1, 2. Le i kinkumenkume’ka kikatampe kyalongekele mu mānga ya ntanda, ne mwanda waka ke kya kutulumukapo shi kyalongekele kumonwa mpika na bantu?

 LELO kodi mwiipangule mobyadi bya kwikadila shi watenwe ku kwalamuka kukatampe kwa mu mānga? Bavule beipangulanga’kyo. Ino tala: Shi watenwe’ko mu bitatyi bya uno muswelo, le wadi wa kwiyukila abe mwine myanda mikatampe ilengeje kushinta’kwa? Padi kwadipo wa kwibiyuka. Binkumenkume bya kupona kwa imbikalo ya kala biyudile mu mabuku a mānga byalongekele ku meso a bantu bonso. Ino, myanda mivule ya mu mānga yalongekele kufula—mu mobo a balopwe ne a bantyikala, nansha mu mabilo a maludiki. Ino kwine kushinta’kwa kuteñanga midiyo ne midiyo ya bantu.

² Le tunena namani pa kinkumenkume kikatampe mpata kyalongekele mu mānga ya ntanda? Kino kinkumenkume i kitenge būmi bwa midiyo ne midiyo ya bantu. Inoko, kekyalongekelepo bantu bekimwene. Kino kinkumenkume i kya kubutulwa kwa Bulopwe bwa Leza mūlu, buludiki bwa Meshiasa bwālailwe tamba kala busa kufudija ino ngikadilo yonso ya ntanda. (Tanga Danyele 2:34, 35, 44, 45.) Bantu byokebemweninepo kuno kubutulwa kutulumukwa, le tufwaninwe kunena’mba Yehova wafile kino kinkumenkume ku bantu? Nansha le wateakenye bantu bandi ba kikōkeji ku bintu bya kumeso? Tutalei bidi.

3-5. (a) Le “mukendi wa kipwano” utelelwe mu Malaki 3:1 i ani? (b) Le i bika byadi bya kulongeka kumeso kwa “mukendi wa kipwano” kwiya ku tempelo?

³ Tamba kala, Yehova wākwete’ko mpangiko ya kuteakanya bantu bandi ku kubutulwa kwa Bulopwe bwa Meshiasa. Kimfwa, tala bupolofeto bwa Malaki 3:1: “Talangapo bidi, nkatuma mukendi wami, penepo aye ukalongolola dishinda kumeso ami; ebiyampe Mfumwetu o mukimbanga ukāya kipasamukila bukidibukidi ku njibo yandi ikola; ke mukendi wa kipwano mo musangalamo.”

⁴ Mu kufikidila kwa mu ano etu mafuku, i kitatyi’ka kyaile Yehova, “Mfumwetu [wa bine],” kupempula boba bengila pano panshi mu kipango kya panja kya tempelo yandi ya ku mushipiditu? Bupolofeto bulombola’mba Yehova wadi wa kwiya na “mukendi wa kipwano.” Le i ani? Ke mukwabopo,  i Yesu Kidishitu, Meshiasa Mulopwe! (Luka 1:68-73) Byaabikikilwe bu Mulopwe mupya, wadi wa kupempula ne kusubula bantu ba Leza pano panshi.—1 Pe. 4:17.

⁵ Le “mukendi” mukwabo utelelwe dibajinji mu Malaki 3:1 i ani? Kino kyelekejo kya bupolofeto kyadi kya kulongeka kumeso kwa kwikala’po kwa Meshiasa Mulopwe. Mu myaka makumi yabadikile 1914, le kwadi’po muntu ‘walongolwele dishinda’ kumeso kwa Meshiasa Mulopwe?

6. Le i bāni baingile bu “mukendi” wa kwiya bidi kuteakanya bantu ba Leza ku binkumenkume byadi bīya kumeso?

⁶ Mu kino kitabo, tusa kutana malondololo a ku bino bipangujo mu mānga ikunka mutyima ya bantu ba Yehova ba dyalelo. Ino mānga ilombola amba ku mfulo kwa mwaka wa katwa ka 19, kakibumbo kamo ka bantu ba kikōkeji kelombwele bu kisumpi kimo kya bene Kidishitu ba bine mu mulwi wa ba kwitela’bo bitupu. Kano kabumbo kayukilwe bu Befundi ba Bible. Mu boba badi bebatangidile—mwadi Charles T. Russell ne bapwani nandi—bo abo baingile bu “mukendi,” wālailwe na kupa bantu ba Leza bwendeji bwa ku mushipiditu ne kwibateakanya ku binkumenkume bya kumeso. Tumonei miswelo iná yobaingile’mo bu “mukendi.”

7, 8. (a) Umbula bwa myaka ya 1800, i bāni basokwele patōka amba lufundijo lwa kubulwa kufwa kwa muya i lwa bubela? (b) I mfudijo’ka mikwabo yamwene ba Charles T. Russell ne bapwani nandi bu ya bubela?

⁷ Bano Befundi ba Bible badi balombela pa kwifunda; bafika ku kashinga kamo, bakongakanya pamo bubinebine bwimvwanike ne kwibulupula mu mabuku. Mu bula bwa myaka mivule bipwilo bya kine Kidishitu byapūtyilwe na mfindi ya ku mushipiditu; bufundiji bwabyo buvule bwadi bulupulwe ku Bajentaila. Kimfwa kibajinji i lufundijo lwa kubulwa kufwa kwa muya. Mu bula bwa myaka ya 1800, befundi ba Bible ba bine batyetye basokwele’mba luno lufundijo kelukwatañenepo na Kinenwa kya Leza. Henry Grew, George Stetson, ne George Storrs basonekele ne kunena na kininga mīsambo isokwela patōka buno bubela bwa Satana. a Mwingilo wabo wadi na lupusa lukatampe padi Charles T. Russell ne bapwani nandi.

⁸ Kabumbo katyetye ka Befundi ba Bible kasokwele amba mfundijo mikwabo ikwatañene na kubulwa kufwa kwa muya nayo yadi ya bubela kadi keimvwanika—kimfwa, bufundiji bwa’mba bantu bayampe bonso bendanga mūlu ne amba Leza ususulanga nyeke myuya keifu ya babi mu kalunganyembo ka mudilo. Russell ne bapwani nandi basokwele patōka buno bubela mu bishinte bivule, mabuku, tubuku, matrakte ne mu mīsambo moyo mpika.

9. Le Kiteba kya Mulami kya Ziona kyalombwele namani’mba lufundijo lwa Busatu Busantu i lwa bubela?

⁹ Kadi, Befundi ba Bible basokwele patōka lufundijo lusabene konso lwa Busatu Busantu. Mu 1887, Kiteba kya Mulami kya Ziona i balembe’mo amba: “Bisonekwa i binene patōkelela kwishila kudi pa bukata bwa Yehova ne Mfumwetu Yesu Kidishitu ne pa kipwano kyobapwene.” Kupwa kino kishinte kyalombwele mu muswelo utulumukwa’mba “mulangwe wa  Leza pasatu—Baleza basatu mu Leza umo koku kadi Leza umo mu basatu—kewadipo ufwaninwe kutumbijibwa nansha kwitabijibwa. Ino bubine i buno’mba bino byonso bilombola muswelo waongwelwe kipwilo na lunkunkwa mulongo lwa bilubo.”

10. Le Kiteba kya Mulami kyalombwele namani amba mwaka wa 1914 i mwaka mukatampe?

¹⁰ Mutwe wa mwanda onso wa julunale ya Kiteba kya Mulami kya Ziona—Mwedi wa Lubila lwa Kwikala’po kwa Kidishitu wadi wimanine mpata pa bupolofeto butala kwikala’po kwa Kidishitu. Balembi bashingwe māni ba kikōkeji bakweshe ku uno julunale, bamwene’mba bupolofeto bwa Danyele butala “bitatyi bisamba-bibidi” bwadi na myanda ya kitatyi kya kufikidila kwa mpango ya Leza itala Bulopwe bwa Meshiasa. Ku ngalwilo kwa myaka ya 1870, banene’mba bitatyi bisamba-bibidi byadi bya kufula mu 1914. (Dan. 4:25; Luka 21:24) Nansha banabetu mu kine kitatyi’kya byobadi kebaimvwanije senene buluji bwa mwaka mukatampe’wa, abo’ko basapwile konso myanda yobadi bayukile kadi yalupula bipa bya nyeke.

11, 12. (a) Le Tutu Russell wanene amba wamwene bukwashi kwepi pa byobya byaadi ufundija? (b) Le mwingilo wa Russell ne bapwani nandi wadi na mvubu’ka mu myaka yabadikile 1914?

¹¹ Russell nansha ke bapwani nandi bene kebetendelepo’mba abasokola bintu bipya nansha kufikila pa bubinebine  bwa mvubu bwa ku mushipiditu, aa. Russell wajingulwile’mba wakwashibwe na bakwabo bamubadikidile. Ino kutabukidila wajingulwile bu wakwashibwe na Yehova Leza, mwine udi na kiselwa kya kufundija bantu Bandi byobya byobasakilwa kuyuka pa kitatyi kifwaninwe. Na bubine, Yehova waesele bukomo bwalongele Russell ne bapwani nandi bwa kusansanya bubinebine na bubela. Myaka pa kupita’po, baendelele na kupaluka ne kusansana na bipwilo bya kine Kidishitu.

¹² Mwingilo waingile bano bana-balume ba kikōkeji na kubingija bubine mu myaka ya kumeso kwa 1914 i utulumuja! Shi tutale bidi kunyuma, Kiteba kya Mulami kya Ziona—Mwedi wa Lubila lwa Kwikala’po kwa Kidishitu kya mu 1 Kweji 11, 1917 kyanene’mba: “Midiyo ya bantu dyalelo benyongololanga ku moyo, obakwatyijibwa na lufundijo lwa kalunganyembo ka mudilo ne mfundijo mikwabo ya bubela . . . Bubinebine bwashilwile ke padi kintu kya myaka makumi aná ne kupita bukyendelela kuvula, kadi bukavudila’ko kufika ne byobukayula ntanda yonso; ne balwana ba bubine bakatompa kwibukomba pamo bwa muntu ukomba mantanki a kalunga ka mema na lweyo mwanda wa kwibukankaja buzambalale ntanda yonso.”

13, 14. (a) Le “mukendi” wakweshe namani mu kulongolola dishinda dya Mulopwe Meshiasa? (b)  Le i bika byotwifunda ku batutu badi’ko myaka katwa kunyuma?

¹³ Tala bidi kino: Le bantu badi ba kuteakanibwa namani kumeso kwa ngalwilo ya kwikala’ko kwa Kidishitu shi kebayukile kushiyañanya Yesu na Shandi, Yehova? I bikomo byabyo! Ne kadi kebadipo ba kuteakanibwa shi bekale na milangwe ya amba kubulwa kufwa i kyepelo kya bantu bonso, ke kyabuntupo kilēme kipelwe enka bantu batyetye balonda mu mayo a Kidishitu; ne shi balanga’mba Leza ususulanga bantu mu kalunganyembo ka mudilo wa nyeke ne lukulupilo mpika lwa kunyongololwa’mo! Ne kutatana mpika, “mukendi” wāteakeninye Mulopwe Meshiasa dishinda!

¹⁴ Le bidi namani kotudi dyalelo? Le i bika byotwifunda ku batutu badi’ko myaka katwa kunyuma? Netu tufwaninwe kwikala batangi bapyasakane ne befundi ba Kinenwa kya Leza. (Yoa. 17:3) Mu muneneno wa ku mushipiditu, ntanda isenswe bya ku ngitu, byoyenda ifwa nzala, i biyampe kwabila kwetu kwa kudya bidibwa bya ku mushipiditu kwende kutamina’ko!—Tanga 1 Temote 4:15.

15. I bika byajingulwile bityebitye Befundi ba Bible? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

¹⁵ Befundi ba Bible bafundije amba kidi na mvubu kulupuka mu bipwilo bya ino ntanda. Mu 1879, Kiteba kya Mulami kyatelele “bipwilo bya Babiloni.” Le kyadi kisambila pa mwingilo wa bapapa? Le i pa Kipwilo kya Katolika-Loma? Kipwilo kya Mishoni kyadi kilanga mu bula bwa tutwa twa myaka amba, Babiloni utelelwe mu bupolofeto bwa Bible i Kipwilo kya Katolika. Inoko, befundi ba Bible bayukile bityebitye amba bipwilo byonso bya kine Kidishitu bibadilwa mu “Babiloni” wa dyalelo. Mwanda waka? Mwanda abyo byonso bifundijanga  bubela na buno butelelwe kūlu. b Kyaba kimo, mabuku etu alombwele patōka bifwaninwe kulonga bantu ba mityima myoloke badi mu bipwilo bya Babiloni.

16, 17. (a) Le Volime III ya Misanya ya Myaka Kanunu ne ya Kiteba kya Mulami yakankamikile namani bantu batambe mu bipwilo bya bubela? (b) Le i kintu’ka kyapēlwile bino bidyumu bibajinji? (Tala kunshi kwa dyani.)

¹⁶ Kimfwa mu 1891, Volime III ya kitabo Misanya ya Myaka Kanunu mu Angele, yesambile pa kupelwa na Leza kupelelwe Babiloni wa dyalelo, yalemba’mba: “Bipwilo byonso bya kine Kidishitu—ngikadilo yabyo yonso—i bipelwe.” Yabwejeje’ko amba boba bonso “bapelele bilongwa ne nkulupilo yabyo ya bubela abaitwe kutamba’mo.”

¹⁷ Mu Kweji 1, 1900, Kiteba kya Mulami kyadingile boba badi bakilamine bitenta byabo mu bipwilo bya kine Kidishitu ne bebingija na kunena’mba, “Ami ndamete ku bubinebine, ku bipwilo bikwabo ñendanga’ko na dimodimo’tu.” Kishinte kyaipangwile amba: “Lelo i kyendele’mo kwikala kulu panja kulu mu Babiloni? Le kuno ko kukōkela kulombelwe . . . kusangaja Leza ne kwaitabije? Aa, ke akopo. Yewa [udi mu kipwilo] upwananga ku meso a bonso na kipwilo’kya kitatyi’tu kyaenda’ko, ne kadi ufwaninwe kulonda byonso byobalomba pa kutwela’mo kufika ne . . . byakapela ku meso a bonso nansha kutamba mu kipwilo’mwa.” Uno musapu waikele na bukomo bukatampe mu myaka mivule. c Bengidi ba Yehova bafwaninwe kupela kupwana na kipwilo kyonso kya bubela.

18. Mwanda waka byadi bifwaninwe bantu batambe mu Babiloni Mukatampe?

¹⁸ Shi kino kidyumu kya kutamba mu Babiloni Mukatampe kekyadipo kyelwa kyaba ne kyaba, le Kidishitu, Mulopwe mupya, wadi wa kwikala na kisumpi kiteakanibwe kya bengidi bashingwe māni pano pa ntanda? Nansha dimo, mwanda i enka bene Kidishitu banyongolwelwe mu bupika bwa Babiloni kete bo babwanya kutōta Yehova “na mushipiditu ne bubine.” (Yoa. 4:24) Lelo netu twi basumininwe kutamba mu kipwilo kya bubela? Tukōkelei nyeke musoñanya wa amba: “Tambai’mo, banwe bantu bami”!—Tanga Kusokwelwa 18:4.

19, 20. Le Kiteba kya Mulami kyakankamikile namani bantu ba Leza bapwile pamo mwanda wa kutōta?

¹⁹ Befundi ba Bible bafundije amba banababo mu lwitabijo bafwaninwe kwibungila pamo mwanda wa kutōta, ponso pobibwanika. Ku bene Kidishitu ba bine, kutamba mu kipwilo kya bubela kekubwenepo. I kya mvubu batwele mu mutōtelo utōka. Mu bishinte bibajinjibajinji, Kiteba kya Mulami kyakankamikile batangi bebungile pamo mwanda wa kutōta. Kimfwa, mu Kweji 7, 1880, Tutu Russell waletele lapolo ya lwendo lwaendele, na kulombola’mba kupwila kuvule kobalongele kwadi kukankamika’po kashā. Kupwa wasoñanya batangi kutuma tukanda tulombola kwendelela kwabo—tumo twadi twa kulupulwa mu julunale. Byafula kwepi? “Tuyukei batwe bonso . . . muswelo ukemwesela Mfumwetu; shi mwendelele kupwila pamo na boba bomudi nabo mu luno lwitabijo lulēme.”

 ²⁰ Mu 1882, Kiteba kya Mulami kyalupwilwe’mo kishinte kinena’mba, “Kwibungila Pamo.” Kino kishinte kyazenzele bene Kidishitu bakwate kupwila na mutyika mwanda wa “kwiūbaka, kwikankamika, ne kwikomeja abo bene na bene.” Kyanena’mba: “Mwikale mufunde momudi nansha udi na lūku, kebidipo na mwanda. Tulomba muntu ense atekune Bible, papye, ne kidiyo, ne kumwena mu uno mukenga wa kwikwasha pakatampe batwe bonso Umbumo, . . . ponso pobibwanika. Tonga obe mutwe mwanda; lomba Mushipiditu ukuludike wimvwanije’o; kupwa tanga, languluka, enzankanya bisonekwa na bisonekwa bikwabo, nabya ukayuka’mba ubaludikilwa mu bubine.”

21. Le kipwilo kya mu Allegheny, Pennsylvania kyaletele kimfwa’ka mu mwanda utala kubungakana ne bukumbi?

²¹ Befundi ba Bible badi na kité kyabo mu Allegheny, Pennsylvania, mu États-Unis. Baletele kimfwa kiyampe kya kwibungila pamo na kukōkela madingi a ku mushipiditu asonekelwe mu Bahebelu 10:24, 25. (Tanga.) Mwenda mafuku, tutu umo mununu witwa bu Charles Capen wavulukile amba paadi nkasampe wadi utanwanga ku kuno kupwila. Walembele amba: “Nekivulukanga kisonekwa kyadi kisonekelwe pa lubumbu lwa njibo ya bitango ya Sosiete. ‘Mfumwenu i umo,  Kidishitu; banwe bonso mwi bana na bana.’ Kino kisonekwa kiñingilanga nyeke mu ñeni—i kutupu bivwalwa bya bakulu bya kwishiyañanya nabyo mu bantu ba Yehova.” (Mat. 23:8) Kadi Tutu Capen wavulukile kupwila kutenga mutyima, kukankamika, ne kininga kya Tutu Russell kya kupempula muntu ne muntu udi mu kipwilo.

22. Le bantu ba kikōkeji baitabile namani pobakankamikilwe kukatanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu, ne i ñeni’ka yotuboila kobadi?

²² Bantu ba kikōkeji balondele kino kimfwa ne kwitabija bulombodi. Bipwilo byabundilwe mu matanda makwabo, kimfwa mu Ohio ne Michigan, kupwa ke Kungala konso kwa Amerika ne mu matanda makwabo. Talanga’po: Le bantu ba kikōkeji badi bine ba kuteakanibwa namani ku kwikala’po kwa Kidishitu shi kebafundijibwepo kukōkela madingi a ku mushipiditu a kupwidila pamo mwanda wa kutōta? Longa i kutupu muswelo! Le bidi namani dyalelo? I biyampe tusumininwe kutanwa nyeke ku kupwila kwa bwine Kidishitu, kukimba mukenga onso wa kutōtela pamo ne kwikankamika ku mushipiditu batwe bonso.

23. Le Kiteba kya Mulami kyalombwele namani amba bashingwe māni bonso bafwaninwe kwikala basapudi ba bubine?

²³ Befundi ba Bible bafundije amba bashingwe māni bonso bafwaninwe kwikala basapudi ba bubine. Mu 1885, Kiteba kya Mulami kyanene amba: “Ketufwaninwepo kwilwa amba mushingwe māni yense i mushingwe’o mwanda wa kusapula (Isa. 61:1), i munenwe kusapula.” Mu Kiteba kya Mulami kya mu 1888 mwadi musoñanya wa amba: “Mwingilo wetu i upēla . . . Shi tupumpunye’o ne kukimba kabepelo, nabya bine twi  bengidi ba mulēle, ne tubelombola amba kushingwa māni kwetu kekudipo na mvubu.”

24, 25. (a) Kutentekela pa kukankamika bantu basapule, Tutu Russell ne bapwani nandi balongele bika bikwabo? (b) Le kalala-ntanda umo walombwele namani mwaaingidile papo ‘myotoka keyaikele’ko’?

²⁴ Kutentekela pa kukankamika bantu basapule, Tutu Russell ne bapwani nandi balongele bivule. Bashilwile kulupula Matrakte a Befundi ba Bible aityilwe mwenda mafuku ne bu Cahiers trimestriels de théologie ancienne. Batangi ba Kiteba kya Mulami bapelwe ano matrakte babile’o ku bonso pampikwa kulomba lupeto.

²⁵ Boba badi bepāne kitatyi kyonso ku busapudi badi betwa bu bakalala-ntanda (colporteurs). Charles Capen, utelelwe kungala nandi wadi ubadilwa’mo. Wavulukile mwenda mafuku amba: “Nadi nonda kalata kapungwe na Kitango kya Umbikalo wa États-Unis Kitala Myanda ya Nshi pa kumona mwa kuvuila mwaba wami mu Pennsylvania. Kano kalata kadi kalombola mashinda onso, kyo kyadi kilengeja mbwanye kufika konso lwa panshi. Kyaba kimo naendele lwendo lwa mafuku asatu nselele mabuku adi alombelwe, mulwi wa mabuku a Études des Écritures, naikele kuluwa mpunda ne dikalo pa kukapāna mabuku. Divule nadi ñimana ne kupityija bufuku bonso na babidimye. Mu kitatyi’kya kekwadipo motoka.”

26. (a) Mwanda waka bantu ba Leza badi bafwaninwe kusapula mpata pa kuteakanibwa ku buludiki bwa Kidishitu? (b) Le i biyampe twiipangule bipangujo’ka?

²⁶ Mu kitatyi’kya, kulonga bukomo namino mu busapudi kwadi kulomba kininga ne bupyasakane. Le bene Kidishitu ba bine badi ba kuteakanibwa ku kubikala kwa Kidishitu shi kebafundijibwepo mvubu ya mwingilo wa busapudi? Nansha dimo! Ne kadi bidi, uno mwingilo waikele ke kipindi kikatampe kya kiyukeno kya kwikala’po kwa Kidishitu. (Mat. 24:14) Bantu ba Leza badi bafwaninwe kuteakanibwa amba uno mwingilo upāna būmi wikale ke kipindi kikatampe mu būmi bwabo. I biyampe dyalelo twiipangule amba: ‘Lelo busapudi o mwingilo mukatampe mu bwami būmi? Le nepānanga mpata mwa kwingidila ne pa mfulo uno mwingilo?’

27, 28. I bika byāmwene Yoano mu kimonwa, kadi le Satana ne bandemona bandi balongele namani pa kubutulwa kwa Bulopwe?

²⁷ Mfulo mfulō, mwaka wa kasekuseku ubafika, ke wa 1914 kadi. Enka motwesambilanga ku ngalwilo kwa uno shapita, i kutupu muntu wemwenine bino binkumenkume bya kutendelwa bya mūlu. Inoko, mutumibwa Yoano wāpelwe kimonwa kilombola ino myanda mu muneneno wa kyelekejo. Langa’po bidi: Yoano wemwena “kiyukeno kikatampe” mūlu. “Mwana-mukaji” wa Leza—ke bulongolodi bwandi kadi bwa bipangwa bya ku mushipiditu bidi mūlu—waimita ne kubutula mwana mwana-mulume. Uno mwana wa kyelekejo wetulombolwa bu usa panopano ponka “kukumba mizo yonso na mukombo wa kyuma.” Inoko, mwana pa kubutulwa, “watekwinwa lubilo kwa Leza ne ku lupona lwandi.” Diwi dyatamba mūlu ke dinena’mba: “Pano kubaiya lupandilo ne bukomo ne Bulopwe bwa Leza wetu ne lupusa lwa Kidishitu wandi.”—Kus. 12:1, 5, 10.

 ²⁸ Ne kutatana mpika, Yoano wāmwene mu kimonwa kubutulwa kwa Bulopwe bwa Meshiasa. Kino kinkumenkume kyādi bine kitendelwa, ino kekyasangejepo bonso. Satana ne bandemona bandi balwile na bamwikeulu ba kikōkeji, badi baludikwa na Mikele, nansha’mba Kidishitu. Le byaikala namani? Tutanga’mba: “Mpumina mukatampe’wa waelwa panshi, nyoka wa kala na kala, yewa witwa bu Dyabola ne bu Satana, mwine ongolanga ntanda yonso ikelwe na bantu; waelwa pano pa ntanda, ne bamwikeulu bandi bene baelwa panshi pamo nandi.”—Kus. 12:7, 9.

29, 30. Le ngikadilo yashintyile namani kinondanonda na kubutulwa kwa Bulopwe bwa Meshiasa (a) pa ntanda? (b) mūlu?

²⁹ Kumeso kwa 1914, Befundi ba Bible banene amba kitatyi kya kavutakanya kikashilula mu mwine mwaka’u mukatampe. Nansha nankyo kebadipo bayukile ne mukafikidila byobanena. Ebiya, Satana wadi wa kushilula kwikala na lupusa lukatampe pa muzo wa muntu, monka mwikilombwela kimonwa kya Yoano amba: “Malwa obe ntanda ne abe dijiba, mwanda Dyabola watūkila pomudi, udi na bulobo bukatampe, pa kuyuka’mba udi na kakitatyi katyetye.” (Kus. 12:12) Mu 1914, divita dibajinji dya ntanda adya dilakata ne kiyukeno kya kwikala’po kwa Kidishitu mu lupusa lwa bulopwe kyashilula kumweka ntanda yonso. Ne “mafuku a mfulo” ya ino ngikadilo ya bintu ko kushilula ashilula.—2 Tm. 3:1.

³⁰ Inoko, mūlu amo mwadi nsangaji. Satana ne bandemona bandi bapingilwe’mo lonso. Nsekununi ya Yoano inena’mba: “Pa uno mwanda, sangalai manwe madiulu ne banwe bekele’mo!” (Kus. 12:12) Mūlu pa kutōkejibwa’mo, Yesu washikata pa lupona, Bulopwe bwa Meshiasa bwadi ke bwisakanye pano kukwasha bantu ba Leza pano panshi. Le bwadi bwa kulonga bika? Monka motwekimwenanga ku ngalwilo kwa uno shapita, Kidishitu, “mukendi wa kipwano” wadi wa kusubula bidi bengidi ba Leza pano panshi. Le ko kunena namani?

31. Le Malaki wālaile namani kitatyi kya kusubulwa, ne buno bupolofeto bwashilwile kufikidila namani? (Tala ne kunshi kwa dyani.)

³¹ Malaki wālaile amba mwingilo wa kusubula keukekalapo upēla. Wālembele amba: “Lelo i ani ukemanija pa difuku dya kwiya kwandi, a? Kabidi lelo ukemana pākamweka i ani? Mwanda udi’nka bwa mudilo wa sendwe utōkeja bilonda, ne pamo’nka bwa bifulu bya ukenda bisandi.” (Mal. 3:2) Bine, bino binenwa byafikidile! Ku ngalwilo kwa 1914, bantu ba Leza pano panshi balwile na lunkunkwa-mulongo lwa matompo ne bikoleja. Pananine Divita I dya Ntanda, Befundi ba Bible bavule batenwe na kupangwapangwa kwa malwa ne kukutwa. d

32. Le i bikoleja’ka byatene bantu ba Leza kinondanonda na mwaka 1916?

³² Tamba pene’pa, bulongolodi bwatanwa na bikoleja. Mu 1916, Tutu Russell wafwa’tu na myaka 64, washiya bantu ba bavule ba Leza batyumukwe mutyima. Lufu lwandi lwasokwele amba kudi bamo badi balēmekele bipitepite muntu. Inoko  Tutu Russell kadipo usaka ino ntumbo, nansha kulēmekwa bwa abo bakimba kumutōta mu ludingo kampanda. Bantu bavule balangile amba kusokolwa kwa bubine kubafule na lufu lwandi, bangi nabo bakalakenye’nka ne bukomo bwa kwendelela kumeso. Uno mumweno wālengeje bupondo bwine bwalalulwile bulongolodi.

33. Kubulwa kufikidila kwa bintu byadi bitengele bantu ba Leza kwebatūdile namani pa ditompo?

³³ Ditompo dikwabo i kubulwa kufikidila kwa byobadi batengele. Kiteba kya Mulami kyanenene amba Bitatyi bya Bajentaila byadi bya kufula mu 1914, banabetu bavule kebadipo bayukile bintu byadi bya kulongeka mu mwaka’wa. (Luka 21:24) Balangile amba mu 1914, Kidishitu wadi wa kwiya kuselela mūlu kabumbo ka musongwa, kabundilwe na bashingwe māni, amba bakaludike nandi mūlu. Bino byobadi bakulupile kebyafikidilepo. Mwenda mafuku, mu 1917, Kiteba kya Mulami kyalaile amba myaka 40 ya kitatyi kya mwangulo yadi ya kufula ku muketeko wa mwaka 1918. Ino mwingilo wa busapudi kewapwilepo. Waingilwe bininge pa kupwa kwa mwaka’wa. Dipepala dyalombwele amba mwangulo bine wafudile ino kitatyi kya kukōkolola kyadi kikidi’ko. Bavule’ko balekele’byo kwingidila Yehova pa mwanda wa kutyumukwa mutyima.

34. Le i ditompo’ka dikatampe dyalupukile mu 1918, ne mwanda waka bipwilo bya kine Kidishitu byalangile amba bantu ba Leza “abafu”?

³⁴ Ditompo dikatampe dyaikele’ko mu 1918. J. F. Rutherford, wapingakene C. T. Russell mu mwingilo wa kutangidila bantu ba Leza, wakwatwa pamo na batutu basamba-babidi badi na biselwa. Baketēlwe mambo bya bubela na Kiketelo kya Mambo kya mu Atlanta, Géorgie, mu États-Unis amba bafwaninwe kukutwa myaka mivule. Mwenda mafuku, mwingilo wa bantu ba Leza wamweka bu ubakalakanibwa. Bendeji bavule ba bipwilo bya kine Kidishitu basangele. Bafwatakenye amba byakutwa “bendeji” ne kushitwa kwa kité kya mu Brooklyn, kadi mwingilo wa busapudi nao ubakankajibwa mu Amerika ne mu Bulaya, bano Befundi ba Bible baleta kipupo “abafu”—kebakiletapo kyaka monka. (Kus. 11:3, 7-10) Bine badi beongola!

35. Mwanda waka Yesu walekele balondi bandi batanwe na bikoleja, ne i bika byaalongele pa kwibakwasha?

³⁵ Balwana na bubine kebadipo bayukile amba Yesu walekele ano makambakano afikile bantu bandi mwanda’tu Yehova wadi ukingila bu “musunguludi ne mutōkeji wa ndalama.” (Mal. 3:3) Yehova ne wandi Mwana badi bayukile amba boba ba kikōkeji bakōminina ano matompo a kusungululwa, kukundulwa, ne kufwaninwa kwingila mwingilo wa Mulopwe kupita ne pabajinji. Ku ngalwilo kwa 1919, kyamwekele patōka amba mushipiditu wa Leza walongele kintu kyadi kilanga balwana bu kekibwanikapo. Ba kikōkeji baimene monka! (Kus. 11:11) Bimweka bu mu kitatyi’kya, Kidishitu wafikidije mwanda mwine mukatampe wa mu kiyukeno kya mafuku a mfulo. Watongele “umpika mukōkele ne mudyumuke,”  kibumbo kityetye kya bana-balume bashingwe māni kya kutangidila bantu bandi na kupāna bidibwa bya ku mushipiditu pa kitatyi kifwaninwe.—Mat. 24:45-47.

36. Le i bika bilombola amba bantu ba Leza baimene monka ku mushipiditu?

³⁶ Tutu Rutherford ne bapwani nandi bakutulwilwe mu kifungo mu mafuku 26 Kweji 3, 1919. Kepaijijepo bateakanya kitango mu Kweji 9. Kwadi kukwetwe mulangwe wa kushilula kulupula julunale wa bubidi, wadi wa kwitwa bu L’Âge d’Or. Wadi i wa kutambila pamo na Kiteba kya Mulami, wateakanibwe mwanda wa kusapula nandi. e Mu mwaka umo onka, kwalupulwa ne mukanda mukwabo Bulletin, witwa dyalelo bu kabuku ka ku kupwila kwa Būmi ne Mwingilo Wetu wa Bwine Kidishitu. Bino bintu, byakweshe mpata mu mwingilo. Ne kutatana mpika, tamba mu 1919 mwingilo wa kusapwila bantu ku njibo ne njibo watūlwa pa kifuko kibajinji.

37. I muswelo’ka wabudilwe bamo kikōkeji kupwa kwa mwaka 1919?

³⁷ Mwingilo wa busapudi waendelele kusubula bengidi ba Kidishitu, ke-pantu uno mwingilo ulomba kwityepeja kewaitabijibwepo na bantu ba mitatulo ne kwizunzula. Boba bapelele kwingila uno mwingilo basansene na bantu ba kikōkeji. Mu myaka yalondele’po 1919, bantu bamo bampikwa kikōkeji  bakalabele ke banena ne kulemba bya lunsamfwakanwa, bafika’nka ne ku kwikupa ku bantu badi bapangapanga bengidi ba Yehova ba kikōkeji.

38. Le kunekenya ne bushindañani bwa balondi ba Kidishitu pano panshi kwitukulupija bika?

³⁸ Nansha byokwadi kuno kupangwapangwa konso, balondi ba Kidishitu pano pa ntanda baendelele na kutanta ne kutundubuka ku mushipiditu. Kunekenya kwabo ne bushindañani bwabo mu kitatyi’kya, bitunekenya tukulupile amba Bulopwe bwa Leza buludikanga! Shi kisumpi kya bantu bitupu bampikwa kubwaninina kyabwenye kukomena kitatyi kyonso Satana ne ino ngikadilo imbi ya bintu—i kupityila enka ku kukwashibwa na Leza ne ku kweselwa nandi—kupityila kudi wandi Mwana ne ku Bulopwe bwa Meshiasa!—Tanga Isaya 54:17.

39, 40. (a) I myanda’ka imo idi mu kino kitabo? (b) Le kwifunda kino kitabo kukakukwasha namani?

³⁹ Mu mashapita alonda’ko, tukabandaula bintu bilongele Bulopwe bwa Leza pano panshi mu myaka katwa ya tamba kubutulwa kwabo mūlu. Kipindi ne kipindi kya dino dibuku kīsambila pa kintu kimo kya mwingilo wingile Bulopwe pano pa ntanda. Mu shapita ne shapita, mudi kapango ka kupituluka kaketukwasha umo ne umo tujingulule shi Bulopwe i kintu kya bine kotudi. Mu mashapita a mfulo, tukesambila pa byotufwaninwe kutengela pakāya Bulopwe konakanya babi ne kutūla’ko paladisa pano panshi. Le kwifunda kino kitabo kukakukwasha namani?

⁴⁰ Satana usakanga kukudīla lwitabijo lobe mu Bulopwe bwa Leza. Ino Yehova usakanga kukomeja lwitabijo amba lukukinge ne kukuningija. (Ef. 6:16) O mwanda, tukukankamika wifunde na katentekeji kino kitabo. Wiipangule amba, ‘Le Bulopwe bwa Leza i bwa bine kondi?’ Shi bwikale bwa bine kodi, po pene kukabulwepo kutanwa’ko, kwibukwatakanya na kikōkeji ne kininga, kufika ne kitatyi kikayuka muntu ense mūmi amba Bulopwe bwa Leza budi’ko kadi buludikanga!