Kana Mwa Ziba?

Ki bupaki mañi bo bu bonisa kuli Jesu na kile a ba teñi luli kwandaa bo bu fumaneha mwa Bibele?

▪ Bañoli ba litaba za lifasi ba sikai ba ne ba pilile hamulahonyana wa nako ya na pilile Jesu ne ba bulezi litaba ze supa luli ku Jesu. Yo muñwi wa bona ne li Cornelius Tacitus, ya na ñozi litaba za kwaikale ka za Roma ha ne i busiwa ki malena. Ka ku ama kwa mulilo o ne u cisize Roma ka 64 C.E., Tacitus u biha kuli ne ku bile ni mabulatwi a kuli Mubusi Nero ne li yena ya na tahisize sinyeho yeo. Tacitus u li, Nero na likile ku nyaza sikwata sa batu se ne si bizwa ki nyangela ya Maroma kuli ki Bakreste. Tacitus u ñola kuli: “Kreste ili fo li zwa libizo la Bakreste, na bulailwe ki mubusisi Ponse Pilato mwa puso ya Tibere.”—Annals, XV, 44.

Caziba wa litaba ze ezahezi wa Mujuda ya bizwa Flavius Josephus ni yena u bulela za Jesu. Ha na nyakisisa likezahalo ze ne ezahezi ku zwa nako ya na timezi Festusi, mubusisi wa Muroma wa kwa Judea ibatoo ba ka 62 C.E., ku to fita nako ya na kalisize ku busa Albinus, ya na mu yolile, Josephus u bulela kuli Muprisita yo Muhulu Ananiasi “na kopanyize baatuli ba Kuta ye Tuna ni ku ba tiseza muuna ya bizwa Jakobo, munyanaa Jesu ya na bizwa Kreste, hamohocwalo ni batu ba bañwi.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).

Ki kabakalañi Jesu ha na bizwa Kreste?

▪ Litaba za Evangeli li biha kuli lingeloi Gabriele ha ne li tile ku Maria ku to mu zibisa kuli na ka itwala, ne li mu bulelezi kuli a beye mwanaa hae libizo la Jesu. (Luka 1:31) Libizo le, ne li atile kwa Majuda ba mwa miteñi ya Bibele. Caziba wa litaba ze ezahezi wa Mujuda ya bizwa Josephus na ñozi ka za batu ba 12 ba libizo la Jesu, kwandaa ba ba bulezwi mwa Mañolo. Mwanaa Maria na bizwa “Jesu wa Nazareta,” ili libizo le ne li mu zibahaza kuli ne li Jesu ya na zwa kwa Nazareta. (Mareka 10:47) Hape na tilo zibahala kuli “Kreste,” kamba Jesu Kreste. (Mateu 16:16) Taba yeo i talusañi?

Linzwi la Sikuwa le li tolokilwe kuli “Kreste” li zwa fa linzwi la Sigerike la Khri·stosʹ, le li swana ni la Siheberu la Ma·shiʹach (Mesia). Sibeli sa manzwi ao a talusa “Mutoziwa.” Linzwi le, ne li itusisizwe ka swanelo kwa batu ba bañwi li si ka itusiswa kale ku Jesu. Ka mutala, Mushe, Aruni, ni Mulena Davida kaufela bona ne ba bulelwa kuli ne ba tozizwe, ili ku talusa kuli ne ba ketilwe ki Mulimu ku ba fa litulo za buikalabelo ni za ku zamaisa. (Livitike 4:3; 8:12; 2 Samuele 22:51; Maheberu 11:24-26) Jesu, Mesia ya na sepisizwe, ne li muyemeli yo mutuna wa Jehova. Kacwalo, Jesu ka swanelo na filwe libizo la “Kreste, Mwanaa Mulimu Ya-Pila.”—Mateu 16:16; Daniele 9:25.

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Siswaniso sa Flavius Josephus