Ku bantu bamo, kintu kibi kutabuka i kushikata ku njibo kitatyi kinoka mvula kyolwa pambulwa kya kulonga ne kwa kwenda. Nkasampe umo witwa bu Robert unena’mba, “mu bitatyi bya uno muswelo, nshikatanga’tu bitupu mwanda nkiyukilepo kya kulonga.”

 Le nobe kodi mwiivwane uno muswelo? Shi i amo, kino kishinte kibwanya kukukwasha!

•  Byofwaninwe kuyuka

•  Byobwanya kulonga

•  Binena bakwenu

•   Kwingidija bya busenswe kekubwanyapo kukwasha.

   Kutwela pa Entelenete kubwanya kwikala bu muswelo’tu wa kupityija kitatyi, ino kubwanya kukalakanya bukomo boba bwa kulanga ne kubweja’ko mukose. Jeremy wa myaka 21 unena’mba, “utulumukanga’tu kobambīle meso zokozoko ku olodinatele kulangulukila pa kintu nansha kimo mpika.”

   Nkasampe mwana-mukaji witwa bu Elena nandi witabija uno mulangwe. Unena’mba “kudi bintu byokubwanyapo kulonga na kya busendwe. Kikulabikanga ku bintu bipita pa ino ntanda, ino abe utūla kya busendwe kyobe, po pene waivwana mukose kupita!”

•   Mumweno ushintanga bintu.

   Lelo kuvudilwa’tu bya kulonga kukakulengeja uleke kwivwana mukose? Bikalondakana na muswelo osenswe bintu byolonga. Kimfwa, nkasampe umo mwana-mukaji witwa bu Karen uvuluka’mba: “Kufunda masomo kwadi kundetela mukose bininge, nansha byonadi na bintu bya kulonga difuku dyonso dituntulu. Pa kusaka uleke kwivwana mukose ufwaninwe kuta mutyima ku byobya byolonga.”

 Lelo wadi uyukile kala? “Kubulwa bya kulonga” ke kijikapo ino i mukenga, nshi ya bumeni mubwanya kumena bikunanwa.

 Longa bintu bishileshile. Kemone na balunda bapya. Shilula kwipwija mukose kukwabo. Kimba mitwe ya myanda mikwabo. Bantu balonga bintu bishileshile kebabwanyapo padi kwivwana mukose wa kwikala bunka nansha mukose wa kwikala na bantu!

 Musoñanya wa mu Bible: “Kyonso kibwanya kulonga kuboko kobe, wikilonge na bukomo bobe bonso.”—Musapudi 9:10.

 “Nashilwile kwifunda panopano Kishinwa Mandarin, kadi kwiibidija kwisamba luno ludimi difuku ne difuku kwanengeje mone amba nadi nsakilwa kwifunda’lo. Nsenswe kwikala na mwingilo wa kwingila. Neutanga mutyima kadi unkwashanga ñingidije kitatyi kyami biyampe.”—Melinda

 Tá mutyima ku kitungo kyobe. Shi utele mutyima ku kitungo kyobe mu byolonga, ukebisangela bininge. Ubwanya kuleka kwivwana mukose polonga devwala shi utele mutyima ku kitungo kyobe.

 Musoñanya wa mu Bible: “I kutupu kintu kipityile buya ku muntu kutabuka kudya ne kutoma ne kuloelelwa mingilo yandi mikomo.”—Mus. 2:24.

 “Dya ku mfulo kwa masomo, nadi nefunda mansá mwānda difuku ne difuku mwanda ku ngalwilo nkyadipo nefunda. Le naivwene mukose? Aa, mwanda nadi ntele’ko mutyima bininge. Nadi ntele mutyima ku bintu byadi bya kulupuka’ko—ke kutambula dipolome kadi—kino kyaunkweshe ntakamane.”—Hannah.

 Itabija kushinta byobya byobwanya kushinta. Nansha ke bintu bisangaja bininge kyaba kimo bibwanya kupungija shi i enka abyo byolonga. Kadi nansha ke balunda bayampe bakashinta kyaba kimo mpango yobakwete, washala pampikwa kintu kya kulonga. Pa kyaba kya kuleka uno mwanda ukubudije nsangaji, longa bukomo bwa kushinta’tu mumweno obe.

 Musoñanya wa mu Bible: “Yewa wa mutyima muyule nsangaji udi nyeke mu masobo.”—Nkindi 15:15.

 “Mulunda nami wanombwele mwa kumwena ne pa mfulo mu kitatyi kyondi pa bunka. Wanene amba muntu usaka kwikala biyampe mu būmi ufwaninwe kwikala na bujalale pa kitatyi kya kwikala na bantu ne kya kwikala bunka.”—Ivy.