Mwa Ku Fumanela Tabo Mwa Lubasi

Ku Ambolisana Ni Bana Ba Ba Sa Nonoboka

“Mwan’aka ha na sa li yo munyinyani ne ku li bunolo ku ambola ni yena, kono cwale ha sa na ni lilimo ze 16, na ni bo munn’a ka ku lu bela t’ata ku ziba za nahana. U lata hahulu ku ina a nosi mwa musiyo wa hae mi ki ka siwela inz’a ambola ni luna!”—BO MIRIAM, BA KWA MEXICO.

“Kwamulaho bana ba ka ne ba isezanga hahulu pilu kwa litaba ze ne ni bulela kaufela. Ne ba tabela ku teeleza ze ne ni bulela kaufela! Kono cwale kacenu ha se ba nonobokile, ba nahana kuli ha ni sa kona ku ba utwisisa.”—BO SCOTT, BA KWA AUSTRALIA.

HAIBA mu uta mwana ya sa nonoboka, mwa kona ku utwisisa manzwi e ba bulezi bashemi ba bañwi fahalimu. Kwamulaho mwendi ne mu kona ku ambolisana hande ni mwan’a mina. Kono ka nako ya cwale mwendi ha mu sa kona ku ambolisana hande cwalo. Me yo muñwi wa kwa Italy ya bizwa Angela, u li: “Mwan’aka ha na sa li yo munyinyani, na ni buzanga hahulu lipuzo. Kono cwale se li na ya sa kalisanga ku mu ambota. Haiba ni sa kalisi ku mu ambolisa, mazazi a kona ku fita ku si na ku ambola ni yena hande luli.”

Sina bo Angela, ni mina mu kana mu lemuhile kuli mwan’a mina ya na ipulelela ki kale a cinca, ha sa lata ku ambola hahulu cwale. Mwendi niha mu ka ikataza ku ambola ni yena u mi alaba fela ka bukuswani ni ka ku sa tabela. Ha mu buza mwan’a mina wa mushimani kuli “lizazi li zamaile cwañi?” yena u alaba fela ka bukuswani kuli “hande.” Ha mu buza mwan’a mina wa musizana kuli “ku ezahalileñi kwa sikolo kacenu?” yena u alaba kuli “ha ku na,” inz’a bonisa kuli ha na taba ni puzo ye mu buzize. Ha mu lika ku zwisezapili ngambolo ka ku buza kuli: “Kiñi ha u sa amboli?” mwan’a mina u ka kuzeleza fela.

Ki niti kuli, banana ba bañwi ba ba nonoboka bona ki baamboli. Kono ze ba bulelanga haki zona ze ba batanga ku utwa bashemi ba bona. Me yo muñwi wa kwa Nigeria ya bizwa Edna, ha iheta, u li: “Kamita ha ne ni kupanga mwan’aka kuli a eze nto ye ñwi, na ni alabanga kuli, ‘ha mu ni siye.’” Bo Ramón, ba kwa Mexico, ba bulela taba ye bat’o swana ka za mwan’a bona wa lilimo ze 16. Ba li: “Ibata iba zazi ni zazi lwa kananisananga. Nako kaufela ha ni mu taluseza ku eza nto ye ñwi, u kalisanga ku ni taluseza mabaka ha sa koni ku eza nto yeo.”

Ku lika ku ambola ni mwana ya sa nonobuka ya sa lati ku alaba, ku kona ku tahisa kuli mushemi a fele pilu. Bibele i bonisa kuli “mo ku si na likelezo, milelo ha i weli likamba.” (Liproverbia 15:22) Me yo muñwi wa likwasha ya bizwa Anna, wa kwa Russia, u li: “Ha ni palelwanga ku ziba za nahana mwan’aka, ni utwanga hahulu butuku kuli mane inge ni ka lila.” Ki kabakalañi ha ku banga kuli ka nako ye ba swanela ku ambolisana luli, bana—ni bashemi ba bona—ba bonahalanga ku sa tabela ku ambola?

Ku Ziba Ze Tisa Butata

Ku ambolisana ha ku talusi fela ku bulela litaba. Jesu na bulezi kuli: “Mulomo wa mutu u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Kacwalo ha lu ambolisana hande ni ba bañwi, lu ka ituta ze ñwi ku bona mi ze lu bulela li ka bonisa mo lu inezi. Banana ba ba sa nonoboka ba kana ba fumana t’ata ku bulela ze kwa pilu ya bona, kakuli ha ba  fita fa nako ya ku lusa kamba ya bulyanjo, nihaiba banana ba ne ba lukuluhile hahulu ba fitanga fa ku kuza hahulu ni ku ba ni maswabi. Bocaziba ba bañwi ba talusa kuli banana ba ba sa nonoboka kamita ba ikutwanga kuli ze ba eza kaufela ni ze ba bulela li swelwi ku buhiwa ni ku teelezwa ki ba bañwi. Kacwalo ka ku sa lata kuli ze ba eza ni ze ba bulela li buhiwe ni ku utwiwa ki ba bañwi, banana ba ba na ni maswabi ba kana ba kuza fela ilikuli bashemi ba bona ba si ke ba ziba ze ba nahana.

Nto ye ñwi ye kona ku palelwisa mwana ku ambolisana hande ni bashemi ba hae, ki takazo ya hae ya ku bata ku ba ni tukuluho. Ha mu koni ku zwelapili ku mu tima tukuluho yeo—mwan’a mina u sweli wa hula, mi ku hula k’o ku kopanyeleza ni ku ikemela. Kono mwana ya sa nonoboka ha bata ku ba ni tukuluho ha ku talusi kuli cwale wa kona ku yo ipilela a nosi. Mwan’a mina u mi tokwa hahulu mwa lika ze ñata. Kono mwana u kalanga hanyinyani-hanyinyani ku ikemela pili a si ka fita kale fa ku ba mutu yo muhulu. Bakeñisa kuli ku nahana ki kalulo ya ku hula, bana ba bañata ba ba sa nonoboka ba tabelanga ku nahana lika banosi pili ba si ka li taluseza kale ba bañwi.

Niti kikuli, bana ba ba sa nonoboka ba kana ba sa pati likunutu za bona kwa balikani ba bona, mi taba yeo i lemuhilwe ki me yo muñwi wa kwa Mexico ya bizwa Jessica. Me yo u talusa kuli: “Mwan’aka ha na sa li yo munyinyani, na lata hahulu ku ni talusezanga za matata a hae. Kono cwale u yo talusezanga balikani ba hae.” Haiba mwan’a mina ya sa nonoboka ni yena u cwalo, mu si nahani kuli u mi “latuzi” kuli ha mu sa li bashemi ba hae. Kono patisiso ye ñwi i bonisa kuli bana ba ba sa nonoboka niha ba sa lumeli cwalo, ba kutekanga hahulu kalimelo ya bashemi ba bona ku fita ya balikani ba bona. Kono ki lika mañi ze mu swanela ku eza kuli mu kone ku zwelapili ku ambolisana hande?

Mwa Ku Ambolisanela Hande

Mu nge kuli mu zamaisa mota mwa mukwakwa o mutuna o namile. Mi mu zamaisize ka likilomita ze ñata ku si na ku sikulula-sikulula hahulu mukoboco. Kono cwale ka sipundumukela, mu fumana kuli mukwakwa wa fapuha. Kuli mota ya mina i si ke ya zwa mwa mukwakwa, se mu swanela ku eza fela ki ku sikulula mukoboco. Mu swanela ku eza nto ye swana ni ku mwan’a mina ha fita fa nako ya ku nonoboka. Mwahal’a lilimo ze ñata ze fitile ze ne mu mu uta, mwendi ne mu sa tokwangi ku mu sikulula hahulu. Kono cwale, bupilo bwa mwan’a mina ki kale bu cinca, mi mu tokwa ku sikulula mwan’a mina ka ku cinca nzila ya mwa ku ambolela hande ni yena. Mu ipuze lipuzo ze latelela.

▪ ‘Kana na lumelezanga mwan’aka ku ambola ka nako ya bata ku ambola?’ Bibele i li: “Linzwi le li bulezwi ka nako ye swaneleha, li swana sina apule ya gauda ye mwa pizana ya silivera.” (Liproverbia 25:11) Sina liñolo le mo li boniseza, ku ziba nako ye swanela ki kwa butokwa. Ka mutala, mulimi ha itahanelangi ku kutula nako ya teñi i si ka fita kale, mi ha liyehangi nako ya teñi ha se i fitile. U libelelanga fela nako ya kutulo kuli i fite mi u sebezanga ka t’ata ka nako yeo. Mwan’a mina ya sa nonoboka mwendi ni yena u na ni nako ya tabelanga ku ambola. Mu ikambotange ni yena ka yona nako yeo. Me ya bizwa Frances, wa kwa Australia, u li: “Hañata mwan’aka wa musizani na lata ku tahanga kwa musiyo wa ka busihu, fokuñwi na to tandanga hora. Ha ni mutu ya tabela ku tona nako ye telele busihu, kacwalo ne ni ziyelehanga, kono ha ne lu tonanga cwalo, ne lu ambolanga ka za litaba kaufela.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Haiba mwan’a mina ya sa nonoboka u bonahala kuli ha lati ku ambola, mu eze nto ye ñwi ni yena—ha mu tambale ni yena, mu ye ko kuñwi ni yena mwa mota, mu bapale ni yena, kamba mu eze musebezi o muñwi ni yena fa lapa. Hañata ku eza lika ze cwalo ni bana ba ba sa nonoboka ku tahisanga kuli ba lukuluhe ku talusa ze kwa lipilu za bona.

▪ ‘Kana na lemuhanga maikuto ku zwelela mwa manzwi?’ Liñolo la Jobo 12:11 li li: “Ha ni li, zebe i ziba ku keta manzwi, sina mulomo ha u ziba ku keta lico ze mwa hanu?” Nako ya nonoboka mwan’a mina ki yona nako ye nde hahulu ya “ku keta” kamba ya ku ziba taluso ya manzwi a hae. Bana ba ba sa nonoboka hañata ba bulelanga lika inge kuli ki mo li inezi luli. Ka mutala, mwan’a mina wa kona ku bulela kuli: “Kamita mu bonisanga inge kuli ni mwanana!” kamba “Ha mu ni teelezangi!” Ku fita ku landalala fa manzwi a si ka itusiswa hande a cwale ka “kamita” ni la kuli “ha  mu,” mu hupule kuli mwendi mwan’a mina ha talusi cwalo luli. Ka mutala, pulelo ya kuli, “Kamita mu bonisanga inge kuli ni mwanana” i kona ku talusa kuli “ni ikutwa kuli ha mu ni sepi,” mi ya kuli “ha mu ni teelezangi” i kona ku talusa kuli, “ni bata ku mi taluseza mo ni ikutwela luli.” Mu like ku lemuha taluso ya manzwi a bulelwa.

MU LIKE MUEZEZO WO: Mwan’a mina ha bulela manzwi a taba kwa pilu, mwa kona ku bulela inge cwana: “Na bona kuli u filikani, mi ni bata ku utwa ze u bata ku bulela. Ni bulelele libaka ha u ikutwa kuli ni ku nga inge mwanana.” Mi cwale mu teeleze ku si na ku mu kauleza.

▪ ‘Esi mwendi ka ku hapelezanga mwan’aka ku ambola, ni mu palelwisanga ku bulela ka ku lukuluha?’

Bibele i li: “Ku Luka, kuli ku beye muselo, ki peu ya kona ha i calelwa mwa kozo, ku ba ba pilisana mwa kozo.” (Jakobo 3:18) Ka manzwi ni ka likezo za mina, mu bonise “kozo” ilikuli mwan’a mina ya nonoboka a lukuluhe ku ambola. Mu hupule kuli mwan’a mina u mi nga ku ba bayemeli ba hae. Kacwalo ha mu ambolisana ni yena, mu si ezi inge mu baatuli ba ba bata ku patulula buhata bwa paki mwa kuta. Ndate yo muñwi wa kwa Korea, ya bizwa Ahn, u li: “Mushemi yo munde ha bulelangi lipulelo ze cwale ka, ‘u ka hula lili?’ kamba, ‘ki hakai inge ni ku bulela taba ye?’ Hamulaho wa nako ye ne ni fosanga ka ku bulela cwalo, ne ni lemuhile kuli bana ba ka ne ba sa tabeli nzila ye ne ni ambolanga ka yona ni ze ne ni bulelanga.”

MU LIKE MUEZEZO WO: Haiba mwan’a mina ya sa nonoboka ha tabeli ku alaba lipuzo, mu like ku ambola ni yena ka nzila i sili. Ka mutala, ku fita ku buza mwan’a mina mwa tolezi, mina mu mu bulelele mo mu tolezi mi mu libelele haiba ni yena u ka bulela se siñwi. Kamba haiba mu bata ku ziba maikuto a mwan’a mina ka za taba ye ñwi, mu mu buze lipuzo ze sa mu ami. Mu mu kupe ku talusa mwa ikutwelanga mulikan’a hae ka za taba ye mu bata ku ziba za teñi. Kihona mu ka mu kupa kuli a taluse kelezo ya na ka kona ku fa mulikan’a hae.

Kwa konahala ku ambolisana hande ni bana ba ba sa nonoboka. Mu cince muambolelo wa mina ku likana ni mo ba tokwela bana ba mina. Mu buze bashemi ba bañwi ba ne ba konile ku ambolisananga hande ni bana ba bona ba ba sa nonoboka. (Liproverbia 11:14) Ha mu ambolisana ni mwan’a mina, ‘mu teeleze kapili, mu liyehe kwa ku bulela, mu liyehe ni kwa ku halifa.’ (Jakobo 1:19) Kwand’a zeo, mu zwelepili ku ikataza ku uta bana ba mina ba ba sa nonoboka “ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya [Jehova].”—Maefese 6:4.

MU IPUZE KULI . . .

▪ Mwan’aka u cincize cwañi ku zwa nako ya kalile ku nonoboka?

▪ Ni kona ku ambolanga cwañi hande?

[Mbokisi fa likepe 20]

Liakalezo Ze Zwa kwa Bashemi

“Mwan’aka u ambolanga ka ku lukuluha ha lu li ni batu ba bañwi. Kacwalo ba bañwi ha se ba ile, na zwelangapili ku mu ambota litaba ze swana ze ne lu ambozi ni bona.”—BO ANGELA, BA KWA ITALY.

“Lu lemuhile kuli bana ba luna hañata ba lukuluhanga hahulu ku luna haiba lu kala ka ku ba lumba ni ku ba taluseza kuli lu ba lata hahulu.”—BO DONIZETE, BA KWA BRAZIL.

“Ne ni ambozi ni batu ba bahulu ba ne ba hulisizwe ka tuto ya Bibele, mi ne ni ba buzize mo ne ba ikutwelanga ha ne ba sa nonoboka ni mo ne ba tuselizwe ki bashemi ba bona. Ne ni itutile ze ñata ka ku eza cwalo.”—BO DAWN, BA KWA BRITAIN.