1, 2. (a) Le i kipangujo’ka kyolanga kwipangula Leza? (b) Le Mosesa wāipangwile Leza bika?

 LE UBWANYA kufwatakanya mwisamba na Leza? Uno mulangwe uleta luzakalo—Mwinē Lupusa Lonso mūlu ne panshi wakuneneja! Ubekaka bidi dibajinji, ino kupwa ubalonga bukomo bwa kumulondolola. Wakuteje, kadi wakulondolola, ne kukuleka umwipangule kipangujo kyonso kyosaka. Le ukamwipangula kipangujo’ka?

² Mu myaka mivule kunyuma, kwādi muntu umo wēsambile nandi. Dyandi i Mosesa. Kipangujo kyawāipangwile Leza kibwanya kukutulumuja. Kāipangwilepo myanda yandi, bikamutana kumeso nansha ke masusu atana bantu mene. Ino wāipangwile’tu dijina dya Leza. Ukokeja padi kwalakana kino kipangujo, mwanda Mosesa wādi uyukile kala dijina dya Leza. Kipangujo kyandi, kidi na myanda mivule. Na bubine, kyo kipangujo kya mvubu mpata kyādi kifwaninwe kwipangula Mosesa. Malondololo akyo etutala batwe bonso. Abwanya kukukwasha ulonge bintu bikufwenya pabwipi na Leza. Namani le? Tutalei bidi mīsambo yobādi besamba.

3, 4. Le i bintu’ka byālongekele byāfikije Mosesa esambe na Leza, ne mīsambo yabo yādi imanine pa bika?

³ Mosesa wādi na myaka 80. Wālongele myaka makumi aná kulampe na bantu bandi bene Isalela bādi bamunwe bupika mu Edipito. Difuku dimo, paādi ukumba luombe lwa muko wandi wāmona kintu kitulumukwa. Kimuna kya miba kitēma mudilo, ino kulota mpika. Kitēma’nka kutēma, kyeñenya dya ku lūlu. Mosesa wāfwena mwanda wa kujingulula. Langa’po bidi mwaātulumukile pa kwivwana diwi ditamba mu bukata bwa mudilo dimuneneja! Penepa Leza wēsamba na Mosesa kitatyi kilampe kupityila kudi mwikeulu musedi wa myanda. Kadi monka mowikiyukile, Leza wānena Mosesa wādi utatana ashiye būmi bwa ku matwi talala bwaādi ushikete’mo,  ende mu Edipito mwanda wa kukanyongolola bene Isalela mu bupika.—Divilu 3:1-12.

⁴ Pano, Mosesa wādi ubwanya kwipangula Leza kipangujo kyonso kyasaka. Ino, tala kipangujo kyaātongele kwipangula: “Langa’po bidi shi naenda kudi bene Isalela nkenebanena’mba, ‘Leza wa bakulutuba benu wauntume komudi,’ nabo bangipangule amba, ‘Le dijina dyandi i ani?’ Nsa kwibalondolola namani?”—Divilu 3:13.

5, 6. (a) Kipangujo kya Mosesa kitufundija bubinebine’ka bwa kyalwilo kadi bwa mvubu? (b) Le i kintu’ka kibi mpata kilongelwe dijina dya Leza? (c) Kusokola kusokwele Leza dijina dyandi ku bantu kudi na mvubu’ka?

⁵ Kino kipangujo kitufundija dibajinji amba Leza udi na dijina. Ketufwaninwepo kukwatyila buno binebine bwa kyalwilo ku nsongo ya minwe. Ino bavule bebukwatyile ku nsongo ya minwe. Dijina dya Leza i ditalulwe mu mashintuludi mavule a Bible ne kwidipingakanya na bitenta pamo bwa “Mfumwetu” ne “Leza.” Kino i kintu kibi mpata kadi kileta bulanda kilongelwe mu dijina dya kipwilo. Langa’po bidi, le i kintu’ka kibajinji kyokalonga shi ubetana na muntu? Mwene ukamwipangula dyandi dijina? Bidi muswelo umo onka shi usaka kuyuka Leza. Ke Muntupo wampikwa dijina, udi kulampe bininge, oketukokejapo kuyuka nansha kwivwana. Nansha byakamwekangapo, Aye udi’ko binebine kadi udi na dijina—ke Yehova kadi.

⁶ Ne kadi, shi Leza wasokola dijina dyandi, kudi kintu kikatampe kadi kisangaja kifyeme’mo. Witwitanga tumufwene ne kumuyuka. Witusakilanga tutonge butongi buyampe mu būmi bwetu—bwa kumufwena. Ino Yehova ketulombwelepo enka dijina dyandi kete. I mwitufundije ne mwikadile Mwinē’dyo.

7. (a) I kimvwanike amba dijina dya bunka dya Leza dishintulula namani? (b) Le i bika byādi bisaka kuyuka Mosesa pawāipangwile Leza dijina Dyandi?

⁷ Yehova wātongele dijina didi na nshintulwilo mikatampe. I kimvwanike amba dijina “Yehova” dishintulula amba  “Kyokya Kyontonga Kwikala.” Aye i wa pa bula mūlu ne panshi, mwanda ye wāikadije‘ko bintu byonso. I aye ulengeja mpango yandi yonso ifikidile, ubwanya’nka ne kulengeja bengidi bandi bampikwa kubwaninina bekale monso mwasakila. Ino milangwe ileta’nka ne luzakalo. Ino le, kudi ne mwanda mukwabo ku buluji bwa dijina dya Leza? I kimweke amba Mosesa wādi usaka kuyuka bivule kutabuka. Umwene, wādi uyukile amba Yehova i Umpangi, kadi wādi uyukile ne dijina dyandi. Dijina dya Leza kedyādipo dyeni. Bantu bādi bedingidija tamba kala mu tutwa twa myaka. Nanshi, Mosesa pa kwipangula dijina dya Leza, wādi usaka kuyuka Muntu mwinē dino dijina. Na bubine, wādi usaka kunena amba: ‘I bika byonkalombola bantu bobe bene Isalela pa mwanda obe, bikatamija lwitabijo lwabo modi ne kwibakulupija amba ukebanyongolola?’

8, 9. (a) Le Yehova wālondolwele Mosesa namani, ne i muswelo’ka mubi ushintululwanga kilondololwa kya Leza? (b) Le binenwa “Nkekalanga Kyokya Kyontonga Kwikala” bishintulula bika?

⁸ Malondololo a Yehova asokola mwanda mukwabo utendelwa wa bumuntu bwandi, mwanda ukwatañene na buluji bwa dijina dyandi. Wāsapwidile Mosesa amba: “Nkekalanga Kyokya Kyontonga Kwikala.” (Divilu 3:14) Mashintuludi mavule a Bible ashintulula’kyo amba: “Ngidi enka byondi.” Ino bushintuludi bwa katentekeji bulombola amba Leza kādipo’tu witela amba udi’ko. Ino wādi ufundija Mosesa—ne batwe bene kumo—amba wādi wa ‘kutonga kwikala’ muswelo onso wafwaninwe mwanda wa kufikidija milao yandi. Bushintuludi bwa Rotherham bushintulula uno vese amba: “Nkekala monso monsakila.” Muntu umo upotolwele Bisonekwa bya Kihebelu ushintulula uno musemwa uno muswelo amba: “Nansha bikale namani . . . , Leza ‘ukekala’ wa kupwija mwanda’wa.”

⁹ Le bino byādi bishintulula bika ku bene Isalela? Byādi bishintulula amba, nansha kwikale bijika’ka, nansha bekale mu ngikadilo mikomo muswelo’ka, Yehova wādi wa kwikala  monso mobimulombela kwikala mwanda wa kwibanyongolola mu bupika ne kwibatweja mu Ntanda ya Mulao. Dino dijina dyēbalengeje bakulupile mudi Leza. Dibwanya kwitupa netu kikulupiji. (Ñimbo ya Mitōto 9:10) Mwanda waka?

10, 11. Lelo dijina dya Yehova ditutonona tumumone bu Shabana mulumbuluke namani? Leta kimfwa.

¹⁰ Tulete kimfwa: Bambutwile bayukile amba pa kulela babo bana bafwaninwe kyaba kimo kulonda mushintyila bintu. Mu difuku’tu dimo mbutwile ubwanya kwikala muñanga, mutēki, mwadimu, mudingidi, mutyibi, ne bikwabokwabo. Bambutwile bavule balēmenenwanga na bintu byobafwaninwe kulonga. Bajingululanga kikulupiji kibakulupile babo bana, mwanda bayukile amba Papa nansha Mama ukokeja kutalaja bisansa, kupwija lunwa, kulongolola kya kukaya nakyo kyaoneka, kulondolola ku kipangujo kyonso kyobadi nakyo mu ñeni. Bambutwile bamo betyepelwanga ne kuloba kyaba kimo pa mwanda wa mikalo yabo. Bemonanga bu kebabwanyapo kuvuija ino mingilo yonso.

¹¹ Yehova nandi i mbutwile wa buswe. Inoko, pampikwa kujilula misoñanya yandi mibwaninine ukokeja kwikala monso mwasakila kwikala mwanda wa kulela bana bandi ba pano panshi mu muswelo mulumbuluke. Nanshi dijina dyandi Yehova, ditutonona tumumone bu Tata mulumbuluke kutabuka. (Yakoba 1:17) Mosesa ne bene Isalela bonso ba kikōkeji bājingulwile amba Yehova wiendejanga kukwatañana na dyandi dijina. Bājingulwile pawēlombwele bu Mukulu wa Basola kashindwe, Mwendeji wa bintu byonso bipangwe, Mujidiki wa bijila mupite bonso, Mutyibi, Sendwe, Wa kwibapa bya kudya ne mema, Wa kulama bivwalwa ne bilato byabo—ne bikwabokwabo.

12. Le mumweno wa Felo padi Yehova wādi mwishile namani na wa Mosesa?

¹² Mu uno muswelo, Leza wālengeje dijina dyandi dya bunka diyukane, wāsokwele myanda itendelwa itala Muntu mwinē dijina’wa, ne kulombola kupityila ku bilongwa amba byonso  byanena padi i bya bine. Leza usaka tumuyuke pa kubulwa nansha kutatana. Le tukalonga’po namani? Mosesa wādi usaka kuyuka Leza. Mutyima wa Mosesa wa kusaka kuyuka wāshintyile būmi bwandi ne kumufwenya pabwipi na Tata wetu wa mūlu. (Umbadilo 12:6-8; Bahebelu 11:27) I kya bulanda, mwanda i bantu batyetye kete ba mu mafuku a Mosesa bādi na uno mutyima. Mosesa pa kutela dijina dya Yehova kumeso a Felo, uno mulopwe wa kibengo wa Edipito, wamwipangula amba: “Lelo Yehova i ani le?” (Divilu 5:2) Felo kādipo usaka kuyukidija Yehova. Ino wādi upēleka na bunwanwa Leza wa Isalela bu kādipo na mvubu ne kafwaninwepo. Ne bantu bavule dyalelo badi na uno mumweno. Uno mumweno i mujikakanye bantu bavule bakomenwe kwivwanija bubine bwa mvubu kutabuka—amba Yehova ye Mfumu Mwinē Lupusa Lonso.

13, 14. (a) Mwanda waka Yehova udi na bitenta bivule mu Bible, ne abyo bine i bitenta’ka? (Tala  kapango pa paje 14.) (b) Mwanda waka Yehova ye ufwaninwe kwitwa bu “Mfumu Mwinē Lupusa Lonso”?

¹³ Yehova ulondanga mushintyila bintu, o mwanda udi na bitenta bivule mu Bisonekwa. Bino bitenta kebidingakenepo na dijina dyandi dya bunka; ino bitufundija bivule bitala mwinē dino dijina. Kimfwa, witwanga bu “Yehova Mfumu Mwinē Lupusa Lonso.” (2 Samwele 7:22) Kino kitenta kya mvubu, kitelelwe misunsa tutwa na tutwa mu bilembwa bibajinjibajinji bya Bible, kitulombola kifuko kya Yehova. Aye kasuku ye ufwaninwe kwikala Mulopwe wa diulu ne ntanda. Tutalei mwanda waka.

¹⁴ Yehova ye Umpangi umo kete. Kusokwelwa 4:11 unena amba: “A Yehova Leza wetu, abe wi mufwaninwe kupebwa ntumbo ne bulēme ne bukomo, mwanda wapangile bintu byonso, kadi pa mwanda wa kiswa-mutyima kyobe byaikele’ko ne kupangibwa.” Bino binenwa bya lupusa kebibwanyapo kutelelwa muntu mukwabo poso’nka aye kete. Bintu byonso bidi mūlu ne panshi byāikele’ko mwanda wa Yehova! Pa  kubulwa nansha kutatana, Yehova ufwaninwe bulēme, bukomo, ne ntumbo, byonso bimufwaninwe mwanda i Mfumu Mwinē Lupusa Lonso ne Umpangi wa bintu byonso.

15. Mwanda waka Yehova witwanga bu “Mulopwe wa nyeke ne nyeke”?

¹⁵ Kitenta kikwabo kifwaninwe’nka Yehova i kya bu “Mulopwe wa nyeke ne nyeke.” (1 Temote 1:17; Kusokwelwa 15:3) Le kishintulula bika? I bikomo ku batwe bantu ba ñeni mīpi kwikivwanija, ino Yehova i wa nyeke mu miswelo ibidi—pa kala ne mu mafuku āya kumeso. Ñimbo ya Mitōto 90:2 inena amba: “Nyeke ne nyekeke, abe wi Leza.” Yehova kadipo na ngalwilo; aye wādi’ko tamba kala. I mufwaninwe kwitwa bu “Mukulu wa Mafuku”—wādi’ko nyeke tamba kala kumeso kwa muntu nansha kintu kyo-kyonso mūlu ne panshi kwikala’ko! (Danyele 7:9, 13, 22) Le i ani ubwanya kupatanya amba kafwaninwepo kwikala Mfumu Mwinē Lupusa Lonso?

16, 17. (a) Mwanda waka ketubwanyapo kumona Yehova, ne mwanda waka ketufwaninwepo kutulumuka? (b) Le Yehova i wa bine kupita bintu byonso byotubwanya kumona ne kutenga mu buluji’ka?

¹⁶ Inoko, bantu bamo batatananga lupusa lwandi pamo bwa Felo. Kidi uno muswelo mwanda bantu bampikwa kubwaninina batanga mutyima ku bintu byobamwene na meso. Ketubwanyapo kumona Mfumu Mwinē Lupusa Lonso. I muntu wa ku mushipiditu, kamonwepo na meso. (Yoano 4:24) Kadi, shi muntu wa ngitu ya mashi ne mema wemone na Yehova Leza, bintu bibwanya kulupuka’ko i lufu. Yehova aye mwine wāsapwidile Mosesa amba: “Kubwanyapo kumona mpala yami, mwanda i kutupu muntu ubwanya kumona ami kadi ekale mūmi.”—Divilu 33:20; Yoano 1:18.

¹⁷ Kino kekibwanyapo kwitutulumuja. Mosesa wāmwene’tu kipindi kya ntumbo ya Yehova, padi kupityila ku mwikeulu wātuminwe na Leza. Le byafula kwepi? Kikoba kya mpala ya Mosesa ‘kyāeñenye’ mu bula bwa mafuku kampanda. Bene Isalela bākwatwa moyo, enka ne kutala Mosesa mu mpala kwine. (Divilu 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Na bubine, muntu  bitupu kabwanyapo kumona ntumbo yonso ya Mfumu Mwinē Lupusa Lonso! Le kino kilombola amba i muntu kadikopo, mupitwe na bintu byotukokeja kumona ne kutenga? Mhm, twitabijanga bintu byoketubwanyapo kumona amba bidi’ko—kimfwa, luvula, nzangamina ya mu ladiyo ne milangwe. Kadi, Yehova udi’ko nyeke, kupita kwa bitatyi kekudipo na lupusa padi, nansha ke midiyo ne midiyo ya myaka! Nanshi, aye i wa bine kutabuka kintu kyonso kyotubwanya kutenga nansha kumona, mwanda kifuko kimweka kinunupanga ne kubola. (Mateo 6:19) Le tufwaninwe kulanga amba Yehova ke muntupo udi’ko ino i bukomo’tu kebumweka nansha bu Nsulo Mibajinji? Tutalei.

18. Le i kimonwa’ka kyāpelwe Ezekyele, ne mapala aná a “bipangwa byūmi” bidi kubwipi na Yehova elekeja bika?

¹⁸ Nansha byoketubwanyapo kumona Leza, kudi bisonekwa bya mu Bible bisangaja bilombola bintu bya mūlu. Kimfwa, shapita umbajinji wa Ezekyele. Ezekyele wāpelwe kimonwa kya kipindi kya mūlu kya bulongolodi bukatakata bwa Yehova, kyaāmwene pamo bwa dikalo dya mūlu dikatampe. Kintu kitulumukwa mpata, i mwanda wa bipangwa bya ku mushipiditu bya bukomo bijokolokele Yehova. (Ezekyele 1:4-10) Bino “bipangwa byūmi” bidi pabwipi bininge na Yehova, kadi mumwekelo wabyo witufundija bintu bya mvubu padi Leza mwine obengidila. Abyo byonso bidi na mapala aná aná—ya ñombe, ya ntambo, ya mukebo ne ya muntu. Ano mapala elekeja ngikadila iná mikatampe mine ilombola bumuntu bwa Yehova bulenga nzuba.—Kusokwelwa 4:6-8, 10.

19. Le i ngikadila’ka yelekejibwe na (a) mpala ya ñombe? (b) mpala ya ntambo? (c) mpala ya mukebo? (d) mpala ya muntu?

¹⁹ Divule mu Bible, ñombe welekejanga bukomo, i kyendele’mo mwanda i nyema mukomo bininge. Ntambo aye welekejanga boloke, mwanda boloke bwa bine bulombanga bukankamane, ngikadila itumbīle bantambo. Mikebo iyukene biyampe pa mwanda wa kumona koimonanga  kulampe, imonanga nansha ke tubintu tutyetye tudi kulampe bininge. O mwanda mpala ya mukebo ifwaninwe kwelekeja tunangu twa Leza ketudi mpwilo. Le mpala ya muntu nayo le? Muntu byaāpangilwe mu kimfwa kya Leza, ye umo kete ubwanya kumwekeja ngikadila ya Leza ipityile yonso—ke buswe kadi. (Ngalwilo 1:26) Ino ngikadila ya Yehova—bukomo, boloke, tunangu ne buswe—i mīsambilwe’po divule mu Bisonekwa, o mwanda itelwanga bu ngikadila mikatampe iná ya Leza.

20. Le tufwaninwe kulanga amba ngikadila ya Yehova ye ino ke mishinte, mwanda waka ubalondolola nankyo?

²⁰ Leza byātelelwe tamba kala mu Bible pano kepadi tununu na tununu twa myaka, le tufwaninwe kulanga amba ye uno ke mushinte? Aa, ngikadila ya Leza keishintangapo. Witusapwila amba: “Ami ne Yehova; nkyalamukangapo.” (Malaki 3:6) Pa kyaba kya kushinta’tu kishinteshinte bitupu, Yehova wilombolanga bu Tata muyampe mwanda ukwashanga mu ngikadila yo-yonso. Ulombolanga ino ngikadila yandi mu muswelo mwendele’mo. Mu ngikadila yonso ya Leza, buswe bo bupityile yonso. Bumwekanga mu bintu byonso bilonga Leza. Leza wingidijanga bukomo bwandi, boloke, ne tunangu na buswe.  Na bubine, Bible unena kintu kitulumukwa pa mwanda utala Leza ne ino ngikadila. Unena amba: “Leza i buswe.” (1 Yoano 4:8) Vuluka’mba kanenapo amba Leza udi na buswe nansha amba Leza usenswe. Ino, unena amba Leza i buswe. Buswe, mwikadila wandi mwinemwine, budi na lupusa lukatampe pa byonso byalonga.

21. Shi ubajingulula ngikadila ya Yehova, le ukeivwana namani?

²¹ Lelo kashā kodi mumone mwana mutyetye ufunkila balunda nandi shandi koku unena na nsangaji ne na fyedi yonso amba, “Uno’u ye tata”? Batōtyi ba Leza nabo badi na bubinga bwa kwivwanina fyedi pa mwanda wa Yehova. Bible ulaa amba kukekala kitatyi kikanena bantu ba kikōkeji amba: “Talai! Uno’u ye Leza wetu!” (Isaya 25:8, 9) Shi ujingulule bininge ngikadila ya Yehova, ukamona amba udi na Tata mulumbuluke kashā.

22, 23. Le Bible umwekejanga Tata wa mūlu namani, ne tubayuka namani amba usakanga tumufwene?

²² Uno Tata ke muntupo wa mashi malāle, kapwanwapo nandi, wipalula na bantu—nansha bifundijanga bakulumpe bamo ba bipwilo ne bafilozofe uno muswelo. Ketubwanyapo kufwena kudi Leza wa mashi malāle, kadi Bible kamwekejangapo Tata wa mūlu uno muswelo. Inoko aye umutela bu “Leza wa nsangaji.” (1 Temote 1:11) Udi na bukomo ne lusa. Kitatyi kyājilwile bantu misoñanya yāebapele mwanda wa kamweno kabo, tutanga’po amba: “mutyima wandi wāmufīta fututu.” (Ngalwilo 6:6; Ñimbo ya Mitōto 78:41) Ino shi tulonge bintu kukwatañana na Kinenwa kyandi, ‘tukasangaja mutyima wandi.’—Nkindi 27:11.

²³ Tata wetu usakanga tumufwene. Kinenwa kyandi kitusoñanya “kumubabata ne kumusokola binebine, nansha byakadipo bine kulampe na batwe bonso.” (Bilongwa 17:27) Le penepa, muntu’tu ubwanya namani kufwena kudi Mfumu Mwinē Lupusa Lonso mūlu ne panshi?