1, 2. Lelo i bika byālongekele mu difuku dya binkumenkume dya mu būmi bwa Ediya?

EDIYA wāendele lubilo mu mvula, kūlu kupūte fututu. Wādi ufwaninwe kwenda lwendo lulampe kumeso kwa kufika ku Yezelele, kadi bidi wādi ke mununu. Ino wānyemene pa kubulwa kukōka, mwanda “dikasa dya Yehova” dyādi padi. Bukomo bwādi mu ngitu yandi na bubine kebwādipo na bwaādi wikalanga nabo nyeke. Bine wāpityile’nka ne tubalwe twādi tukoka dikalo dya bulopwe dyādi diselele Mulopwe Ahaba!—Tanga 1 Balopwe 18:46.

² Pano Ediya wenda bunka bwandi mu dishinda. Langa’po bidi, Ediya unyema lubilo koku manoke a mvula amwasa mu meso, koku ulanga mwapityilanga dino difuku dya binkumenkume bikomo. Bine, buno bwādi bushindañani bukatampe kudi Yehova, Leza wa Ediya ne ku mutōtelo wa bine. Ediya wādi kakimone Lūlu lulalula lwa Kalamela mwanda wādi kādi kulampe kadi kwādi kupukuma kivula, kwine Yehova kwaāingidije Ediya atūkije na bukomo kadi mu kingelengele butōtyi bwa Bala. Bapolofeto ba Bala tutwa na tutwa bajingulwilwe patōka bu ba bubela ne kukubijibwa ponka na ponka. Penepa Ediya walomba Yehova apwije mulanga wātādile ntanda mu myaka isatu ne kipindi. Mvula wanoka!—1 Bal. 18:18-45.

3, 4. (a) Mwanda waka kikulupiji kya Ediya ye kino kyēlundile’ko paādi wenda ku Yezelele? (b) Lelo i bipangujo’ka byotusa kubandaula?

³ Ediya paādi wenda ku makilometele 30 ku Yezelele mu dishinda mukuka myenji ya mvula, kikulupiji kyandi ye kino kyēlundile’ko. Wāmwene’mba kusa kwikala kushinta pa kupwa kwa bino binkumenkume byonso. Ahaba wādi ufwaninwe kushinta! Pa kupwa kwimwena byonso byalongeka, na bubine wādi ufwaninwe kuleka butōtyi bwa Bala; kukankaja wandi mukaji Yezebele, ne kuleka kupangapanga bengidi ba Yehova.

⁴ Kitatyi kyotumona amba bintu byenda biyampe mu būmi bwetu, na bubine kikulupiji kyetu nakyo kikalanga kilundila’ko. Tukokeja kulanga’mba ngikadilo ya mu būmi isa kulumbulukila’ko, padi enka ne kulanga amba pano makambakano etu makomo abapu. Shi Ediya wālangile uno muswelo, ke kya kutulumukapo, mwanda nandi wādi muntu “umbya bu-muntu monka mo twikadile  bātwe umbya bu-muntu.” (Yak. 5:17) Inoko pano makambakano a Ediya ādi akidi’ko. Na bubine, mansá matyetye pa kupita’po Ediya wakwatwa moyo bininge, kadi watyumukwa mutyima kakimbe’nka ne kufwa. Le kwālupukile mwanda’ka, ne Yehova wākweshe namani mupolofeto wandi ekale monka na lwitabijo ne kininga? Tutalei nanshi.

5. Pa kupwa kwa binkumenkume bya ku Lūlu lwa Kalamela, le Ahaba wālēmekele Yehova, ne tubayuka kino namani?

⁵ Kitatyi kyāfikile Ahaba ku ndaku yandi mu Yezelele, le wāletele bukamoni bulombola amba washinta? Tutanga amba: “Ebiya kadi Ahaba wasapwila Yezebele byonsololo byalongele Ediya, ne byaipaile babitobo ku lupete.” (1 Bal. 19:1) Yuka’mba pāsekunwine Ahaba byalongekele mu dino difuku dya binkumenkume kātelelepo nansha dimo Yehova, Leza wa Ediya. Ahaba wādi muntu wa bungitu, wāmwene binkumenkume byālongekele mu kingelengele mu dyodya difuku na mumweno wa bu muntu—amba “byalongele Ediya.” Na bubine, kalēmekelepo Yehova Leza. Ne kadi, le i bika byālongele’po wandi mukaji wa kinongo?

6. Le i musapu’ka wātumine Yezebele kudi Ediya, ne wādi ushintulula bika?

⁶ Yezebele wākalabele! Pa kufitwa bya mwiko, wātumina Ediya uno musapu, amba: “Ne baleza bangipaya, ne kunundako, shi dyakesha pa kino kitatyi kino’ki nkilongele mūya obe pamo bwa umo wa boba.” (1 Bal. 19:2) Bine, Ediya wadi wa kufwa lufu lubi. Na bubine, Yezebele wātyipile amba nankyo aye’ko ufwaninwe kufwa shi kepailepo Ediya mu dine difuku’dya mwanda wa kumulubwila kinongo pangala pa bandi bapolofeto ba Bala. Mona’po bidi ne mulangukila Ediya mu tulo mu njibo miyayate mu Yezelele bufuku bwadi bupukuma kivula kikatampe—mwanda’tu wa kwivwana bino binenwa bisansa byāmuletela mukendi wa mulopwe-mukaji. Lelo wātengelwe namani?

7. Le kulondwalondwa na Yezebele kwāikele na lupusa’ka padi Ediya, ne nandi wālongele’po bika?

⁷ Shi Ediya wādi umwene amba divita na butōtyi bwa Bala dibapu, pano byaādi ukulupile bibashinta. Yezebele wādi kashintyile. Wādi ke mwipaije kala bapolofeto bavule ba kikōkeji bādi bengila na Ediya, ino pano bimweka’mba ke aye nandi. Le kulondwalondwa na Yezebele kwāikele na lupusa’ka padi Ediya? Bible witusapwila’mba: “Wakwatwa moyo.” Le Ediya wāshilwile kumona mu ñeni mwādi mwa kubipila lufu lwandi lwāmulaile Yezebele? Shi ekale wālēmenenwe na ino milangwe, ne kutatana mpika kininga kyamupwile. Nansha bikale nankyo, Ediya “wanyema mwanda wa kwipandija”—wavutuka lubilo mwanda wa kupandija bwandi būmi.—1 Bal. 18:4; 19:3, DD.

8. (a) Le mwanda wātene Petelo wādi mwiifwane na wa Ediya namani? (b) Le i bufundiji’ka botwefunda kudi ba Ediya ne Petelo?

 ⁸ Ediya ke muntupo umo kete wa lwitabijo walēmenenwe na moyo. Mwenda mafuku, mutumibwa Petelo nandi wākwetwe moyo. Kimfwa, Yesu paānene Petelo amulonde wenda ulandala pa mema, uno mutumibwa washilula ‘kumona luvula lwādi lupukuma byamalwa.’ Ponka’po wājimija kininga kyandi kaenda wenda ushika. (Tanga Mateo 14:30.) Kimfwa kya Ediya ne kya Petelo kitupa bufundiji buyampe. Shi tusaka kulama kininga kyetu, ketufwaninwepo kuleka ñeni yetu ilēmenenwe na byaka bituzakaja. Tufwaninwe nyeke kuta mutyima ku Nsulo ya lukulupilo ne kininga kyetu.

9. Sekununa lwendo lwa Ediya ne mwaādi wiivwanina pānyemene.

⁹ Ediya pa kukwatwa moyo, wānyemena ku kibundi kya Bela-Sheba kyādi ku kintu kya makilometele 150 dya kunshi kubwipi na ku mukalo wa Yuda. Wāshiya’ko mwingidi wandi waenda mu ntanda mutuputupu bunka bwandi. Nsekununi inena’mba waenda “lwendo lwa difuku dimo,” tumumone mwatalukila lubanga na bwē, pakubulwa nansha bidibwa. Mutyumukwe mutyima, mulēmenenwe na moyo, wāendele mu dishinda dya kyaka mu dyuba disoka. Pano dyuba podyādi kedyenda dipona, bukomo bwa Ediya bwamupwa. Mpungiji ibapite, washikata munshi mwa kimuna—i kutupu kukwabo kwa kufyama mu ino ntanda ya kubulwa bumeni.—1 Bal. 19:4.

10, 11. (a) Lelo milombelo ya Ediya kudi Yehova yādi ishintulula bika? (b) Ingidija bisonekwa bitelelwe mwanda wa kulombola mwēivwanine bengidi ba Leza.

¹⁰ Ediya kādipo na kikulupiji paādi ulombela. Walomba lufu. Wanena’mba: “Nkitabukilepo batata kunengela, mhm.” Ediya wādi uyukile amba batata wandi wandi bādi ke luvumbi lonka ne mikupa mu bibundu, kebākidipo bakokeja kulongela muntu kintu nansha kimo kiyampe. (Mus. 9:10) Ediya wēmwene bu muntu wa kubulwa bulēme. O mwanda wādidile amba: “Kubapu!” Mwanda waka ñendelele kwikala mūmi?

¹¹ Le i kya kutulumuka kitatyi kyotuyuka amba muntu wa Leza wazoza? Mhm, ke kya kutulumukapo. Bible i mutele bantu bavule bana-balume ne bana-bakaji ba lwitabijo bātyumukilwe mutyima kebasake’nka ne kufwa—kimfwa Lebeka, Yakoba, Mosesa ne Yoba.—Ngal. 25:22; 37:35; Umb. 11:13-15; Yoba 14:13.

12. Shi ubatyumukwa mutyima, le i muswelo’ka okeula kimfwa kya Ediya?

¹² Dyalelo, tudi mu “myaka ya malwa,” o mwanda ke kya kutulumukapo shi bantu bavule, nansha ke bengidi ba Leza ba kikōkeji  bene, batyumukwanga mutyima kyaba kimo. (2 Tem. 3:1) Shi nobe ubatanwa mu ino ngikadilo mikomo, londa kimfwa kya Ediya mu uno mwanda: Pungulwila Leza milangwe yobe. Yuka’mba, Yehova i “Leza wa kanye ka kusenga konso.” (Tanga 2 Kodinda 1:3, 4.) Lelo wāsengele Ediya?

13, 14. (a) Le Yehova wālombwele namani kupityila kudi mwikeulu amba utele mutyima mupolofeto wandi wādi muvutakanibwe ñeni? (b) Mwanda waka i kikankamika pa kuyuka’mba Yehova uyukile myanda yetu yonso, enka ne pafudile bukomo bwetu pene?

¹³ Molangila Yehova wēivwene namani paātadile aye mūlu ne kumona mupolofeto wandi muswedibwe ulēle munshi mwa mutyi mu ntanda mutuputupu koku ulomba kufwa? Ketwakyenda ne kulampe kwine. Kitatyi kyāponene Ediya mu tulo bukū, Yehova wamutuma mwikeulu. Mwikeulu walangula Ediya na kumutenga bityebitye kamunena’mba: “Languka udye.” Ediya walanguka, mwanda mwikeulu wāmuletele bidibwa bipēla, mukate mukabe ne mema. Lelo wāfwijije’ko mwikeulu? Nsekununi inena’tu amba mupolofeto wadya ne kutoma kupwa walāla monka. Lelo wādi mukomenwe ne kwisamba kwine? Nansha bikale nankyo, mwikeukulu wāmulangwile monka musunsa wa bubidi, padi i ku lubanga. Wazenza monka Ediya amba, “Languka udye,” kupwa wabweja’ko bino binenwa bisenga amba, “mwanda lwendo i lulampe kodi.”—1 Bal. 19:5-7.

¹⁴ Leza wāpele mwikeulu bujinguludi, wayuka kwādi kwenda Ediya. Kadi wāyukile amba lwendo i lulampe lukokeja kupungija Ediya. Bine i dyese kwingidila Leza uyukile senene bitungo byetu ne pakadikile bukomo bwetu kwitupita ne batwe bene! (Tanga Mitōto 103:13, 14.) Le Ediya wādi wa kumwena namani mu bino bidibwa?

15, 16. (a) Le bidibwa bya Yehova byākweshe Ediya alonge bika? (b) Mwanda waka tufwaninwe kusangela muswelo ukwashanga Yehova bengidi bandi dyalelo?

¹⁵ Tutanga’mba: “Walanguka, wadya ne kutoma watoma, ino mwanda wa bukomo bwa bidibwa’bya. Waenda mafuku makumi aná dyuba ne bufuku, ku Holeba ku kalūlu ka Leza.” (1 Bal. 19:8) Pamo bwa Mosesa wāikele’ko myaka tutwa tusamba kunyuma ne Yesu waikele’ko myaka kanunu kumeso, Ediya nandi wāshikilwe na nzala mafuku 40 mwinya ne bufuku. (Div. 34:28; Luka 4:1, 2) Bino byakudya kebyāpwijijepo makambakano andi onso, ino byāmukweshe mu kingelengele. Langa’po bidi uno mwana-mulume mununu wenda ongolo-ongolo mu ntanda mutuputupu difuku ne difuku, yenga ne yenga, kubwipi kwa kweji umo ne kipindi!

¹⁶ Dyalelo nadyo, Yehova ukwashanga bengidi bandi mu muswelo wa mvubu kutabuka, ke na kwibapapo bidibwa bya ku ngitu mu kingelengele. Ino udishanga bengidi bandi ku mushipiditu. (Mat. 4:4) Kwifunda myanda ya Leza mu Kinenwa kyandi ne mu mabuku esambila pa Bible kwitukwashanga ku mushipiditu. Kudya bino bidibwa bya ku mushipiditu padi kekukapupo myanda yetu yonso,  ino kukokeja kwitukwasha tūminine myanda yotumona bu mikomo kūminina. Kadi kwitutwala ne ku “būmi bwine bwa kulādila nyeke na nyeke.”—Yoa. 17:3.

17. Lelo Ediya wāendele kwepi, ne mwanda waka kino kifuko kyādi kitumbe?

¹⁷ Ediya wāendele kintu kya makilometele 320 pa kukafika ku Lūlu lwa Holeba. Kyādi kifuko kitumbe, mwanda i konka Yehova Leza kwaāmwekēle Mosesa mu kimuna kitema mudilo myaka kunyuma kupityila kudi mwikeulu kadi ko ako Yehova kwaāsambile kipwano kya Bijila na Isalela. Ko kwākafyeme Ediya mu muta.

18, 19. (a) Le mukendi wa Yehova wa ku mushipiditu wāipangwile kipangujo’ka, ne Ediya wālondolwele’po namani? (b) Ediya wālombwele patōka bubinga’ka busatu bwaātyumukilwe mutyima?

¹⁸ Ku Holeba, “mwanda” wa Yehova—padi wātumīne’o Ediya kupityila kudi mukendi wa ku mushipiditu—wāipangula kino kipangujo kipēla: “Lelo kyolonga kuno i kika, abe Ediya, a?” Mobimwekela, kino kipangujo kyāipangwilwe na kanye, mwanda Ediya wēkimwene bu mukenga wa kupungulula milangwe yandi yonso. Ne bine wāpungulwile’yo! Wānene amba: “Nadi nsumininwe ne mukao byamwiko’tu na Yehova, Leza wa bibumbo; mwanda bāna ba Isalela abaelelela kipwano kyobe, ne kufulamika madabahu obe panshi, ne kwipaya bapolofeto bobe na lupete; ino amiwa, e enka ami kasuku kete ushele; kabidi bakimba ne būmi bwami bwine, kufundula’bo.” (1 Bal. 19:9, 10) Binenwa bya Ediya byālombwele patōka bubinga busatu bwaātyumukilwe mutyima.

¹⁹ Bubajinji, Ediya wāmwene amba mwingilo wandi wādi wa bituputupu. Nansha byaālongele myaka mivule wivwene “mukao byamwiko’tu” mu kwingidila Yehova, kutūla dijina dikola dya Leza ne butōtyi bwandi pangala pa bintu byonso, Ediya wāmwene amba ngikadilo yādi yenda’nka ibipila’ko. Bantu bādi nyeke bampikwa lwitabijo ne batomboki, koku kadi butōtyi bwa bubela nabo bwenda butādila’ko. Bwa bubidi, Ediya wēmwene bu wādi bunka. Wānene amba, “e enka ami kasuku kete ushele,” bwa aye kete wāshele wingidila Yehova mu muzo onso mutuntulu. Bwa busatu, Ediya wādi na moyo. Bapolofeto nandi bavule bādi kebepaibwe kala, pano wādi katengele amba ke aye. Kekyādipo kipēla kudi Ediya kwitabija ino milangwe, ino kālekelepo mitātulo nansha bumvu bimukankaje kulombola Leza mwawiivwanina. Wāshile kimfwa kilumbuluke ku bantu bonso ba lwitabijo, pa kupungulwila mutyima wandi kudi Yehova mu milombelo.—Mit. 62:8.

20, 21. (a) Lombola byēmwenine Ediya pa kibelo kya muta ku Lūlu lwa Holeba. (b) Le muswelo wālombwele Yehova bukomo bwandi wāfundije Ediya bika?

²⁰ Le Yehova wātele namani mutyima ku moyo ne makambakano a Ediya? Mwikeulu wāsapwidile Ediya emane pa kibelo kya muta.  Nandi wakōkela, kwampikwa ne kuyuka kisa kulongeka. Kivula kikata kyatekuka mu kitulumukila! Bimweka bu kyādi na lunwa lukatampe, mwanda kyādi na bukomo, kyalala ngulu ne mabwe. Mona mu ñeni mupūtyila Ediya meso mwanda wa kwikinga, koku nako ufwa na kwifumbakanya mutwelo wandi muyampe wa myoya kitatyi kipukuma kivula. Kadi wādi ufwaninwe kutadija kutyina kupona, mwanda nshi yādi keijina ne kuzakala—kutenkana kwa nshi kwājininye ntanda! Kupwa, wāmona mudilo, penepa wājokele monka mu muta mwanda wa kukafyama kyanga.—1 Bal. 19:11, 12.

²¹ Mu ino myanda yonso, nsekununi ituvuluja amba Yehova kādipo mu bino binkumenkume byonso bitulumukwa bya bukomo bwa kipangila. Ediya wādi uyukile amba Yehova ke lezapo wa kufwatakanya’tu pamo bwa Bala, wātendelwe na batōtyi bandi bāongwelwe amba i aye “wendejanga makumbi,” nansha uletanga mvula. Yehova ye Nsulo mine ya bukomo bonso bulenga nzuba budi mu bupangi, inoko kadi i mukatampe mpata kutabuka bintu byonso byapangile. Nansha ke mu madiulu mwine kabwana’mopo! (1 Bal. 8:27) Le bino byonso byākweshe Ediya namani? Vuluka amba wāivwene moyo. Ediya byaādi na Yehova bu Leza wandi, Leza mwine wādi na buno bukomo bonso, o mwanda kādipo kya kutyinina ba Ahaba ne Yezebele!—Tanga Mitōto 118:6.

22. (a) Lelo “diwi dya misongwe senene” dyākulupije Ediya amba kādipo wa bituputupu muswelo’ka? (b) Lelo “diwi dya misongwe senene” dyādi padi dya ani? (Tala kunshi kwa dyani.)

²² Mudilo pa kupita, kwātalala nyā, Ediya wāteleka “diwi dya misongwe senene.” Dyāita Ediya eshintulwile monka, nandi washintulula, wāpungulula makambakano andi musungu wa bubidi. * Padi kino kyāmusengele monka. Ne kutatana mpika, Ediya wākankamikilwe bininge mu byamunene monka dino “diwi dya misongwe senene.” Yehova wākulupije Ediya amba kādipo wa bituputupu. Namani? Leza wāmusokwedile bivule bitala mpango yandi ya mu mafuku a kumeso byādi bisambila pa divita dya butōtyi bwa Bala mu Isalela. Na bubine, mwingilo wa Ediya kewādipo wa bituputupu, mwanda mpango ya Leza yādi  yenda’nka kumeso. Kadi, Ediya wādi nandi na mvubu pa kufikidija ino mpango, mwanda Yehova wāmutumine monka mu mwingilo na kumupa bulombodi bupotoloke.—1 Bal. 19:12-17.

23. I mu miswelo’ka ibidi Yehova mwaālondolwele Ediya pawēmwene bu udi bunka?

²³ Le tunena namani pa kwimona kwēmwwene Ediya bu udi bunka? Yehova wālongele bintu bibidi pa uno mwanda. Kintu banjiji, Yehova wāsoñenye Ediya ashinge Edisha māni bu mupolofeto ukamupingakana. Uno nkasampe mwana-mulume wādi wa kwikala bu wa kwingila pamo na Ediya ne bu mukwashi wandi mu bula bwa myaka mivule. Bine, buno bwādi busengi buyampe’po kashā! Kya bubidi, Yehova wāsokwele uno musapu usangaja, wa amba: “Nebikila tununu tusamba-tubidi mu Isalela, manwi abo onsololo keafukaminepo kudi Bala, ne byakanwa byonsololo kebyamwimwinepo.” (1 Bal. 19:18) Ediya kādipo kasuku. Ye uno wākankamikilwe pa kwivwana amba kudi tununu twa bantu ba kikōkeji bapelele kutōta Bala. Bādi basaka Ediya endelele na mwingilo wandi wa kikōkeji, ashiye kimfwa kya bu muntu wādi na dikōkeji dyampikwa kutelenteta kudi Yehova mu bino bitatyi bibi. Ediya ye uno wātengelwe mpata pa kwivwana bino binenwa kupityila kudi mukendi wa Yehova, “diwi dya misongwe senene” dya Leza wandi.

24, 25. (a) I mu muswelo’ka motukokeja kwivwana “diwi dya misongwe senene” dyalelo? (b) I kika kitukulupija’mba Ediya wāitabije busengi bwa Yehova?

²⁴ Kyaba kimo, bukomo bukatampe bwa bipangwa kampanda bukokeja padi kwitulenga moyo’nka mweivwanine Ediya. Na bubine bupangi bulombolanga bukomo bwa Mupangi. (Loma 1:20) Yehova ukingidijanga bukomo bwandi bwa kubulwa mfulo mwanda wa kukwasha bengidi bandi bakikōkeji. (2 Bil. 16:9) Kadi, Leza witulombalanga yandi myanda kupityila ku bilembwa bidi mu Kinenwa kyandi, Bible. (Tanga Isaya 30:21.) Ko kunena’mba, Bible ubwanya kwikala bwa dino “diwi dya misongwe senene,” shi tumuleka wituludika. Kupityila ku mikanda idi’mo milēme, Yehova witudingilanga, witukankamika ne kwitukulupija’mba witusenswe.

²⁵ Lelo Ediya wāitabije busengi bwa Yehova ku Lūlu lwa Holeba? Bine wāitabije’bo! Ponkapo, wajokela kadi ku mwingilo wandi wa bupolofeto ne moyo mwine mpika, uno mupolofeto wa kikōkeji wāendelele kuponeja butōtyi bwa bubela. Shi netu tuta mutyima ku binenwa bya Leza bya ku bukomo bwa mushipitu, ne “kusengibwa na bisonekwa,” nankyo tukabwanya kwiula lwitabijo lwa Ediya.—Loma 15:4.