a hae cwana kuli: “Ni fumananga hahulu t’ata ku taluseza mutu kuli ni musali fela wa fa lapa. Batu ba bañwi ba kona ku bulela manzwi kamba ku eza lika ze bonisa inge kuli ni icawisa lika ze ñwi.” Bo Rebeca, ba ba na ni mwana wa musizana wa lilimo ze peli ba li: “Nihaike kuli batu ko lu pila ba nga kuli basali ba swanela ku babalela banana, ni bona kuli ba nga basali ba ba sa beleki kuli ha ba na tuso.”

Niti ya Taba

Mwa libaka ze ñwi za lifasi, ba mitai ya makande ba bonisa kuli “musali sakata” ki musali ya kondisa mwa musebezi wa hae, ya ocola pene, wa liapalo ze cisa pasa, ni ya ikonela. Ha fita kwandu, u sa kona ku tatulula matata a bana ba hae, ku hakulula mafosisa a munn’a hae, ni ku tatulula matata a mañwi mwa lubasi. Kono ki basali ba sikai fela haiba ba teñi ba ba kona ku pila bupilo bo bu cwalo.

Niti ya taba kikuli buñata bwa misebezi ye ba kenanga basali ya botehisa mi ha i ba fumanisangi pene ye ñata. Fokuñwi mane basali ba ba beleka ba zwafanga hahulu kakuli misebezi ye ba eza ha i ba konisi ku itusisa hande buikoneli bwa bona bwa ka sipepo. Buka ye ñwi (Social Psychology) i talusa kuli: “Nihaike kuli batu ba bañwi ba likile ku zekela litukelo za basali , banna ba sa zwelapili ku ba ni misebezi ye ocolisa ni ye tumile hahulu. Kacwalo basali ba ba bata ku zibahala ka misebezi ya bona ha ba na tabo luli.” Mutende wa kwa Spain (El País) u li: “Ku kulubelwa kuli basali ki bona ba ba katazwanga hahulu ki lipilaelo ze tiswa ki ku beleka hahulu ku fita banna, kakuli basali ba bañata ba beleka habeli, kwa mubeleko ni kwa mandu a bona.”

Banna Mo Ba Kona ku Tuseza

Ibe kuli musali wa Sikreste u bata ku beleka kamba ku sa beleka, yeo ki keto ya swanela ku ikezeza yena muñi. Kono haiba u nyezwi, yena ni munn’a hae ba swanela fela ku eza katulo ha se ba ambolisani taba yeo ni ku nyakisisa hande litaba kaufela ze tokwahala.—Liproverbia 14:15.

Ku cwañi he haiba bo munna ni musali ba ba nyalani ba lumelelana kuli sibeli sa bona ba swanela ku beleka ilikuli ba kone ku ba ni pene ye tokwahala mwa lubasi? Haiba ku cwalo, munna ya butali u ka mamela kelezo ya Bibele ye li: “Mina banna, mu pilisane ni bona ka kutwisiso, kakuli musali ki piza ye fokola ku fita mina; mu ba kuteke, haili fo ba ka ca hamoho ni mina sanda sa sishemo sa bupilo.” (1 Pitrosi 3:7) Munna u kona ku bonisa musal’a hae likute ka ku ziba maciñekelo a musal’a hae. Haiba kwa konahala, wa kona ku no mu tusanga ku eza misebezi ye miñwi ya fa lapa. Ka ku likanyisa Jesu, munna u swanela ku itatela ku eza misebezi ye kwatasi ka buikokobezo, isi ku hana ku eza misebezi ye cwalo ka ku nahana kuli i mu kutiseza kwatasi. (Joani 13:12-15) Kono u ka eza misebezi yeo kuli a bonise musal’a hae ya sebeza ka t’ata kuli wa mu lata. Haiba a eza cwalo, musali u ka itebuha hahulu.—Maefese 5:25, 28, 29.

Haiba bo munna ni musali ba ikatulela ku beleka mwa sibeli sa bona, ba swanela ku ba ni moya wa swalisano ha ba fita kwandu. Sisupo seo si koñomekilwe hande mwa taba ye ne i bihilwe mwa mutende o muñwi o bizwa ABC kwa Spain. Mwa patisiso ye ne ezizwe ki ba kopano ye bona za mabasi (Institute of Family Matters), ne ku bulezwi kuli litelekano li atile hahulu mwa Spain isi fela kabakala “kutokwa likuka ze nde za muzamao ni bulapeli” kono hape kabakala mabaka a mañwi a mabeli—“basali ba bañata se ba beleka mi banna ha ba tabeli ku tusa basali ku eza misebezi ya fa lapa.”

Musebezi wa Butokwa O Ba Filwe Basali Ba Sikreste

Nihaike kuli Jehova u file banna musebezi wa ku luta bana, basali ba Sikreste ba ziba hande kuli ni bona ba filwe musebezi wa butokwa, sihulu mwanana ha sa li mbututu. (Liproverbia 1:8; Maefese 6:4) Jehova n’a taluseza bashemi ba banna ni ba basali ha na bulelela  Maisilaele kuli ba lute bana ba bona Mulao wa hae. N’a ziba kuli musebezi wo ne u ka tokwa nako ni pilu-telele, sihulu bana ha ba sa li ba banyinyani. Kona libaka Mulimu ha na bulelezi bashemi kuli ne ba swanela ku luta bana ba bona ha ba li mwa ndu, mwa nzila, ha ba zuha, niha ba lobala.—Deuteronoma 6:4-7.

Linzwi la Mulimu li bonisa kuli bashemi ba basali ba na ni musebezi o kutekeha ha li laela bana kuli: ‘U si ke wa tuhela mulao wa maho.’ (Liproverbia 6:20) Ki niti kuli musali ya nyezwi wa swanela ku buza munn’a hae pili a si ka tomela banana milao. Kono sina mo li boniseza liñolo la Liproverbia 6:20, bashemi ba basali ni bona ba kona ku toma milao. Mi banana ba ba mamela litaelo za bulapeli kamba za muzamao ze ba fiwa ki boma bona ba ba saba Mulimu ba ka ba ni limbuyoti ze tuna. (Liproverbia 6:21, 22) Bo Teresa, ba ba na ni bana ba banyinyani ba babeli ne ba bulezi libaka ha ba sa tabeli ku beleka. Ne ba ize: “Musebezi wa ka o mutuna ki wa ku hulisa banake kuli ba fite fa ku sebeleza Mulimu. Ni bata ku peta hande musebezi wo ka mo ni konela kaufela.”

Basali Ba Ne Ba Tomile Mutala O Munde

Mulena Lemuele wa Isilaele na itutile hahulu litaba ze ñata ku bomahe. “Likelezo” ze ne ba mu “layile” li ñozwi mwa Linzwi la Mulimu le li tahile ka moya. (Liproverbia 31:1; 2 Timotea 3:16) Manzwi a bomahe a talusa musali ya sepahala ni kacenu le a sa tusa bana ba bashimani kuli ba kete hande musali wa ku nyala. Mi litemuso ze ne ba mu file ka za buitamaeli ni ku nwa hahulu macwala li sa li za butokwa ni la kacenu sina fela miteñi yani.—Liproverbia 31:3-5, 10-31.

Mwa miteñi ya baapositola, muapositola Paulusi na babalize mushemi wa musali ya n’a bizwa Eunise bakeñisa musebezi o munde wa n’a petile wa ku luta mwan’a hae Timotea. Bakeñisa kuli mwendi munn’a Eunise na lapelanga milimu ya Magerike, Eunice na tokwa ku susueza Timotea kuli a be ni tumelo ya “Mañolo a kenile.” Eunise na kalile lili ku luta Timotea Mañolo? Bibele i bonisa kuli na kalisize “ku zwa kwa bwanana,” ili ku talusa ku zwa nako ya na li mbututu Timotea. (2 Timotea 1:5; 3:14, 15) Tumelo ni mutala wa hae, ku beya cwalo ni lituto za hae, ne li susuelize mwan’a hae Timotea kuli kwapili a be mulumiwa.—Mafilipi 2:19-22.

Mwa Bibele hape ku na ni mitala ye miñwi ya basali ba ne ba bonisize moya wa kamuhelo kwa batanga ba Mulimu ba ba sepahala, ili ku tisa kuli bana ba bona ba zibane ni batu ba ba cwalo. Ka mutala, musali wa kwa Shuneme kamita na amuhelanga mupolofita Elisha mwa ndu ya hae. Mi hasamulaho mwan’a hae ya na shwile na zusizwe ki Elisha. (2 Malena 4:8-10, 32-37) Mu hupule hape mutala wa Maria, mahe Mareka muñoli wa Bibele. Ku bonahala kuli na fanile ndu ya hae kwa Jerusalema kuli ku ezezwange mikopano. (Likezo 12:12) Kaniti luli Mareka na itutile lika ze ñata kwa baapositola ni Bakreste ba bañwi ba ne ba to kopanelanga mwa ndu ya bona.

Jehova luli wa itebuha misebezi ye ba peta basali ba ba sepahala ba ba luta bana ba bona likuka za hae. Wa ba katelwa kabakala busepahali bwa bona ni buikatazo bo ba eza bwa ku luta bana ba bona linzila za hae.—2 Samuele 22:26; Liproverbia 14:1.

Musebezi O Fumanisa Tabo Ye Tuna

Sina mo i boniselize mitala ya mwa Mañolo ye lu sa zo nyakisisa, ku babalela hande lubasi kwa mubili ni kwa moya ku tisa limbuyoti ze ñata. Kono ku eza cwalo haki nto ye bunolo. Musebezi wa peta mushemi wa musali kwandu mane u t’ata hahulu ku fita musebezi ufi kamba ufi o mutuna mwa kampani.

Ki niti kuli haiba musali hamulaho wa ku ambolisana ni munn’a hae a iketela ku belekanga fela ka linako ze ñwi, lubasi lu ka tokwa ku pila bupilo bo bu bunolo mi mwendi batu ba ba sa mu utwisisi ba ka kona ku mu seha. Kono limbuyoti ze zwa mwateñi mane li kona ku ba ze ñata. Bo Paqui ba na ni bana ba  balalu mi ba tokwanga ku beleka fela ka linako ze ñwi. Ba li: “Ni tabelanga ku fumaneha bana ba ka ha ba kuta ku zwa kwa sikolo ilikuli ba fumane mutu ya kona ku ambola ni bona.” Bana ba bona ba tusizwe cwañi? Bo Paqui ba bulela kuli: “Ni tusanga bana ba ka mwa lituto za bona za kwa sikolo, mi haiba ku na ni matata a tokwa ku tatululwa, ni a tatululanga isali honafo fela. Nako ye ni tandanga hamoho ni bona ka zazi i ba tusanga kuli ba lukuluhe ku ambola ni na. Nako ye ki ya butokwa hahulu kuli mane ne ni hanile musebezi wa ku beleka zazi mutumbi.”

Basali ba Sikreste ba bañata ba lemuhile kuli haiba ba fukuza kwa nako ye ba tanda kwa musebezi, kaufela mwa lubasi lwa bona ba ka tusiwa. Bo Cristina, ba ba bulezwi pili mwa taba ye ba talusa kuli: “Ha ne ni tuhezi ku beleka, na lemuha kuli ne lu fukulize kwa matata a mwa lubasi. Ne ni banga ni nako ya ku ambolisana ni bana ba ka ni ku tusa bo munn’a ka mwa lika ze ñata. Na kala ku ikola ku luta bana ba ka ba basizana mi ne ni tabanga hahulu ku ba bona ha ba eza zwelopili.” Ku na ni taba ye ñwi ye ne tabisize hahulu bo Cristina. Ba li: “Mweli wa ka na iz’o itutela ku zamaya kwa liutelo la banana, kono wa bubeli yena ki na ya n’a mu lutile ku zamaya kwandu. Ne ni mu boni ha kala ku tambuka ni ku wela mwa mazoho a ka. Ne ni tabile hahulu ku bona mwan’aka inge a ituta ku zamaya cwalo!”

Taba ye ñwi ye swanela ku nyakisiswa ki ya kuli lubasi ha lu koni ku luza hahulu mali a mañata haiba mushemi wa musali a tuhela ku beleka. Bo Cristina ba talusa kuli: “Ne ni lifanga mali a mañata hahulu kwa liutelo la banana ni a mañwi ku za nzila. Ha ne lu nyakisisize hande muinelo wa luna ni bo munn’a ka, lwa fita fa ku lemuha kuli musebezi wa ka ne u sa tahisi kuli lu be ni mali a mañata e ne lu tokwa ku itusisa mwa lubasi.”

Batu ba bañwi ba ba nyalani hamulaho wa ku nyakisisa miinelo ya bona, ba fitanga fa ku bona kuli ku hande hahulu kuli musali a babalele fela lubasi ku fita ku bata pene ye ñwi ya ku utisa lubasi. Bo Paul, bo munn’a bo Cristina, ba li: “Ni ya tabile hahulu kuli musal’a ka u babalela hande bana ba luna ba babeli. Musal’a ka ha na belekanga, kaufela luna ne lu katalanga hahulu.” Bana ba bona ba basizana ba babeli ba tusizwe cwañi ki keto ya bashemi ba bona? Bo Paul ba li: “Bana ba luna ba ikutwa ku bukelezwa, mi ba silelezwa kwa liango ze maswe ha ba sa li banana.” Ki kabakalañi bo Paul ni bo Cristina ha ba bona kuli ku butokwa hahulu ku tanda nako ye ñata hahulu ni bana ba bona? Bo Paul ba alaba kuli: “Ni kolwa kuli haiba luna bashemi lu sa luti bana ba luna, ba ka lutiwa ki batu ba bañwi.”

Kaniti luli, bashemi kaufela ba swanela ku nyakisisa hande muinelo wa bona, mi ha ku na mutu yo muñwi ya swanela ku nyaza likatulo ze ba eza ba bañwi. (Maroma 14:4; 1 Matesalonika 4:11) Niteñi, ki hande ku nyakisisa mo lu kona ku tusezwa lubasi haiba musali a sa beleki musebezi wa ku tanda lizazi mutumbi. Bo Teresa ba ungula cwana ba li: “Kwa tabisa luli ku tanda nako ye ñata ya ku babalela ni ku luta bana ba luna.”—Samu 127:3.

[Siswaniso se si fa likepe 29]

Basali ba Sikreste ba na ni musebezi wa butokwa hahulu wa ku luta bana ba bona