Le Kinyema kya Musombelo Utyila Pyā kya mu Kusokwelwa Shapita 17 I Bika?

VUMIJA MU

Bilondolola Bible

Kinyema kya musombelo utyila pyā kitelelwe mu Kusokwelwa shapita 17, kyelekeja bulongolodi budi na kitungo kya kulunga pamo mizo ya ntanda ne kwiimanina. Bwaikele’ko bu Kitango kya Mizo kadi pano i Bumo bwa Mizo.

Mwa kuyukila kinyema kya musombelo utyila pyā

Kayukeno ka kipolitike. Kinyema kya musombelo utyila pyā kidi na “mitwe isamba-ibidi,” kyelekeja “ngulu isamba-ibidi ne “balopwe basamba-babidi,” nansha imbikalo iludika. (Kusokwelwa 17:9, 10) Ngulu ne binyema i bingidijibwe mu Bible mwanda wa kwelekeja maludiki.—Yelemia 51:24, 25; Danyele 2:44, 45; 7:17, 23.
Kyelekejo kya ngikadilo ya politike ya ntanda yonso. Kinyema kya musombelo utyila pyā kiifwene na kinyema kya mitwe isamba-ibidi kya mu Kusokwelwa shapita 13, kine kyelekeja ngikadilo ya politike ya ntanda yonso. Binyema byonso bibidi bidi na mitwe isamba-ibidi, masengo dikumi, na majina a kutuka Leza. (Kusokwelwa 13:1; 17:3) Kuno kwiifwana kutenga mutyima bininge, kekubwanyapo kwikala kwa bitupu. Kinyema kya musombelo utyila pyā i kyelekejo kya ngikadilo ya politike ya ntanda yonso.—Kusokwelwa 13:15.
Bukomo butamba ku maludiki makwabo. Kinyema kya musombelo utyila pyā i ‘kitambe,’ ku malopwe makwabo.—Kusokwelwa 17:11, 17.
Kulamata ku kipwilo. Babiloni mukatampe, bipwilo byonso bya bubela kujokoloka ntanda yonso, ushikete pa kinyema kya musombelo utyila pyā, kintu kilombola’mba kinyema kyendejibwanga na bipwilo.—Kusokwelwa 17:3-5.
Kufutulula Leza. Kinyema i “kiyule majina a mutonko.”—Kusokwelwa 17:3.
Kubulwa kwingila mu kitatyi kityetye. Kinyema kya musombelo utyila pyā kikelwa mu “lupongo,” a nansha kubulwa kwingila mu kitatyi kampanda, ino kikabūka monka.—Kusokwelwa 17:8.

Kufikidila kwa bupolofeto bwa mu Bible

Tala Bumo bwa Mizo ne Kitango kya Mizo kyebubadikidile, mobyafikidije bupolofeto bwa mu Bible bwa kinyema kya musombelo utyila pyā.

Kayukeno ka kipolitike. Bumo bwa Mizo bukwashanga ku ngikadilo ya kipolitike na kukwatakanya “kwikala mu ludingo lumo kwa imbikalo ibubundile.” b
Kyelekejo kya ngikadilo ya politike ya ntanda yonso. Mu 2011, mu Bumo bwa Mizo mwatwelele umbikalo wa 193. Mu uno muswelo, bunenanga’mba butangidile mizo mivule ne bantu pano pa ntanda.
Bukomo butamba ku maludiki makwabo. Bumo bwa Mizo i butambe ku mizo idi’mo kadi budi’nka na bukomo ne lupusa lwibupēle ino mizo.
Kulamata ku kipwilo. Kitango kya Mizo ne Bumo bwa Mizo bukwashibwanga kitatyi kyonso na bipwilo bya ino ntanda. c
Kufutulula Leza. Bumo bwa Mizo bwālongelwe “mwanda wa kuleta ndoe ne mutyima-ntenke ntanda yonso.” d Nansha kino kitungo byokibwanya kumonwa bu kiyampe, inoko Bumo bwa Mizo bufutululanga Leza na kulanga’mba buloñanga kintu kyaānene amba kikalongwa enka na Bulopwe bwandi.—Ñimbo ya Mitōto 46:9; Danyele 2:44.
Kubulwa kwingila mu kitatyi kityetye. Kitango kya Mizo, kine kyālongelwe pa kupwa’tu kwa Divita I dya Ntanda mwanda wa kuleta ndoe, kyākomenwe kukankaja kutambwa kwa ntanda yonso. Kyālekele kwingila kitatyi kyāshilwile Divita II dya Ntanda mu 1939. Mu 1945, pāpwile Divita II dya Ntanda, bālonga’ko Bumo bwa Mizo. Bitungo byabo, manwa ne muswelo obulongolwelwe, i biifwane bininge na bya Kitango kya Mizo.

a Mungya dibuku dimo (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “lupongo” kifunkila pa “kīna kilampe bya mwiko.” Bible wa King James Version walamwine kino kishima bu “kīna kyampikwa mfulo.” Mu Bible, kifunkila pa kifuko nansha ngikadilo ya kushityilwa ne kuleka kwingila kintu nansha kimo.

b Tala Kishinte 2 kya mukanda wa misoñanya wa Bumo bwa Mizo.

c Kimfwa, mu 1918, kitango kyakemanine bipwilo makumi na makumi bya bene Mishoni mu Amerika, kyanenene amba Kitango kya Bumo i “kilomboji kya politike kya Bulopwe bwa Leza pano pa ntanda.” Mu 1965, mikendi ya bene Buda, bene Katolika, bene Orthodoxe ba Kutunduka, bene Hindu, Bamizilma, bene Yuda, ne bene Mishoni yēbungile mu San Francisco mwanda wa kukwatakanya Bumo bwa Mizo ne kulombela pa mwanda wabo. Kadi mu 1979, papa Jean-Paul II wālombola’mba wādi ukulupile amba Bumo bwa Mizo “kyo kitango kikatampe kikendelela kuleta ndoe ne boloke.”

d Tala kishinte 1 kya mukanda wa misoñanya wa Bumo bwa Mizo.