1-3. Mwanda waka tubwanya kwitabija amba Yehova i mwityepeje?

 SHABANA usaka kufundija mwana bufundiji bwa kamweno. Usakanga kutenga mutyima wandi. Le ukamufundija namani? Le ukanena na diwi dileta moyo ne bulobo’ni nansha ukabandama’ko mwa kufikila pa kimano kya mwana ne kwisamba nandi na diwi ditūke, mu muswelo usangaja? Bine, mbutwile wa ñeni kadi mwityepeje ukatonga kwisamba na diwi ditūke.

² Le Yehova i Shabana wa muswelo’ka—wa mitatulo’ni mwityepeje, le i kilobo’ni nansha utalala? Yehova udi na buyuki ne ñeni nansha tunangu tonso. Ino le kodi mujingulule amba divule buyuki ne ñeni bipanga bantu mitatulo? Bible unena’mba: “Buyuki bwitatulanga.” (1 Bene Kodinda 3:19; 8:1) Ino Yehova, “i wa tunangu mu mutyima,” ino kadi i mwityepeje. (Yoba 9:4) Ke kunenapo amba i wa munshi nansha mutyetye, aye’ko kyapela i mitatulo. Mwanda waka?

³ Yehova i ujila. O mwanda, mitatulo, kato kona buujila, keidipo kwadi. (Mako 7:20-22) Tala byānene mupolofeto Yelemia kudi Yehova amba: “Bine abe ukavuluka ne kufukata pa mwanda wami.” a (Madilo 3:20) Fwatakanya’po bidi! Yehova, Mfumu Mwinē Lupusa Lonso mūlu ne panshi wi kwitabija “kufukata” nansha kwitūla mu ludingo lwa Yelemia mwanda wa kuta mutyima ku muntu wa kubulwa kubwaninina. (Ñimbo ya Mitōto 113:7) Bine Yehova i mwityepeje. Le mu kwityepeja kwa Leza mudi bika ne bika? I kukwatañane namani na tunangu? Ne mwanda waka kudi na mvubu kotudi?

4, 5. (a) Le kwityepeja i bika, kumwekanga mu bika, ne mwanda waka kekufwaninwepo kumonwa bu bukōkekōke ne moyomoyo? (b) Le Yehova wālombwele namani kwityepeja mwa kwikadila na Davida, ne kwityepeja kwa Yehova kudi na mvubu’ka kotudi?

⁴ Kwityepeja i kwitūkija mu ñeni, kubulwa kibengo ne mitatulo. Kwityepeja, ngikadilo ya mu mutyima, kumwekelanga ku kutalala, kitūkijetyima, ne bujalale. (Bene Ngalatea 5:22, 23) Inoko ino ngikadilo ya bwine Leza, keifwaninwepo kumonwa bu bukōkekōke, nansha moyomoyo. Mwanda ayo yendelanga pamo na bulobo boloke bwa Yehova ne muswelo waingidija bukomo bwandi bwa konakanya. Inoko, Yehova mu kwityepeja ne kutalala kwandi, ulombolanga bukomo bwandi bukatampe, bukomo bwa kwitūkija mu muswelo mubwaninine. (Isaya 42:14) Le kwityepeja i kukwatañane namani na tunangu? Dibuku dimo disambila pa Bible dinena’mba: “Kwityepeja kushintululwanga . . . mu bishima bya kubulwa kwisakila ne kadi i ngikadilo miyampe ilupuka’ko tunangu tonso.” Nanshi tunangu twa bine, tufwaninwe kwendela pamo  na kwityepeja. Le tumwenanga namani mu kwityepeja kwa Yehova?

⁵ Mulopwe Davida wāimbile kudi Yehova amba: “Ubaumpe ngabo yobe ya lupandilo, kuboko kobe kwa lundyo kunkwashanga, kadi kwityepeja kobe kubambaija.” (Ñimbo ya Mitōto 18:35) Na bubine, Yehova wētyepeje mwanda wa kwikala biyampe na muntu wampikwa kubwaninina, kumukinga ne kumukwasha difuku ne difuku. Davida wājingulwile amba shi wapandile—nansha ke kufikila pa kitenta kya bulopwe—i pa mwanda’tu wa Yehova wādi na mutyima wa kwityepeja. Le i ani motudi’mu wadi wa kwikala na lukulupilo lwa kupanda shi Yehova kadipo mwityepeje, shi kaitabijepo kwitūkija mwa kufikila potudi bu Tata mutūkanye ne wa buswe?

6, 7. (a) Mwanda waka Bible kanenangapo amba Yehova i mutūkanye? (b) I kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa kutalala ne tunangu, ne i ani uletele kimfwa kikatampe mu uno mwanda?

⁶ I biyampe kuyuka’mba kwityepeja ne butūkanye i bishile. Butūkanye i ngikadilo miyampe ifwaninwe kutamija bantu bakōkele. Kwityepeja kwendelanga pamo na tunangu. Kimfwa, Nkindi 11:2 unena’mba: “tunangu tudi na boba batūkanye.” Inoko Bible kanenangapo amba Yehova i mutūkanye. Mwanda waka? Butūkanye, mungya mobwingidijibwe mu Bisonekwa, bulombola kwiyuka mikalo. Mwinē Bukomo Bonso kadipo na mikalo ponso enka yoya yawitūdila’ko aye mwine pa mwanda wa misoñanya yandi myoloke. (Mako 10:27; Tetusa 1:2) Ne kadi, byadi Mwine wa Mūlu Mwine, kadipo munshi mwa muntu nansha umo. O mwanda mulangwe wa butūkanye keutalangapo Yehova.

⁷ Inoko, Yehova i mwityepeje kadi utalala. Ufundijanga bengidi bandi amba kutalala kudi na mvubu pa kwikala na tunangu. Kinenwa kyandi kinena’mba “kutalala kutamba ku tunangu.” b (Yakoba 3:13) Tubandaulei kimfwa kya Yehova mu uno mwanda.

8-10. (a) Mwanda waka kuyuka’mba Yehova udi na mutyima wa kupāna mingilo ne kuteja i kintu kitulumukwa? (b) Le Mwinē Bukomo Bonso i mwityepeje namani ku bamwikeulu?

⁸ Yehova wityepejanga mu muswelo usangaja na kupāna mingilo ne kuteja. Kuno kuteja bine kutulumukwa; Yehova kasakilwapo bukwashi nansha madingi. (Isaya 40:13, 14; Bene Loma 11:34, 35) Nansha nabya, Bible witulombola kyaba kyonso amba Yehova wityepejanga mu ino miswelo.

⁹ Tala kimfwa kya kutendelwa kyālongekele mu būmi bwa Abalahama. Abalahama wātambwile beni basatu, umo wādi umutela bu “Yehova.” Bano beni bādi bamwikeulu, ino umo wāile mu dijina dya Yehova ne kulonga bintu mu Dyandi dijina. Uno mwikeulu paādi wisamba ne kulonga bintu, na bubine, i Yehova wādi wisamba ne kulonga bintu. Kupityila ku uno mwikeulu, Yehova wālombwele Abalahama amba waimvwana “Mitompwe itompolwa pa mwanda wa Sodoma ne Ngomola.” Ko kumulombola’mba: “Nsa kutūka nkatale shi baloñanga mungya mitompwe yongivwana’i. Shi kadi ke amopo, nabya nsa kuyuka.” (Ngalwilo 18:3, 20, 21) Na bubine, musapu wa Yehova kewādipo ushintulula amba Mwinē Bukomo Bonso wādi wa “kutūka” aye mwine. Ino ne pano pene wātumine bamwikeulu bamwimanine. (Ngalwilo 19:1) Mwanda waka? Le Yehova umonanga byonso kādipo ubwanya “kuyuka” aye mwine mwikadile ntanda’ya? Wādi ubwanya kuyuka. Inoko Yehova, na kwityepeja kwandi, wātumine bamwikeulu bakatale mobikadile ne kupempula Lota pamo ne kisaka kyandi mu Sodoma.

¹⁰ Kadi, Yehova utejanga. Kitatyi kimo wāipangwile bamwikeulu balete’po milangwe pa mwa kuponeneja Ahaba, Mulopwe mubi. Yehova kādipo usakilwa buno bukwashi. Ino, wāitabije mulangwe wa mwikeulu umo ne kumutuma akafikidije’o. (1 Balopwe 22:19-22) Mwene kuno i kwityepeja?

11, 12. Le Abalahama wāyukile namani amba Yehova i mwityepeje?

¹¹ Yehova witabijanga’nka ne kuteja bantu ba kubulwa kubwaninina  basaka kunena byobalanga. Kimfwa, Yehova paāsapwidile Abalahama dibajinji amba usaka konakanya Sodoma ne Ngomola, Abalahama, muntu wa kikōkeji wābezemuka, kanena’mba: “Kebibwanikapo abewa kulonga nankyo.” Ko kubweja’ko amba: “Lelo Mutyibi wa ntanda yonso abulwepo kulonga byoloke?” Wāipangwile Yehova shi ubwanya kuleka konakanya kibundi shi mubatanwa boloke 50. Yehova wāmukulupija’mba, nabya kakonakanya’kyopo. Ino Abalahama wāipangula monka na kutūkija kibalwa, kwadi 45, ke 40, wenda utūka. Nansha byādi bimukulupija Yehova, Abalahama wāendelela na kutyepeja buvule kufika’nka ne ku bantu 10. Padi Abalahama wādi kaimvwanije biyampe mwikadile lusa lwa Yehova. Ku bipangujo byonso, Yehova wālombwele kitūkijetyima ne kwityepeja na kuleka mulunda nandi ne mwingidi wandi Abalahama anene bidi ku mutyima.—Ngalwilo 18:23-33.

¹² Le i bantu banga batumbe ne bafunde babwanya kuteja muntu wa munshi na kitūkijetyima namino? c Mo mwityepejejanga Leza wetu. Enka mu mīsambo yabo’ya, Abalahama wājingulwile amba Yehova i Leza “wija pa kukwatwa bulobo.” (Divilu 34:6) Padi Abalahama pa kuyuka’mba kadipo na lupusa lwa kwipangula bilonga Mwine wa Mūlu Mwine, wāmuzenzele dibidi dyonso amba: “A Yehova, nakwisāshila, kokikwatwapo bulobo.” (Ngalwilo 18:30, 32) Inoko, Yehova aye kālobelepo. Bine Yehova udi na “kutalala kutamba ku tunangu.”

13. Lelo bishima “mutyima unekena” bishintulula bika, mungya mwibingidije Bible, ne mwanda waka i bifwaninwe kutelelwa Yehova?

¹³ Kwityepeja kwa Yehova kumwekelanga ne mu ngikadilo  mikwabo milumbuluke—mutyima unekena. Yō, ino ngikadila i mijimine mu bantu ba kubulwa kubwaninina. Yehova kemaninangapo’nka pa kuloelelwa kuteja bipangwa byandi bya ñeni, ino kadi witabijanga ne milangwe keilupo na misoñanya yandi myoloke. Monka mwikilombwela Bible, bishima “mutyima unekena” bishintulula pa bute pa bute “kubulwa kaninga mpo.” Ino ngikadila nayo i kilomboji kya tunangu twa Leza. Yakoba 3:17 unena’mba: “Tunangu tutūka mūlu ato . . . [i] twa mutyima unekena.” Le Yehova mwinē tunangu tonso udi na mutyima unekena mu buluji’ka? Dibajinji bidi, ukwatañananga na ngikadilo. Vuluka, dijina’tu dyandi ditufundija amba Yehova wikalanga monso mwasakila kwikala mwanda wa kufikidija mpango yandi. (Divilu 3:14) Le kino kekilombolapo amba udi na mutyima ukwatañana na ngikadilo ne unekena?

14, 15. Kimonwa kya Ezekyele kya dikalo dya mūlu dya Yehova kitufundija bika pa mwikadile kipindi kya mūlu kya bulongolodi bwa Yehova, ne i bwishile namani na malongolodi a bantu?

¹⁴ Kudi kisonekwa kiyampe mu Bible kitukwasha tushilule kwimvwanija mukwatañenanga Yehova na ngikadilo. Mupolofeto Ezekyele wāpelwe kimonwa kya kipindi kya mūlu kya bulongolodi bwa Yehova, mwine mudi bipangwa bya ku mushipiditu. Wāmwene dikalo dilenga nzuba, i “motoka” wendeja Yehova mwine. Kintu kisangaja mpata i muswelo odyenda. Matonto makatampe atadidile ku mitamba yonso iná, ādi majokoloke meso mwa kumwena konso ne kwenda ku mitamba yonso kwampikwa kwimana nansha kutonta. Kadi dino dikalo dikatampe kedyādipo dyenda bityetye bwa motoka ulongele bantu. Dyādi dibwanya kunyema lubilo na lwa mapeni, kwadyo kekudi amba kyoki i kitonto! (Ezekyele 1:1, 14-28) Bine, bulongolodi bwa Yehova bukwatañananga na mushintyilo wa ngikadilo ne na bisakibwa pamo’nka na mwikadile Yehova, Mfumu Mwine Bukomo Bonso ne wa lupusa mwine wibwendeja.

¹⁵ Bantu batompanga’ko bitupu kwiula muswelo ukwatañana  Yehova na ngikadilo mu muswelo mubwaninine. Divule dine, bantu ne maludiki abo bekalanga na kasumalomo pa kyaba kya kulonda mushintyila ngikadilo, kadi bekalanga na kaninga-mpo pa kyaba kya kwikala na mutyima unekena. Tulete kimfwa: Masuwa (Kudiye) akokeja kwikala makatampe kadi a bukomo. Ino shi kubaikala kikoleja mwishinda le? Shi kubaikala kijika mu dishinda dya masuwa (Kudiye), keabwanyapo kwikisāsuka nansha kukwata shitopo mu kitulumukila kekubwanikapo. Shi ubakwata shitopo wa masuwa, akemananga’nka ku makilometele abidi! Ino shi i masuwa makatampe, ao’nka ku makilometele mwānda, ebiya ke emana nansha shi motele i mubule. Kadi abwanya kubweja’ko ne makilometele asatu nansha shi motele mubewalamwina ke ujokolokela kinyuma! Ne maludiki a bantu nao i a kasumalomo, kulonda mushintyila bintu mpika. Divule bantu bapelanga kushinta bisakibwa ne ngikadilo pa mwanda wa mitatulo. Kano kasumalomo kaponeja bya busunga ne imbikalo mine. (Nkindi 16:18) Bine tudi na nsangaji pa kuyuka’mba Yehova ne bulongolodi bwandi kebadipo namino!

16. Le Yehova wālombwele namani mutyima unekena kudi Lota kumeso kwa konakanya Sodoma ne Ngomola?

¹⁶ Tujokele monka pa konakanibwa kwa Sodoma ne Ngomola. Mwikeulu wa Yehova wāsapwidile Lota ne kisaka kyandi amba: “Nyemena ku ntanda ya ngulu.” Inoko kino kekyāsangejepo Lota. Wāzenzele amba: “Mhm, a Yehova nakwisāshila, kokantuma kwako” Lota pa kwimona amba shi anyemene ku ngulu usa kufwa, wāzenzele amba aye ne kisaka kyandi banyemene mu kibundi kitwa bu Zola. Yehova wādi musumininwe konakanya ne kino kibundi kine. Ne Lota bidi kādipo na bubinga bwa kukwatyilwa moyo. Yehova wādi ubwanya bine kulama Lota mu ngulu! Nansha nankyo, Yehova wāimvwene kulomba kwa Lota kwa kunyemena ku Zola. Mwikeulu wāsapwidile Lota amba: “Biyampe, nsa kulonga byowalomba’byo.  Nkisapo konakanya kibundi kyowanena’kyo.” (Ngalwilo 19:17-22) Mwene kino kilombola mutyima unekena wa Yehova?

17, 18. Le Yehova wālombwele namani amba udi na mutyima unekena mu byālongele ku bene Nineva?

¹⁷ Kadi Yehova utanga mutyima ku muntu wisāsa bya bine, ne kumufwila lusa mokyolokele. Tala byālongekele pātuminwe mupolofeto Yona ku banonga-bibi, mu kibundi kya bukalabale kya Nineva. Musapu wa ku bukomo bwa mushipiditu wādi usapula Yona mu bipito bya Nineva i upēla’tu wa amba: Kibundi kisa konakanibwa mu mafuku 40. Ino, myanda yāshintyile mu kukopa kwa diso. Bene Nineva aba besāsa!—Yona, shapita 3.

¹⁸ Kudi bufudiji botumbwanya kwifunda mukudingakanya muswelo wamwene Yehova ne Yona bintu mu kuno kushinta kwa bene Nineva. Yehova wālondele mushintyilo wa bintu, wāikala ke Yewa ulekela bantu bubi, nansha byadi “wa bulwi mukomokomo.” d (Divilu 15:3) Ino Yona aye, kānekenyepo mutyima ne lusa mpika. Pa kyaba kya kulangulukila pa mutyima unekena wa Yehova, Yona wālongele bwa masuwa (Kudiye) makatampe atelelwe kūlu. Wāsapula amba malwa, i malwa mene ao afwaninwe kufika! Ino, aye Yehova wāfundije na kitūkijetyima mupolofeto wandi bufundiji bukatampe na mutyima unekena ne lusa.—Yona, shapita 4.

19. (a) Mwanda waka tukulupile amba Yehova udi na mutyima unekena enka ne mu byobya byaetulomba? (b) Le Nkindi 19:17 ulombola namani amba Yehova i Mfumu ‘muyampe kadi wa mutyima unekena’ ne mwityepeje?

¹⁹ Kya mfulo, Yehova udi na mutyima unekena enka ne mu byobya byaetulomba. Mulopwe Davida wānene amba: “Aye uyukile biyampe motubumbīlwe, Uvulukanga’mba twi luvumbi.” (Ñimbo ya Mitōto 103:14) Yehova uyukile mikalo yetu ne kubulwa kubwaninina kwetu kwitupita ne batwe bene. Ketulombangapo  nansha dimo bintu byoketubwanyapo kulonga. Bible ulombola mwishidile bamfumu “bayampe kadi ba mutyima unekena” na boba “bakomo kusangaja.” (1 Petelo 2:18) Lelo Yehova i Mfumu wa muswelo’ka? Tala binena Nkindi 19:17 amba: “Yewa ufwila mupēlulwe lusa wapujanga Yehova.” Bine, enka mfumu muyampe ne wa mutyima unekena ye ubwanya kuta mutyima ku kilongwa kyonso kilongelwa balanda. Ke’nkapo papo, kino kisonekwa kilombola amba Umpangi wa diulu ne ntanda wimonanga bu udi na ndeni ku bantu balonga bilongwa bya uno muswelo! Kuno shako ko kwityepeja kwa binebine.

20. Le i bika bitukulupija amba Yehova wimvwananga milombelo yetu ne kulondolola’yo?

²⁰ Yehova i utalala kadi wa mutyima unekena mu muswelo waikele na bengidi bandi dyalelo. Shi tumulombe na lwitabijo, witutejanga. Nansha byakatumangapo bamwikeulu kwisamba netu, ketwakilangai amba kalondololangapo milombelo yetu. Vuluka’mba mutumibwa Polo paānenene banababo betabije ‘balombelele’ko nyeke’ mwanda wa akutululwe mu buloko, wābwejeje’ko amba: “Ngalujibwe komudi panopano ponka.” (Bahebelu 13:18, 19) Nanshi milombelo yetu ibwanya kutonona Yehova alonge kintu kyakadipo wa kulonga shi ketwadipo tulombele!—Yakoba 5:16.

21. Le i bika byoketufwaninwepo kulanga pa kwityepeja kwa Yehova, ino i bika byotufwaninwe kusangela padi?

 ²¹ Shako, miswelo ilombola’mo Yehova kwityepeja—kutalala, mutyima wa kuteja, kitūkijetyima, mutyima unekena—keishintululapo amba ujilulanga misoñanya yandi myoloke. Bakulu ba bipwilo bya kine Kidishitu bakokeja kulanga amba badi na mutyima unekena kitatyi kyobafundija bintu bisangaja matwi a luombe lwabo na kutyimpila panshi misoñanya ya mu mwikadilo ya Yehova. (2 Temote 4:3) Ino mutyima wa bantu wa kujilula dimodimo keukwatañenepo na mutyima unekena wa Leza. Yehova i ujila; kakatyumunapo nansha dimo misoñanya yandi myoloke. (Bene Levi 11:44) Shi ke pano, tusanswei mutyima unekena wa Yehova, mwanda i kilomboji kya kwityepeja kwandi. Le kusangelepo pa kuyuka amba Yehova Leza, Mwine mupite bonso ku tunangu mūlu ne panshi, i mwityepeje mpata? Tudi na nsangaji’po kashā ya kufwena kudi uno Leza mukatakata, aye’ko utalala, wa kitūkijetyima, kadi wa mutyima unekena!