• “Namwene bu wami mulume ke mulonge makoji misunsa mivule.”

• “Naivwene bumvu, nemwene bu nkidipo muyampe, ne bu wa bule.”

• “Nkyadipo mbwanya kusapwila’mo muntu nansha umo. Nafwile na myanda’ya mu mutyima.”

• “Namwene bu Yehova kantelepo mutyima.”

Bino binenwa bidi kūlu bilombola mususukilanga bininge mukaji shi wandi mulume utalanga porno. Kadi shi mulume wadi ulonga’byo mu bufyafya, padi mu bula bwa myeji nansha myaka, mukaji ubwanya kumona’mba kabwanyapo kumukulupila monka. Enka mwanenene’byo mukaji umo amba, “Neipangwile amba, ‘Le i mulume wa muswelo’ka ondi nandi? Lelo kudi bintu bikwabo byaumfile?’”

Kino kishinte i kilupwilwe mukaji udi na mulume utalanga porno. a Kisa kwisambila pa misoñanya ya mu Bible ileta busengi, imukulupija’mba Yehova udi nandi, ne imukwasha aleke kutādilwa na milangwe ne kushala nyeke pabwipi na Yehova. b

Nansha byokubwanyapo kuyuka byonso bilonga obe mulume, kudi bintu byobwanya kulonga mwanda wa kutyepeja’ko bulobo ne kwikadila’ko na ndoe ya mutyima. Tala ino myanda ilonda’ko.

Leka kwitopeka. Mukaji ubwanya kumona’mba kilongwa kya mulume kya kutala porno i kilubo kyandi mu muswelo kampanda. Danielle c unena’mba, “Nemwene bu mwana-mukaji wa bululu ku mutyima, mwine ona busongi bwandi na nsungu yampikwa kwendela’mo ku bene Kidishitu.” Alice wemwene bu ke muyampepo bwa bana-bakaji bonso. Wadi wiipangula’mba, ‘Mwanda waka wami mulume usaka’ko kutala bana-bakaji bakwabo pa kyaba kya kuntala ami?’

Shi ye mowiivwanina, yuka’mba Yehova kakutopekangapo pa bilongwa bya obe mulume. Yakoba 1:14 unena’mba: “Muntu ne muntu utompibwanga pa kukokwa ne kongolwa na bya kusakasaka bya aye mwine.” (Loma 14:12; Fid. 2:12) Pa kyaba kya kukutopeka, Yehova ukwete na bulēme lulamato lobe kwadi.—2 Bi. 16:9.

 Kadi i biyampe kwivwanija’mba kutala kwa mulume kwa porno kekushintululapo amba wandi mukaji ke muyampepo bwa bana-bakaji bonso. Bashayuka mu uno mwanda banena’mba, porno i milupulwe mwanda wa kulengeja muntu ekale na bilokoloko bya kusambakena pamo kebibwanyapo kuvuijibwa na mwana-mukaji nansha umo.

Leka kuzumbija-mutyima bipitepite. Catherine unena’mba kumona wandi mulume utala porno kwaonene būmi bwandi bonso. Frances wanenene amba: “Nzumbijanga mutyima kitatyi kyonso kyonkiyukilepo kudi wami mulume. Nselanga mutyima kūlu difuku dyonso.” Bakaji bakwabo balombwele amba bevwananga bumvu bukatampe kitatyi kyobadi na bene Kidishitu bayukile myanda ya wandi mulume. Bakwabo nabo balombwele amba beivwananga bu badi bunka mwanda bamonanga bu kekudipo muntu nansha umo wivwanije makambakano abo.

Bine i byendele’mo kwiivwana uno muswelo. Inoko, kwendelela kulangulukila’po kukakubwejeja’ko enka kuzumbija mutyima. Longa bukomo bwa kuta mutyima ku kipwano kyobe na Yehova. Kulonga namino kukakupa bukomo bwa kūminina.—Ñim. 62:2; Ef. 6:10.

I biyampe kutanga ne kulangulukila pa nsekununi ya mu Bible ya bana-bakaji bādi na njia, bene bātene busengi na kunyemena kudi Yehova mu milombelo. Ke ponsopo pātalwile Yehova makambakano abo, inoko wēbapele ndoe. Kimfwa, Hana, “wadi na bululu bya mwiko” pa mwanda wa ngikadilo yaādi’mo. Inoko paāpwile kulombela “kitatyi kilampe ku meso a Yehova,” wāikele na ndoe nansha byakādipo uyukile mukashintyila ngikadilo yandi.—1 Sa. 1:10, 12, 18; 2 Ko. 1:3, 4.

Kimba bukwashi ku bakulumpe pa kipwilo. Babwanya kwikala bu “mwa kufyama kivula, mwa kunyemena mvula wa kimpumpu.” (Isa. 32:2, kunshi kwa dyani.) Babwanya enka ne kukulombola kaka obwanya kusapwila’mo ne ubwanya kukusenga.—Nki. 17:17.

Lelo ubwanya kukwasha obe mulume anekenye kibidiji kyandi kya kutala porno? Padi. Bible ulombola’mba mu mwanda utala kupwija myanda kampanda nansha kunekenya walwana, “bantu babidi bapityile buya muntu umo.” (Mus. 4:9-12) Bwifundi bulombola’mba, divule kulupukanga bipa biyampe shi ba mulume ne mukaji bengidila pamo, mwanda  wa kunekenya kibidiji kya kutala porno ne kwaluja kwikulupila mu busongi bwabo.

Inoko, mulume ukokeja kushinta enka shi usakile ne usumininwe kunekenya kibidiji kyandi kya kutala porno. Lelo i mwisāshile Yehova amupe bukomo ne kukakimba bukwashi ku bakulumpe? (2 Ko. 4:7; Yak. 5:14, 15) Le i mukwate’ko mpango ya mwa kwikadila kulampe na bintu bikokeja kumutūla pa ditompo—kimfwa, kutyepeja mwingidijijo wandi wa bya busendwe ne kwepuka ngikadilo ibwanya kumutūla bininge pa ditompo? (Nki. 27:12) Lelo usakile kwitabija bukwashi bobe ne kwikala nobe pampikwa budimbidimbi bo-bonso? Shi i amo, nabya ubwanya kumukwasha.

Muswelo’ka? Tubandaulei’ko kino kimfwa. Felicia bamusongele kudi Ethan, mwine waikele kumunwa na kutala porno paakidi nkasampe. Felicia walengeje mulumyandi apēlelwe kumusapwila makambakano aadi wikonda nao a kujokela mu kibidiji kya kutala porno. Ethan ushintulula’mba: “Nesambile pampikwa budimbidimbi kadi na mutyima umo na wami mukaji. Wankweshe na buswe nenyongolole mu kino kibidiji ne kwanza kunkengelela kitatyi kyonso. Kadi wankweshe ntyepeje kitatyi kya kwikwika ku Entelenete.” Na bubine, kukokwa kwa Ethan na porno kwasense bininge Felicia. Felicia unena’mba, “Inoko nsungu ne misanshi byonadi nabyo, kebyamukweshepo aleke kino kibidiji kibi. Ino pa kupwa kwisambila pa uno mwanda, waitabije kwingidila nami pamo mwanda wa kunkwasha nkomene misanshi yami.”

Mīsambo ya uno muswelo keikakwashapo’tu enka mulume aleke kutala porno, ino ikakwasha ne mukajandi ajokeje monka kikulupiji kyandi mwadi. Bine, shi mulume witabije kulombola mukajandi bukōkekōke bwandi, kwaenda, ne bintu byalonga, bikapēlela wandi mukaji kumukulupila mwanda kakimufingapo myanda.

Lelo ulanga’mba ubwanya kukwasha obe mulume uno muswelo? Shi i amo, mwabulwapo kutangila pamo kino kishinte ne kwisambila’po? Kitungo kyandi kikela kya kuleka kutala porno ne kukupa bubinga bwa kumukulupila. Pa kyaba kya kukulobela mwanda’po usakanga mwisambile pa uno mwanda, mulume ufwaninwe kulonga bukomo bwa kwivwanija mowiivwanina pa uno mwanda. Kitungo kyobe i kya kuningija bukomo bwalonga ne kumupa mukenga wa kukulengeja umukulupile monka. Kadi banwe bonso bubidi mukasakilwa kwifunda kuyuka bine bilengejanga bantu basake kutala porno, ne muswelo wa kukomena kino kibidiji. d

Shi ubakwatwa moyo amba mīsambo yenu ibwanya kubipa, ubwanya kulomba bukwashi bwa mukulumpe kampanda, mwine omubwanya kupēlelwa  banwe bonso bubidi kushikatyila nandi pamo ne kwimuludika mu kitatyi kampanda pomwisamba. Yuka’mba nansha shi mwinē pobe wanekenya kibidiji kya kumunwa na porno, bibwanya kulomba kitatyi kilampe pa kujokeja kikulupiji mwadi. Abe kokikōka. Tá mutyima ku myanda mityemitye ilumbulula kipwano kyenu. Kulupila’mba mu kupita kwa kitatyi ne na kitūkijetyima, busongi bwenu bukekala monka bukomo.—Mus. 7:8; 1 Ko. 13:4.

Le shi obe mulume waponena monka mu kutala porno pa kupwa kuleka kutala’yo mu bula bwa kitatyi kampanda, ko kunena’mba kesāshilepo nansha amba kabwanya kuleka kino kibidiji? Aa. Nakampata shi obe mulume wadi ke mumunwe nayo, ubwanya kwikonda na kunekenya kino kibidiji mu būmi bwandi bonso. Ubwanya kuponena monka mu kutala porno enka ne pa kupwa kulonga myaka mivule kutala’yo mpika. Pa kuleka kuponena’mo monka, mulume ufwaninwe kwendelela kulonga bukomo bwa kwepuka bintu bibwanya kumulengeja atale porno, nansha shi bimweka’mba ke munekenye kino kibidiji. (Nki. 28:14; Mat. 5:29; 1 Ko. 10:12) Bikamulomba kwikala mupya ‘mu mulangilo wandi’ ne kwifunda ‘kushikwa bibi’—ko kunena’mba porno ne bilongwa byo-byonso bya disubi, pamo bwa kwikaila ku byamutaka. (Ef. 4:23; Ñim. 97:10; Loma 12:9) Le mulume usakile kulonga buno bukomo? Shi i amo, nabya ukabwanya kuleka lonso kino kibidiji. e

Le bikekala namani shi mwinē pobe kasakilepo kulonga bukomo bwa kunekenya kino kibidiji? Na bubine, ubwanya kyaba kyonso kwikala na milangwe ya kulubilwa, kutyumukwa mutyima, ne bulobo. Kimba ndoe ya mutyima na kushiya myanda mu makasa a Yehova. (1 Pe. 5:7) Ikala nyeke pabwipi na Yehova kupityila ku kwifunda, kulombela, ne kulanguluka. Shi ulonge namino, nabya kulupila’mba nandi ukekala pabwipi nobe. Monka munenena Isaya 57:15, aye wikalanga na boba beivwana bu “basonsakanibwe” ne betyepeje, na kupumputumuna mushipiditu wabo. Longa bukomo bwa kwikala mwine Kidishitu muyampe. Kimba bukwashi ku bakulumpe. Kadi kulupila’mba dyakadīlwe kantu, obe mulume ubwanya kushinta.—Loma 2:4; 2 Pe. 3:9.