Jesu na Lutileñi ka za Lihele?

Jesu na bulezi kuli: “Liito la hao ha li ku wiseza mwa sibi, u li kule; se sinde ku wena, kiha u kena mwa mubuso wa Mulimu u li simpolyo, isi ku ba ni meto a mabeli ni ku nepelwa mwa lyangalilo [kamba lihele], mo si sa shwi sibuku sa bona, ni m’o sa timi mulilo.”—MAREKA 9:47, 48.

Ka nako ye ñwi, Jesu na bulezi za nako ya katulo ha ka bulelela ba ba maswe kuli: “A mu zwe ku na, mina ba ba kutilwe, mu ye mwa mulilo o sa feli, o lukiselizwe Diabulosi ni mangeloi a hae.” Hape na bulezi kuli ba ba maswe bao, “ba ka ya mwa manyando a’ sa feli.”—MATEU 25:41, 46.

MANZWI a Jesu a fahalimu ha balwa lwa pili, a utwahala inge kuli Jesu na yemela tuto ya mulilo wa lihele. Niti ki ya kuli, Jesu na si ka lela ku lwanisa Linzwi la Mulimu, le li bulela ka ku utwahala kuli: “Ba ba shwile ha ba na se ba ziba.”—Muekelesia 9:5.

Kono cwale Jesu na ama kwañi ha na bulezi ka za ku nepela mutu “mwa lyangalilo” [kamba lihele]? Kana “mulilo o sa feli” wa na bulezi Jesu, ki mulilo tenyene kamba ki wa swanisezo? Batu ba ba maswe “ba ka ya mwa manyando a’ sa feli” ka mukwa ufi? Ha lu nyakisiseñi lipuzo ze, iliñwi ka iliñwi.

Jesu na ama kwañi ha na bulezi ka za ku nepela mutu “mwa lyangalilo” kamba lihele? Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli “lyangalilo” kwa liñolo la Mareka 9:47 ki Geʹen·na. Linzwi leo li zwa fa linzwi la Siheberu la Geh Hin·nomʹ, le li talusa “Musindi wa Hinomu.” Musindi wa Hinomu ne u fumaneha kwande a Jerusalema wa ikale. Mwa mazazi a malena ba Isilaele, musindi wo ne u itusiswa kwa ku cisa bana mwa mulilo sina matabelo—ili kezo ye ne nyenyisa ya na nyazize Mulimu. Mulimu na bulezi kuli na ka timeza batu ba ne ba eza kezo ye cwalo ya bulapeli bwa buhata. Ka nako yeo, Musindi wa Hinomu ne u ka kona ku bizwa kuli “musindi wa Pulao,” ko “litupu za sicaba se,” ne li ka lapama ku si na ku li pumbeka. (Jeremia 7:30-34) Kacwalo Jehova na polofitile kuli Musindi wa Hinomu ne u ka ba sibaka sa ku nepela litupu, isiñi sibaka sa ku tukufaleza batu ba ba pila.

Mwa linako za Jesu, bayahi ba Jerusalema ne ba itusisa Musindi wa Hinomu sina sibaka sa ku yumbela manyalala. Ne ba nepelanga litupu za likebenga mwa musindi wo, mi ne ku na ni mulilo o no lyakama musihali ni busihu kuli u kone ku cisa manyalala ni litupu ze ne nepelwanga mwateñi.

Jesu ha na bulela za sibuku se si sa shwi ni za mulilo o sa timi, ku bonahala kuli na ama kwa manzwi a kwa Isaya 66:24. Ka za “litupu za batu ba ba ikuhumuselize [Mulimu ],” Isaya u bulela kuli, “mabuku a bona h’a na ku shwa, mulilo wa bona ha u na ku tima.” Jesu ni bateelezi ba hae ne ba ziba kuli manzwi a, a kwa Isaya na talusa mo ne ku ezezwa litupu ze ne sa swanelwi ku pumbekwa.

Kacwalo, Jesu na itusisize Musindi wa Hinomu, kamba Gehena, ku swaniseza lifu la ku shwelela. Na talusize hande sisupo se ha na bulezi kuli Mulimu u “na ni mata a ku bulaelela moya ni mubili mwa lihele [Gehena].”  (Mateu 10:28) Lihele kamba Gehena li swaniseza lifu la ku shwelela, isiñi ku tukufazwa ku ya ku ile.

Kana “mulilo o sa feli” wa na bulezi Jesu, ki mulilo luli kamba ki wa swanisezo? Mu lemuhe kuli “mulilo o sa feli” wa na bulezi Jesu o ñozwi kwa liñolo la Mateu 25:41 ne u lukiselizwe “Diabulosi ni mangeloi a hae.” Kana mu nahana kuli mulilo luli wa kona ku cisa libupiwa za moya? Kamba kana Jesu na itusisa linzwi la “mulilo” ka swanisezo? Kaniti “lingu” ni “lipuli” ze bulezwi mwa ngambolo ye swana haki lingu ni lipuli tenyene, ki manzwi a swaniseza likwata ze peli za batu. (Mateu 25:32, 33) Mulilo o sa timi wa na bulezi Jesu u ciseleza batu ka swanisezo.

Batu ba ba maswe “ba ka ya mwa manyando a’ sa feli” ka mukwa ufi? Nihaike kuli litoloko  ze ñata li itusisa linzwi la “manyando” kwa Mateu 25:46, taluso luli ya linzwi la Sigerike la koʹla·sin ki “ku tatuba mo li hulela likota,” kamba ku kolela mitai ye si na tuso. Kacwalo haili fo batu ba ba swana sina lingu ba ka amuhela bupilo bo bu sa feli, batu ba ba sa baki ba ba swana sina lipuli, bona ba ka ya mwa “manyando a sa feli,” ili ku timezwa ku ya ku ile.

Mina mu Nahana Cwañi?

Jesu ni kamuta na si ka luta kuli batu ba na ni moyo o sa shwi. Kono hañata na lutanga ka za zuho ya bafu. (Luka 14:13, 14; Joani 5:25-29; 11:25) Jesu na kona ku bulela cwañi kuli bafu ba ka zuha haiba na lumela kuli mioyo ya bona ne i si ka shwa?

Jesu na si ka luta kuli Mulimu u ka tukufaza ka situhu batu ba ba maswe ku ya ku ile. Kono na bulezi kuli: “Mulimu u latile lifasi hahulu, mane u li file Mwan’a hae wa libanda, kuli mutu ufi kamba ufi ya lumela ku yena a si ke a shwa, kono a be ni bupilo bo bu sa feli.” (Joani 3:16) Ki kabakalañi Jesu ha na bulezi kuli batu ba ba sa lumeli ku yena ba ka shwa? Haiba luli na talusa kuli ne ba ka pila ku ya ku ile, kana na si ke a bulela za kuli ne ba ka nyandiswa maswe mwa mulilo wa lihele?

Tuto ya kuli lihele ki sibaka sa tukufazo ha i yo mwa Bibele. Kono ki tumelo ya sihedeni ye lutiwa sina ya Sikreste. (Mu bone kambokisi ka ka li, “Nyakisiso ye Kuswani ka za Litaba za Kwaikale za Lihele,” ka ka fa likepe 6.) Mulimu ha tukufazi batu ku ya ku ile mwa lihele. Ku ituta niti ka za lihele ku kona ku ama cwañi mo mu ngela Mulimu?

[Mbokisi fa likepe 6]

Nyakisiso Ye Kuswani Ka Za Litaba Za Kwaikale Za Lihele

TUTO YA LIHELE I SIMULUHA KWA LITUMELO ZA SIHEDENI: Maegepita ba kwaikale ne ba lumela mwa mulilo wa lihele. Buka ye bizwa Am-uat, ye ne ñozwi ka 1375 B.C.E., i bulela za batu “ba ba ka nepelwa kapili mwa mikoti ya mulilo; mi . . . ha ba na ku banduka mwateñi, hape . . . ha ba na ku banduka kwa malimi a mulilo.” Caziba yo muñwi wa mihupulo ya batu wa Mugerike ya bizwa Plutarch (ya na pilile ku zwa ibat’o ba ka 46 ku isa 120 C.E.) na ñozi cwana ka za ba ba mwa mabita: “[Ba] bokolola ka t’ata ha ba nze ba tukufazwa maswe ni ku utwiswa butuku ki likoto ze ba fiwa.”

TUTO YA LIHELE I KENA MWA LIKWATA ZA BULAPELI BWA SIJUDA: Caziba wa litaba za kale ya bizwa Josephus (ya na pilile ku zwa ka 37-ku isa ibat’o ba ka 100 C.E.) na bihile kuli ma-Essene, ili sikwata sa bulapeli bwa Sijuda, ne ba lumela kuli “mioyo ha i shwangi, i zwelangapili ku pila ku ya ku ile.” Na ekelize kuli: “Muhupulo wo u swana ni wa Magerike . . . Ba nahana kuli mioyo ye maswe i tamelezwi mwa sibaka sa lififi, mo i sweli ku tukufazwa musihali ni busihu.”

TUTO YA LIHELE I KENA MWA BULAPELI BO BU IPAPATA KU BA BWA SIKRESTE: Mwa lilimo za ma-100 C.E., buka ye bizwa Apocalypse of Peter ne i bulezi cwana ka za ba ba maswe: “Ba lukiselizwe mulilo o sa timi.” Hape ne i bulezi kuli: “Ezrael, lingeloi la buhali, li tisa banna ni basali bao licika la mibili ya bona i sweli ku ca mulilo mi lingeloi leo la ba nepela mwa sibaka se si lififi, ili lihele la batu; mi moya wa buhali wa ba fa likoto.” Ka nako ye swana yeo, muñoli ya bizwa Theophilus wa kwa Antioch na ñozi manzwi a na bulezwi ki Sibyl mupolofita wa musali wa Mugerike ya na polofita za likoto za batu ba ba maswe, kuli: “Mu ka cisiwa mwa liyekuyeku la mulilo, mi ka zazi ni zazi mu ka ciswa ki malimi a mulilo.” Manzwi a, ki a mañwi a manzwi a bulela Theophilus kuli “ki a niti, ki a butokwa, ki a lukile ni a na ni tuso kwa batu kaufela.”

LIHELE LI ITUSISWA KU YEMELA MIFILIFILI MWA LILIMO ZA MWAHAL’A 500 KU ISA 1500 A. D: Mary wa Pili, ya na li muoli wa kwa England (ku zwa ka 1553 ku isa 1558), na ciselize Maprotestanti ba ba bat’o ba 300 fa kota, kuti na bulezi kuli: “Mioyo ya bakeluhi sina ha i tuha i cisiwa ku ya ku ile mwa lihele, ni na ku lukile ha ni ka ba ciseza fa lifasi ili ku likanyisa Mulimu mwa yoliseza misuha.”

MULUTELO O MUNCA KA ZA LIHELE: Mwa lilimo za cwanoñu fa, likeleke ze ñwi li cincize mulutelo wa zona ka za lihele. Ka mutala, ba katengo ka ka talima za lituto za bulapeli ba mwa Church of England, ne ba bulezi cwana ka silimo sa 1995: “Lihele haki ku tukufazwa ku ya ku ile, kono ki keto ya mafelelezo ni ye sa koni ku cinciwa ya lika kaufela za toile Mulimu ili zeo mafelelezo a zona ki ku shwelela.”

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 7]

“LISA LA MULILO” KI NTO MAÑI?

Sinulo 20:10 i bulela kuli Diabulosi u ka nepelwa mwa “lisa la mulilo” mi u ka “tukufazwa musihali ni busihu ku ya ku ile.” Kambe kuli Diabulosi u ka tukufazwa ku ya ku ile, Mulimu na ka mu tuhelela ku pila, kono Bibele i bulela kuli Jesu u ka “timeza” Diabulosi. (Maheberu 2:14, Bibele ya King James Version) Lisa la mulilo la swanisezo li yemela ‘lifu la bubeli.’ Le haki lifu la pili le li bulezwi mwa Bibele—ili lifu le li tiswa ki sibi sa Adama, ili leo batu ba ka lukululwa ku lona ka zuho. (1 Makorinte 15:21, 22) Bakeñisa kuli Bibele ha i buleli kuli “lisa la mulilo” li ka lukulula bafu ba ba ku lona, kacwalo “lifu la bubeli” li swanela ku talusa mufuta o muñwi wa lifu la ku shwelela.

Bao ba ba mwa “lisa la mulilo” ba tukufazwa ku ya ku ile ka mukwa ufi? Ka linako ze ñwi, pulelo ya “ku tukufaza” i kona ku talusa “ku kwalela” mutu yo muñwi ku eza nto ye ñwi. Nako ye ñwi Jesu ha na lwanisize badimona, ne ba mu kupile kuli: “Kikuli u tahile kwanu ku lu tukufaza, [ku to lu kwalela mwa mukoti] ku si ka ba nako?” (Mateu 8:29; Luka 8:30, 31) Kacwalo, kaufela ba ba li mwa “lisa” ba ka “tukufazwa” ku ya ku ile kamba ku shwa “lifu la bubeli.”