1, 2. I mpango’ka yādi na Yehova pangala pa difuku dya busamba-bubidi, ne tunangu twa Leza twātompelwe namani ku ngalwilo ya dino difuku?

 KIBAONEKA! Muntu, kilongo kya ntumbo ya difuku dya busamba dya bupangi, kibapone nyaku, mu kitulumukila. Yehova wānene pa “byonso byaālongele,” kubadila’mo ne muntu, amba i “biyampe mpata” (Ngalwilo 1:31) Ino ku ngalwilo ya difuku dya busamba-bubidi, ba Adama ne Eva bātonga kulonda butomboki bwa Satana. Bāponene mu bubi, kubulwa kubwaninina ne lufu.

² Padi byāmwekele amba mpango ya Yehova ya difuku dya busamba-bubidi yākankelwe. Dino difuku, pamo bwa difuku dya busamba dyābadikile, dyādi dya kwendelela umbula bwa tununu twa myaka. Yehova wēditelele bu dijila ne wāmwene mukalamukila ntanda ke paladisa miyule kisaka kibwaninine kya muntu. (Ngalwilo 1:28; 2:3) Ino le ino mpango yādi ya kufikidila namani pa kupwa kwa butomboki bubibubi nenki? Leza wādi wa kulonga’po namani? Dino dyādi ditompo dikatampe dyātompelwe tunangu twa Yehova—padi dyo dibajinji mu onso.

3, 4. (a) Mwanda waka muswelo wālongele Yehova pa butomboki bwa mu Edena ulombola tunangu twandi tutulumukwa? (b) Le kwityepeja kufwaninwe kwitutonona tulame bubinebine’ka mu ñeni potwifunda tunangu twa Yehova?

³ Yehova wālongele’po kintu kiponka na ponka. Wātyibīle mambo bantomboki mu Edena, wālaya ne kintu kampanda kya kutendelwa: mpango yandi ya kufundula bibi byobālongele. (Ngalwilo 3:15) Mpango ya Yehova ya kumona kulampe, i ya tamba mu Edena yenda ipita mu tununu twa myaka ya mānga ya muntu, kufika’nka ne mu mafuku āya  kumeso. Ipēla mu muswelo wa kutendelwa, inoko ya mushike ilengeja mutangi wa Bible efunde’yo ne kulangulukila’po kukōka mpika mu būmi bwandi bonso. Kadi mpango ya Yehova isa kufikidila fikidilē. Isa kufudija bibi byonso, bubi ne lufu. Ikafikija bantu ba kikōkeji ku bubwaninine. Bino byonso i bya kufikidija kumeso kwa difuku dya busamba-bubidi kufula, amba nansha bikale namani, Yehova usa kufikidija mpango yandi itala ntanda ne bantu pa kitatyi!

⁴ Mwene tuno tunangu twitulengeja twakamwe? Twālengeje mutumibwa Polo asoneke amba: ‘Eē, munshi bula’mo mwa . . . tunangu twa Leza!’ (Bene Loma 11:33) Shi tushilula kwifunda miswelo palapala imwekela’mo ino ngikadilo ya Leza, kwityepeja kuketutonona tulame mu ñeni buno bubinebine bwa mvubu—amba byotumona bya mubaile tunangu twa Yehova i bityetyetye’tu. (Yoba 26:14) Dibajinji, tushintululei bidi mwikadile ino ngikadilo ya Leza.

5, 6. Le buyuki ne tunangu i bikwatañane namani, ne i bintu binga biyukile Yehova?

⁵ Tunangu ne buyuki i bishile. Olodinatele ubwanya kulama buyuki buvule, ino le ani ukanena’mba ano mashini adi na tunangu? Shako, buyuki ne tunangu i bikwatañane. (Nkindi 10:14) Kimfwa, shi usaka muntu akudingile pa misongo kampanda, le usa kukepangula muntu kayukidijepo myanda ya kiñanga? Mhm! Nanshi buyuki bwa binebine budi na kamweno pa kwikala na tunangu twa bine.

⁶ Yehova udi na buyuki kebudi mfulo. Byadi “Mulopwe wa nyeke ne nyeke,” aye bunka ye udi’ko nyeke. (Kusokwelwa 15:3) Umbula bwa myaka keibadika, uyukile kintu kyonso. Bible unena’mba: “I kutupu kipangwa nansha kimo kifyeme ku meso andi, ino bintu byonso bidi mutaka kadi i bisokokele patōka ku meso a yewa mwine otukeshintulwila’ko.” (Bahebelu 4:13; Nkindi 15:3) Yehova byadi Umpangi, ujingulwile biyampe bintu byapangile, kadi umonanga mingilo yonso  ya muntu tamba ku ngalwilo. Ubandaulanga mutyima wa muntu ense, i kutupu kyakamwene. (1 Bilongwa bya Mafuku 28:9) Byetupangile na bwanapabo bwa kwitongela, usangalanga pa kwitumona tukwata butyibi bwa tunangu mu būmi. Byadi Yewa “wivwananga milombelo,” utejanga binenwa kebibadika binenwa pa kitatyi kimo! (Ñimbo ya Mitōto 65:2) Ne kunena i kuswa, Yehova bine udi na luté lubwaninine.

7, 8. Yehova ulombolanga namani kwimvwanija, kusansanya, ne tunangu?

⁷ Yehova kakadikilepo’nka pa kwikala na buyuki. Umonanga mukwatañenine myanda yonso ne kujingulula kanda ne kanda ka byonso byapangile. Wenzankanyanga ne kutyiba, usansanya kiyampe ne kibi, kya kamweno ne kya bitupu. Kadi umonanga bidi munda enka ne mu mutyima mwine. (1 Samwele 16:7) O mwanda, Yehova udi na kwimvwanija ne kusansanya, ngikadilo itabukile buyuki. Ino tunangu to tutabuke bininge.

⁸ Tunangu tusambakenyanga pamo buyuki, kusansanya, ne kwimvwanija ne kwibilonga ke bingila. Bishima bimo bibajinji bya mu Bible byalamwinwe bu “tunangu” bishintulula pa bute pa bute bu “mwingilo mufike’po” nansha “tunangu twingila.” O mwanda tunangu twa Yehova ke twa ku kanwapo kete. I tufike’po kadi twingilanga. Yehova pa kutyanga buyuki bwandi bukatampe pamo na kwimvwanija kwandi kwa mushike, o mwanda ukwatanga nyeke butyibi buyampe, ne kufikidija’bo na mwingidilo wa bintu mupangike senene. Tuno to tunangu twa bine! Yehova ufikidijanga bubinebine bwa binenwa bya Yesu bya amba: “Tunangu tubingijibwanga na mingilo yato.” (Mateo 11:19) Bilongele Yehova mūlu ne panshi i bukamoni bukatampe bwa tunangu twandi.

9, 10. (a) Yehova udi na tunangu twa muswelo’ka, ne witumwekejanga namani? (b) Le kaseke kalombola namani tunangu twa Yehova?

⁹ Le kwatulumukile pa kumona sendwe ulonga na ñeni  kintu kiyampe mpata? I muswelo utulumukwa wa tunangu. (Divilu 31:1-3) Yehova ye Nsulo mine ya tuno tunangu tukatampe. Mulopwe Davida wānene Yehova amba: “Nakutendela mwanda ne mulongwe bya kutendelwa mu muswelo ulenga nzuba. Mingilo yobe i ya kutendelwa, Ndyukile kino biyampe.” (Ñimbo ya Mitōto 139:14) Bine, shi twifunde bivule pa ngitu ya muntu, po pene tukatulumuka pa tunangu twa Yehova.

¹⁰ Kimfwa: Abe wāshilwile kwikala’ko bu kaseke kamo (cellule)—ka diī katamba kwa inobe, pa kusambakana na mema a bwana-bulume a shobe. Bukidi bonka, kaseke kashilula kwiabanya. Ku mfulo byomweka’bi, mutuntulu na tuseke midiyala 100 000. I tutyututyu mpata. Ato 10 000 ebiya twafika pa bukata bwa kamutwe ka lupengele. Ino nansha nankyo, kaseke kamo’tu kadi na bintu bivule bikutakane. Kaseke i kakutakane kupita mashini nansha izini yo-yonso ilongelwe na muntu. Befundi ba sianse banenanga’mba kaseke kamo kadi pamo bwa kibundi kijokolokwe na lubumbu—mudi balami batala bitwela ne bitamba, mudi ba kusela biselwa, mudi bipita, mudi mudilo wa nshinga, mashini apunga bya kupunga, mobasungulula bintu ne byala, mudi balami ba kukinga, kadi mu kibwa (noyau) mo mwipata mwine muludika byonso. Kadi kaseke, kabwanya kupunga kakwabo mu mansá’tu matyetye!

11, 12. (a) Le i bika bilengeja tuseke twa kabale kenda kavunguluka twikale kwishila, ne kino i kikwatañane namani na Mitōto 139:16? (b) Le bongolo bwa muntu bulombola namani amba twi kipangwa “kya kutendelwa”?

¹¹ Shako, tuseke tonso ketudipo muswelo umo. Tuseke twa kabale twendelelanga kwiabanya ne kuvuija mingilo palapala. Tumo twaikala twa mijilo; atu twa mikupa, twa misunya, twa mashi, nansha twa diso. Ino miswelo yonso i miteakanibwe mu “kitabo” kya tuseke, kitwa bu ADN. Davida wāpelwe bukomo bwa mushipiditu, kanena Yehova amba: “Meso obe aumwene enka ne ponadi kabale; Bipindi byako  byonso byalembelwe mu mukanda obe.”—Ñimbo ya Mitōto 139:16.

¹² Bipindi bimo bya ku ngitu i bikutakane mpata. Kimfwa, tala bongolo bwa muntu. Bamo bebwitanga bu kintu kitabuke kukutakana kisokwelwe mūlu ne panshi. Bongolo budi na tuseke twa mijilo midiyala 100—isenselela ku bungi bwa ñenyenye idi mu kisansa kyetu. Tuno tuseke tonso i twilunge na tununu twa tuseke tukwabo. Befundi ba sianse banena’mba bongolo bwa muntu bubwanya kulama myanda yonso idi mu bibīko ntanda yonso kadi mwashala ne kyaba kekipu. Nansha befundi ba sianse byobefunda kino kipindi kya ku ngitu “kya kutendelwa,” i bamone amba kebabwanyapo kwimvwanija ne pa mfulo mokingidila.

13, 14. (a) Le tunyengelele ne bipangwa bikwabo bilombola namani amba bidi na “ñeni” ya kitetyima, ne kino kitufundija bika pa Umpangi wabyo? (b) Mwanda waka tubwanya kunena’mba bino bipangwa pamo bwa bukonde bwa tanda-kumbidi i bilongwe na “tunangu”?

¹³ Ino, bantu i kimfwa’tu kimo kya tunangu twa bupangi twa Yehova. Ñimbo ya Mitōto 104:24 inena’mba: “A Yehova, mingilo yobe bungi’yo’po! Walongele yonso na tunangu. Ntanda i miyule byobya byolongele.” Tunangu twa Yehova i tumweke mu bipangwa byoso bitujokolokele. Kimfwa, tunyengelele tudi na “tunangu twa kitetyima.” (Nkindi 30:24) Na bubine, bibumbo bya tunyengelele i biteakanibwe senene. Bimo i bya kulama, bikwabo bya kukinga, byobi nabyo i bya kuletela bangoya byakudya. Tunyengelele tukwabo tudimanga ne kutamija “boya.” Bipangwa bikwabo i bitūlwe’mo mpangiko ya kulonga bintu bya ñeni na kitetyima. Bishi bivule bitumbuka bidi na masala alengeja byalamuke koku na koku mu muswelo ukomenwe bantu kwiula pobapunga maamviyo. Toni twenda ntanda kalubwanga twilukanga kupityila ku ñenyenye, na kuludikwa na emá ya ntanda, nansha na kalata kadi munda mwato. Befundi ba bipangwa byūmi bapityijanga myaka na kwifunda mpangiko ya bwino bwa  peulu idi mu bino bipangwa. Bine Mwine utūdile ino mpangiko udi na ñeni keineneka!

¹⁴ Befundi ba sianse i befunde bivule ku tunangu twa Yehova twa bupangi. Busendwe bukwabo bwa bantu i biomimetike bwimanine pa kwiula myanda idi mu bipangwa. Kimfwa, ubwanya kutulumuka buyampe bwa bukonde bwa tanda-kumbidi. Basendwe bebumonanga bu kipungwa kya kutendelwa. Myonji yabo imo idi na bukata bwa myonji isukwa nayo bukonde kadi i mikomo bininge pamo bwa nyushi ya ku kotyi. Bine i mikomo! Langa amba shi bukonde bwa tanda-kumbidi i bukatampe bwa bukonde bwa pa lui, buno bukonde bubwanya ne kwimika amviyo upita mūlu! I bine, Yehova i mulonge bino byonso na “tunangu.”

15, 16. (a) Bintu bidi mu lwelele bilombola bika pa tunangu twa Yehova? (b) Le kitenta kya Yehova kya bu Mukulu wa Basola Mukatampe wa bamwikeulu bavule kilombola namani tunangu twa uno Mwendeji?

¹⁵ Tunangu twa Yehova i tumweke mu byalongele mūlu. Bintu bidi mu lwelele byotwesambile’po mpata mu Shapita 5, kebipalankene’mopo mu kavutakanya. Pa mwanda wa tunangu twa Yehova tudi mu “mbila ikokela madyulu,” madiulu i mapangikwe na muneñenya mu bisansa bya ñenyenye, bisansa nabyo, i bibungwe mu bisumpi bityebitye, bisumpi bityebitye nabyo mu bisumpi bikatampe. (Yoba 38:33, BB) ke kya kutulumukapo shi Yehova utela bintu bya mūlu bu “bibumbo”! (Isaya 40:26) Ino kudi kibumbo kikwabo kitendelwa kine kilombola tunangu twa Yehova.

¹⁶ Enka motwekimwenine mu Shapita 4, Leza udi na kitenta kya bu “Yehova wa bibumbo” mwanda i Mukulu wa Basola Mukatampe wendeja bibumbo bikatampe bya tutwa  twa midiyo ya bipangwa bya ku mushipiditu. Kino kilombola bukomo bwa Yehova. Le tunangu twandi tubamweka namani pano? Tala: Yehova ne Yesu kebalekele’byo kwingila. (Yoano 5:17) Nanshi kino kilombola amba, bamwikeulu, bengidi ba Mwine Mukatampe bengilanga nyeke. Vuluka’mba i bapite bantu, ku ñeni ne ku bukomo. (Bahebelu 1:7; 2:7) Ino Yehova upēle bano bamwikeulu kaji kobengila, i bepāne na nsangaji ku mwingilo— “Balonda kinenwa kyandi” kadi “balonga kiswa-mutyima kyandi”—Ñimbo ya Mitōto 103:20, 21.”—myaka na myaka. (Ñimbo ya Mitōto 103:20, 21) Bine, uno Mwendeji wabyo udi na tunangu tutulumukwa!

17, 18. Mwanda waka Bible wita Yehova bu “wa tunangu bunka bwandi,” ne mwanda waka tunangu twandi twitupa luzakalo?

¹⁷ Na buno bukamoni, le i kya kutulumuka shi Bible unena’mba tunangu twa Yehova i tupite tonso? Kimfwa, unena’mba Yehova i “wa tunangu bunka bwandi.” (Bene Loma 16:27) Yehova bunka ye udi na tunangu twa fula-nkonko. I Nsulo ya tunangu tonso twa bine. (Nkindi 2:6) O mwanda mwine Yesu, kipangwa kya Yehova kipityile byonso ku tunangu, kākulupilepo mu tunangu twa aye mwine, ino wādi unena monka mwādi mumusoñenya Shandi.—Yoano 12:48-50.

¹⁸ Tala mwālombwedile mutumibwa Polo amba tunangu twa Yehova i twa pa bula, unena amba: “Eē, munshi bula’mo mwa bupeta, tunangu, ne buyuki bwa Leza! Bine butyibi bwandi kebusokolwapo ne mashinda andi nao keayukwapo!” (Bene Loma 11:33) Polo pa kutulumuka’mba, “Eē,” wāmwekeje mīdimuko—pano yādi ya kwakamwa kukatampe. Kishima kya Kingidiki “munshi” kyaātongele i kiifwane na kishima “lupongo.” Bino binenwa bituletela mu ñeni mwanda utulumukwa. Potubandila tunangu twa Yehova, tudi bwa batwe beinya mu kina kilakila, kekidi mfulo, nkulwe mine yayo, yoketubwanyapo kuyuka bula bwayo, kufwatula  mfulo yayo nansha kwiishintulula. (Ñimbo ya Mitōto 92:5) Tubulwe’po kwityepelwa pa uno mwanda?

19, 20. (a) Mwanda waka mukebo i kyelekejo kifike’po kya tunangu twa Leza? (b) Yehova i mulombole namani bukomo bwandi bwa kumona kumeso?

¹⁹ Yehova i “wa tunangu bunka bwandi” mu muswelo mukwabo: Aye bunka ye ubwanya kumona bya kumeso. Vuluka’mba tunangu twa Yehova i twelekejibwe na mukebo umona kulampe. Nansha mukebo byoulēma kubwipi kwa makilo 5, inoko meso ao i makata kupita a muntu. Meso ao amona mpata, akwashanga mukebo kumona ne kakikwatwa katyetyetyetye kadi ku bula bwa tutwa twa mametele, pakwabo ne ku makilometele! Yehova mwine wānene pangala pa mukebo amba: “Meso ao atalanga kulampe.” (Yoba 39:29) Mu buluji bumo bonka, Yehova ubwanya kumona “kulampe” kwa kitatyi—ke kitatyi kya kumeso kadi!

²⁰ Bible ubingija uno mwanda. Udi na bupolofeto buvule, nansha mānga yāsonekelwe tamba kala. Mukafudila mavita, kwimana ne kupona kwa malopwe, enka ne manwa a mwa kulwila akengidijibwa na bakulu ba basola, byālailwe mu Bible—bimo, i myaka tutwa na tutwa kumeso.—Isaya 44:25–45:4; Danyele 8:2-8, 20-22.

21, 22. (a) Mwanda waka ketudipo na bubinga bwa kunena amba Yehova umonanga byonso byotukalonga mu būmi? Leta kimfwa. (b) Tubayuka namani amba tunangu twa Yehova ke tuzozepo, twampikwa malango?

 ²¹ Le kino kilombola amba Leza umwene kala bintu byokalonga mu būmi bobe? Mo munenenanga boba bakulupidile mu lufundijo lwa kitungo. Inoko, luno lufundijo lutyepekanga tunangu twa Yehova, mwanda lumumwekejanga bu kabwanyapo kuludika bukomo bwandi bwa kuyuka bya kumeso. Tulete kimfwa: Shi wimbanga na diwi lubembo, le kukidipo na kikwabo kya kulonga ke’nka’tu kwimba bufuku ne dyuba? Nankyo ke bulubi! Mo monka ne Yehova udi na bukomo bwa kumona kumeso, ino kebwingidijangapo kitatyi kyonso. Shi byadi nankyo, longa i muvutakanye bwanapabo bwetu bwa kwitongela, kino i kyabuntu kilēme kitupēle Yehova kyakaketutalulapo.—Kupituluka mu Bijila 30:19, 20.

²² Kibi mpata, lufundijo lwa kitungo lumwekeja tunangu twa Yehova bu tuzoze, twa kubulwa kutamba ku mutyima ne mu malango, ne lusa lwine mpika. Buno i bubela bonkabonka! Bible witufundija amba Yehova i “wa tunangu mu mutyima.” (Yoba 9:4) Ke kunenapo amba Yehova udi na mutyima wa ngitu, divule Bible wingidijanga kino kishima pa kufunkila pa milangwe ya muntu, mwine mudi kukanina ne malango, kimfwa buswe. O mwanda, tunangu twa Yehova, pamo ne ngikadilo yandi mikwabo, tuludikwanga na buswe.—1 Yoano 4:8.

23. Bukatampe bwa tunangu twa Yehova bufwaninwe kwitutonona tulonge bika?

²³ Bine tunangu twa Yehova i tubwaninine kadi tukulupilwa. Tudi peulu kupita tunangu twetu tulengeja Leza etusoñanye na buswe mu Kinenwa kyandi amba: “Kulupila mudi Yehova na mutyima obe onso, Kadi kokesumbidila ñeni ya abe mwine. Mu mashinda obe onso mute mutyima, nandi ukōlolanga tushinda tobe.” (Nkindi 3:5, 6) Nanshi, tusakatei mu tunangu twa Yehova amba tumone kufwena uno Leza wetu wa tunangu tonso.