1-3. (a) Le Nkindi 13:20 itufundija bika? (b) Mwanda waka tufwaninwe kutonga balunda na tunangu?

LELO kodi mumone mwana mutyetye mwatadilanga bambutwile bandi? Enka ne pakashilwile kwisamba, utwejanga mu ñeni byonso byamona ne byaivwana. Paenda utama, washilula kwiula bambutwile bandi pampikwa ne kuyuka kwine. Ke kya kutulumukapo shi bantu batame nabo babwanya kushilula kulanga ne kulonga bintu pamo bwa bantu bobapityija nabo kitatyi kilampe.

² Nkindi 13:20, itufundija’mba: “Yewa unanga na ba tunangu ukekala wa tunangu.” Pano, mulangwe unena’mba ‘kunanga na’ muntu kampanda i kunena’mba kutonga kupityija nandi kitatyi. Kino kekishintululapo’tu kwikala pabwipi na muntu kete. Mwifundi umo wa Bible unena’mba mu kunanga na muntu mudi ne mulangwe wa kusanswa muntu’wa ne kwimona bu udi pabwipi nandi. Divule twiulanga bantu botupityija nabo kitatyi kilampe, nakampata shi twimona bu tudi nabo pabwipi.

³ Balunda netu babwanya kwikala na lupusa potudi, mu biyampe nansha mu bibi. Nkindi 13:20  yendeleja’mba: “Ino yewa upwene na bivila ukamona malwa.” Mu ludimi lwa Kihebelu, ‘kupwana na’ muntu kubwanya kushintulula ‘kwenda kisense’ na muntu’wa, ko kunena’mba, kwikala balunda. (Nkindi 22:24; Batyibi 14:20) Balunda basenswe Leza baketukankamika tumukōkele nyeke. Pa kwitukwasha tutonge balunda netu na tunangu, leka twisambile pa bantu batoñanga Yehova bu balunda nandi.

4. Mwanda waka kwikala mulunda na Leza i dyese dikatampe? Mwanda waka Yehova wāityile Abalahama amba “mulunda nami”?

⁴ Yehova, Mubikadi wa Diulu ne Ntanda, i mwitupe mukenga wa kwikala balunda nandi. Dino i dyese dikatampe. Yehova utoñanga balunda nandi na katentekeji. Utoñanga boba bamusenswe ne badi na lwitabijo mwadi. Vuluka Abalahama. Wādi witabije kulongela Leza kintu kyo-kyonso. Misunsa mivule, Abalahama wālombwele amba ulamete Leza ne kumukōkela. Wāsakile’nka ne kulambula wandi mwana Izake. Abalahama wādi na lwitabijo lwa amba “Leza ubwanya kumusangula nansha ke mu bafwe.” (Bahebelu 11:17-19; Ngalwilo 22:1, 2, 9-13) Abalahama byaādi na lulamato ne kikōkeji, Yehova wāmwityile amba “mulunda nami.”—Isaya 41:8; Yakoba 2:21-23.

5. Le Yehova umonanga namani bantu bamulamete?

⁵ Yehova umonanga balunda nandi bu balēme. Balunda nandi basakanga nyeke kumulamata kutabuka kintu kyo-kyonso. (Tanga 2 Samwele 22:26.) Bamulamatanga ne kumukōkela mwanda bamusenswe. Bible unena’mba Leza upwananga “bulunda bwa pa  mutyima na bantu boloke swā,” ke boba bamukōkele kadi. (Nkindi 3:32) Yehova wita balunda nandi bekale beni ba pa bula mu “pema” wandi. Wibeta bamutōte ne kumulombela kitatyi kyo-kyonso.—Ñimbo ya Mitōto 15:1-5.

6. I muswelo’ka otubwanya kulombola’mba tusenswe Yesu?

⁶ Yesu wānenene amba: “Shi muntu unsenswe, ukalama mwanda wami, Tata nandi ukamusanswanga.” (Yoano 14:23) Nanshi pa kwikala balunda na Yehova, tufwaninwe kusanswa Yesu ne kulonga byaetufundije. Kimfwa, tukōkelanga musoñanya wa Yesu wa kusapula myanda miyampe ne kulonga bana ba bwanga. (Mateo 28:19, 20; Yoano 14:15, 21) Byotusenswe Yesu, tulondanga “senene mu mayo andi.” (1 Petelo 2:21) Yehova usangalanga paetumona tulonga byonso byotubwanya mwanda wa kwiula wandi Mwana mu byonso byotunena ne byotulonga.

7. Mwanda waka tufwaninwe kupwana na balunda bapwene na Yehova?

⁷ Balunda na Yehova badi na lulamato, ne kikōkeji, kadi basenswe wandi Mwana. Lelo netu tutoñanga balunda bwa boba batoñanga Yehova? Shi balunda nobe beulanga Yesu ne kufundija bantu bakwabo myanda ya Bulopwe bwa Leza, bakakukwasha wikale muntu muyampe ne kulamata nyeke Yehova.

8. Le i bika byakusangaja mu bulunda bwa ba Naomi ne Luta?

⁸ Mu Bible, tutanga’mo myanda mivule ya bantu bādi bapwene, kimfwa bulunda bwa ba Luta ne inandi muko, Naomi. Bano bana-bakaji bātambile mu matanda meshile ne bibidiji bishile, kadi Naomi wādi mukudile Luta bininge. Nansha nankyo  bāikele balunda ba pa mutyima mwanda bonso bādi basenswe Yehova. Naomi paādi kasake kutamba mu ntanda ya Moabu ajokele ku Isalela, “Luta wamulamata.” Wāsapwila Naomi amba: “Bantu bobe bakekala bantu bami, ne Leza obe ukekala Leza wami.” (Luta 1:14, 16) Luta wādi biyampe na Naomi. Pobāfikile mu Isalela, Luta wāingile bininge mwanda wa kukwatakanya mulunda nandi. Naomi nandi wāsenswe Luta bininge ne kumupa madingi mayampe. Luta wāmutejeje, ku mfulo abo bonso baeselwa madyese mavule.—Luta 3:6.

9. Le i kika kyakutulumuja mu bulunda bwa ba Davida ne Yonafane?

⁹ Ba Davida ne Yonafane i kimfwa kikwabo kya balunda bayampe bādi balamete Yehova. Yonafane wādi mukudile Davida pa kintu kya myaka 30 kadi aye ye wādi wa kwikala mulopwe ulonda’ko wa Isalela. (1 Samwele 17:33; 31:2; 2 Samwele 5:4) Inoko, paāyukile amba Yehova i mutonge Davida ekale mulopwe, kāmukwatyilwepo mukao nansha kumulwa. Yonafane wālongele byonso byaādi ubwanya mwanda wa kukwatakanya Davida. Kimfwa, Davida paādi mu kyaka, Yonafane wāmukweshe “ekale na bukomo mudi Yehova.” Wātūdile’nka ne būmi bwandi mu kyaka pa mwanda wa Davida. (1 Samwele 23:16, 17) Davida nandi wādi mulunda wa lulamato. Wālaile kukwatakanya kisaka kya Yonafane, kadi wēkikwatakenye enka ne pādi Yonafane ke mufwe.—1 Samwele 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samwele 9:1-7.

10. I ñeni’ka yowaboila ku bulunda bwa Bahebelu basatu?

¹⁰ Ba Shadelake, Meshake, ne Abedenengo bādi balunda basatu bankasampe Bahebelu bāselelwe kwabo bakidi banuke. Bēkweshe abo bene na bene bashale  nyeke bakōkele Yehova, abo papo kulampe na byabo bisaka. Mwenda mafuku, abo pa kutama, lwitabijo lwabo lwātūdilwe pa ditompo pebāsoñenye Mulopwe Nebukaneza batōte nkishi wa olo. Ba Shadelake, Meshake, ne Abedenengo bāpelele kutōta nkishi, bāsapwila mulopwe amba: “Ketusapo kwingidila baleza bobe nansha kutōta nkishi wa olo owaimika’ye.” Lwitabijo lwabo polwātūdilwe pa ditompo, bano balunda basatu bāshele balamate kudi Leza.—Danyele 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Le tubayuka namani amba ba Polo ne Temote bādi balunda bayampe?

¹¹ Mutumibwa Polo paētene na nkasampe Temote, wājingulwile amba Temote usenswe Yehova kadi utele kipwilo mutyima. Ebiya Polo wāfundija Temote mwanda wa akwashe batutu ne bakaka mu bifuko bivule. (Bilongwa 16:1-8; 17:10-14) Temote wāingile bininge byāfikije ne Polo ku kunena’mba: “Waingile nami bu umpika mwanda wa kwendeleja myanda miyampe kumeso.” Polo wādi uyukile amba Temote “ukata mutyima bya binebine” batutu ne bakaka. Byobāingidile Yehova pamo bininge, ba Polo ne Temote bāikele balunda bayampe.—Fidipai 2:20-22; 1 Kodinda 4:17.

12, 13. (a) Mwanda waka tufwaninwe kutonga balunda na katentekeji nansha ke mu kipwilo? (b) Mwanda waka mutumibwa Polo wāletele kidyumu kidi mu 1 Kodinda 15:33?

¹² Mu kipwilo, tubwanya kwifundila bivule ku batutu ne bakaka ne kwikwasha tushale nyeke bakōkele. (Tanga Loma 1:11, 12.) Inoko nansha ke mu kipwilo, tufwaninwe kutadija bantu botutonga bu balunda netu ba pabwipi. Tudi na batutu ne bakaka  bavule bayampe mpata kadi ba bibidiji ne bitamina bishileshile. Bamo i bapya mu kipwilo, bakwabo nabo bengidilalanga Yehova pano ke myaka mivule. Enka mobilombelanga kitatyi pa kunena’mba kipa kyele, ne kipwano kyetu na Yehova nakyo mo monka. O mwanda tufwaninwe kwilombola kitūkijetyima ne buswe, ne kutonga nyeke balunda na tunangu.—Loma 14:1; 15:1; Bahebelu 5:12–6:3.

¹³ Kyaba kimo, mu kipwilo mubwanya kulongeka mwanda mukatampe. Pano po palomba kutadija  bininge. Kimfwa, tutu nansha kaka ubwanya kulonga bintu bipeleje Bible. Nansha padi i muntu kampanda watamija ngikadila ya kwitompwela ibwanya kona kipwilo. Kino kekitutulumujangapo mwanda nansha ke mu kipwilo kya mu myaka katwa kabajinji namo mwādi myanda kyaba kimo. O mwanda mutumibwa Polo wādyumwine bene Kidishitu amba: “Kemwakyongolwai. Kupwana na babi konanga bibidiji biyampe.” (1 Kodinda 15:12, 33) Kadi Polo wādyumwine Temote atadije pa kutonga bantu ba kupwana nabo. Netu ye byotufwaninwe kulonga dyalelo.—Tanga 2 Temote 2:20-22.

14. Le balunda botutonga babwanya namani kona kipwano kyetu na Yehova?

¹⁴ Tufwaninwe kukinga kipwano kyetu na Yehova. Kyo kintu kilēme mpata kyotudi nakyo. O mwanda tupelanga kupwana na muntu ye-yense ubwanya kuzozeja lwitabijo lwetu ne kona kino kipwano. Monka moketubwaninyapo kutubikila butonge mu mema koku tutengele amba bukatamba’mo būmu, mo monka moketufwaninwepo kwikadila na balunda balonga bintu bibi koku tutengele amba biketupēlela kulonga bintu byoloke. Tufwaninwe kutonga balunda netu na katentekeji.—1 Kodinda 5:6; 2 Tesalonika 3:6, 7, 14.

15. Le i bika byobwanya kulonga pa kwikala na balunda bayampe mu kipwilo?

¹⁵ Mu kipwilo, ubwanya kutana’mo bantu basenswe Yehova bya binebine. Babwanya kwikala balunda nobe ba pabwipi. (Ñimbo ya Mitōto 133:1) Kokakimba kupwana’nka na bantu ba yobe myaka nansha boba bomudi nabo bitamina bimo. Vuluka’mba Yonafane wādi mukudile Davida bininge, kadi Luta  nandi wādi mwanuke bininge kwa Naomi. Tusakanga kulonda ano madingi a mu Bible a amba: “Shitulai mityima yenu bikatampe.” (2 Kodinda 6:13; tanga 1 Petelo 2:17.) Poenda wiula Yehova bininge, bakwenu nabo po pene bakasaka kupwana nobe.

16, 17. Shi muntu kampanda mu kipwilo wetulobeja, i bika byoketufwaninwepo kulonga?

¹⁶ Mu kisaka ne kisaka, mwikalanga bantu ba bumuntu bwishile, milangwe mishile, ne miswelo mishile ya kulonga bintu. Ye mobikadile ne mu kipwilo. Kuno kwishila kulengejanga būmi bwikale busangaja, kadi tubwanya kwifundila bintu bivule ku umo ne mukwabo. Inoko kyaba kimo kwishila kwetu kubwanya kwitulengeja tukomenwe kwivwanija batutu ne bakaka ne kwitukalabaja. Kyaba kimo, babwanya kwitulobeja nansha kwitusanshija. (Nkindi 12:18) Le tukaleka ino myanda ituzozeje nansha kwitulengeja tuleke kipwilo?

¹⁷ Aa. Nansha shi muntu wetutyumuna mutyima mu muswelo kampanda, ketufwaninwepo kuleka kipwilo. Ke Yehovapo wetusanshija. Aye i mwitupe būmi ne bintu bikwabo byonso. Tufwaninwe kumusanswa ne kumulamata. (Kusokwelwa 4:11) Kipwilo i kyabuntu kya Yehova kitukwashanga tulame lwitabijo lwetu lukomo. (Bahebelu 13:17) Ketufwaninwepo kupela kyabuntu kyandi mwanda’tu wa muntu kampanda wetutyumuna mutyima.—Tanga Ñimbo ya Mitōto 119:165.

18. (a) Le i bika bibwanya kwitukwasha twikale pamo na batutu ne bakaka? (b) Mwanda waka tufwaninwe kulekela bakwetu?

 ¹⁸ Tusenswe batutu ne bakaka kadi tusakanga kwikala nabo pamo. Yehova katengelangapo bubwaninine ku muntu nansha umo, netu ye motufwaninwe kwikadila. (Nkindi 17:9; 1 Petelo 4:8) Batwe bonso tulubanga, inoko buswe buketukwasha twendelele “kwilekela na mutyima umo.” (Kolose 3:13) Buswe buketukankaja tuleke kwalamuna kubulwa kumvwañana kutyetye bu mwanda mukatampe. Shako, shi muntu wetusanshija, kebipēlangapo kwilwa. Bipēlanga kulobela muntu’wa ne kumulamina kīji. Ino kino kiketubudija’tu nsangaji ne kwikala na bululu. Inoko, shi tubalekela yewa witusanshije, tukekala na ndoe ya mutyima, bumo mu kipwilo, kadi kya mvubu nakampata, tukekala mu kipwano kiyampe na Yehova.—Mateo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Loma 14:19.

19. Le i kitatyi’ka kyotufwaninwe kuleka kupwana na muntu mu kipwilo?

¹⁹ Mu kisaka kya bantu besanswe, muntu ne muntu uloñanga byabwanya mwanda wa kusangaja bakwabo. Ino langa’po bidi shi umo watomboka. Bonso ba mu kisaka abalonga bukomo bwabo bonso mwanda wa kumukwasha, ino aye wapele bukwashi bwabo. Ubwanya kukwata butyibi bwa kutaluka ku njibo aye mwine, nansha kupangwa na mutwe wa kisaka. Bintu bya uno muswelo bibwanya kulongeka ne mu kipwilo. Muntu ubwanya kutonga kwendelela kulonga bintu kebisangajapo Yehova ne bidi na lupusa  lubi pa kipwilo. Wapela madingi ne kulombola na bilongwa byandi amba kakisakepo kwikala mu kipwilo. Ubwanya padi kutonga kutamba mu kipwilo aye mwine, nansha kupangwa. Shi kino kibalongeka, Bible unena patōkelela’mba tufwaninwe ‘kuleka kupwana’ nandi. (Tanga 1 Kodinda 5:11-13; 2 Yoano 9-11) Kino kibwanya kwikala kikoleja kikatampe shi i mulunda netu nansha wa mu kyetu kisaka. Inoko mu mwanda na uno, tufwaninwe kulamata Yehova bininge kupita muntu ye-yense.—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 8.

20, 21. (a) Le mpangiko ya kupangwa ilombolanga namani buswe? (b) Mwanda waka i biyampe tutonge balunda netu na tunangu?

²⁰ Kupangwa i mpangiko ya buswe itūdile’ko Yehova. Kulamanga kipwilo ku bantu kebalēmekapo mbila ya Yehova. (1 Kodinda 5:7; Bahebelu 12:15, 16) Kwitukwashanga tulombole buswe botuswele dijina dijila dya Yehova, mbila yandi ya peulu, ne Yehova mwine. (1 Petelo 1:15, 16) Kadi mpangiko ya kupangwa ilombolanga buswe ku muntu upangilwe mu kipwilo. Kuno kulemununwa kusumininwe kukwashanga muntu ajingulule’mba byalongele i bibi ne kumulengeja ashinte. Bavule bapangilwe bajokēle mwenda mafuku kudi Yehova ne kutundailwa na nsangaji mu kipwilo.—Bahebelu 12:11.

²¹ Kunena na bubine, balunda netu bekalanga na lupusa potudi. O mwanda i biyampe tutonge balunda netu na tunangu. Shi tusenswe boba basenswe Yehova, nabya tukekala na bantu baketukwasha tumukōkele nyeke.