1-3. (a) I bika biketukwasha tukōkele nyeke Leza mu ano mafuku a mfulo? (b) I bika byotusa kwifunda mu kino kishinte?

DYALELO ketudi kubwipi na mvuyo ya mafuku a mfulo. Tumwene bantu babi benda bavudila’ko bininge. Bamena’nka “bwa biyombo.” (Ñimbo ya Mitōto 92:7) O mwanda ketutulumukangapo papela bantu bavule kulonga byobya byoloke ku meso a Leza. Polo wālombwele bene Kidishitu amba: “Ikalai bana batyetye mu bibi,” ino “mwikale bakulwa-kala mu ñeni.” (1 Kodinda 14:20) Le i muswelo’ka otubwanya kulonga kino?

² Tutana malondololo mu kisonekwa kimanine’po mutwe wa mwanda wa kino kishinte, kine kinena’mba: “Bakimba Yehova bevwanijanga bintu byonso.” (Nkindi 28:5) Kino kishintulula’mba babwanya kwivwanija bintu byonso byobasakilwa pa kusangaja Yehova. Kadi Nkindi 2:7, 9 witufundija’mba Yehova upānanga tunangu ku boba balonga byoloke. Ebiya babwanya kwivwanija “boloke ne butyibi, ne buluji, eyo, tushinda tonso tulumbuluke.”

³ Noa, Danyele, ne Yoba bādi na tuno tunangu twa Leza. (Ezekyele  14:14) Ne bantu ba Leza dyalelo nabo badi nato. Le abe nobe? Lelo udi na tunangu twa Leza? Pa kwivwanija “bintu byonso” byosakilwa pa kusangaja Yehova, ufwaninwe bidi kumuyuka senene. O mwanda mu kino kishinte tusa kwifunda’mo (1) muswelo ba Noa, Danyele, ne Yoba obāyukile Leza, (2) muswelo wēbakweshe kuyuka Leza, ne (3) muswelo otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa abo.

4. Lelo Noa wāyukile Yehova namani, ne kuyuka Leza senene kwāmukweshe namani?

⁴ Lelo Noa wāyukile Yehova namani? Tamba kitatyi kyāshilwile ba Adama ne Eva kubutula bana, bantu bādi befunda myanda ya Yehova mu miswelo isatu: kupityila ku bupangi bwandi, ku bengidi bandi ba kikōkeji, ne kupityila ku byabuyabuya byobādi bemwena pobādi bamukōkela. (Isaya 48:18) Kupityila ku bupangi, bimweka’mba Noa wēmwenine bubinga bulombola’mba Leza udi’ko kadi ye uno wēfundile ne ngikadila ya Leza. Mfulo mfulō, Noa wāivwanije amba Yehova udi na bukomo kadi aye bunka bwandi ye Leza wa bine. (Loma 1:20) O mwanda Noa kāitabijepo’tu bitupu amba Leza udi’ko, ino wātamije ne lwitabijo lukomo mwadi.

5. Lelo Noa wēfundile namani byobya byādi bisakila Leza bantu?

⁵ Bible unena’mba “lwitabijo lulondanga byobya bivwanwa,” kino kishintulula’mba byobya byotwivwana ku bantu bakwabo bibwanya kwitukwasha twikale na lwitabijo. (Loma 10:17) Bimweka’mba Noa wāivwene myanda ya Yehova kupityila ku babutule bandi. Shandi Lameka wādi na lwitabijo mudi Leza, kadi wābutwilwe Adama ukidi mūmi. (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) Nkambwa Noa i Metuzala, ne nkambo wandya nkambwa Noa i Yaledi, mwine wāfwile Noa papo kadi na myaka 366. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Luka 3:36, 37) Padi bano bana-balume ne babo bakaji bāfundije Noa amba Yehova ye wāpangile bantu ne amba wādi wibasakila babutule bana, bayuje ntanda, ne kumwingidila. Kadi Noa wēfundile amba ba Adama ne Eva bātombokele Yehova, ne kadi wēmwenine bipa bibi byālupukile ku butyibi bwabo. (Ngalwilo 1:28; 3:16-19, 24) Noa wādi usenswe byaādi wifunda, kadi byāmutonwene engidile Yehova.​—Ngalwilo 6:9.

6, 7. Le lukulupilo lwākomeje namani lwitabijo lwa Noa?

⁶ Lukulupilo lukomejanga lwitabijo. Fwatakanya’po bidi mwākomēne lwitabijo lwa Noa pa kuyuka’mba mu dijina dyandi dishintulula’mba “Kukōkolokwa” nansha “Kutūja,” mudi mulangwe wa lukulupilo. (Ngalwilo 5:29) Yehova wāpele Lameka mushipiditu wēsambila padi Noa, wandi mwana amba: “Uno’u ye enka uketusenga senene she, mwanda wa mingilo yetu ne kuputuma kwa maboko etu; pa mwanda wa ntanda yafingile Yehova.” O mwanda Noa wākulupile amba Leza ukalumbulula bintu senene. Pamo bwa ba Abele ne Enoke, nandi wādi ukulupile amba ‘lutundu’ lukasonsakanya nyoka ku mutwe.​—Ngalwilo 3:15.

⁷ Noa kādipo wivwanije ne pa mfulo mulao wa Leza udi mu Ngalwilo 3:15. Inoko wādi wivwanije amba buno bupolofeto buleta lukulupilo lwa kumeso. Enoke nandi wāsapwile uno musapu umo onka, wānenene amba Yehova ukonakanyanga babi. (Yude 14, 15) Na bubine, musapu wa Enoke, mwine ukafikidila pa Amakedona, wākomeje lwitabijo ne lukulupilo lwa Noa!

8. Lelo kuyuka Leza senene kwākingile Noa muswelo’ka?

⁸ Lelo kuyuka Leza senene kwākweshe Noa muswelo’ka? Noa byāefundile myanda ya Yehova, o mwanda wātamije lwitabijo lwandi ne kwikala na tunangu twa Leza. Kino kyāmukingile bininge ku kulonga bintu bifityija Yehova mutyima. Namani? Noa wādi usaka kwikala mulunda na Leza, o mwanda kāpwenepo na bantu kebādipo na lwitabijo mudi Yehova ne bādi  bamupela. Byaādi wishidile nabo, Noa kāongwelwepo na bandemona bāile pano pa ntanda. Bukomo bwādi na bandemona bwādi butulumuja bantu kebakimbe ne kwibatōta. (Ngalwilo 6:1-4, 9) Kadi, Noa wāyukile amba Yehova wādi usakila bantu babutule bana ne kuyuja ntanda. (Ngalwilo 1:27, 28) O mwanda pāsongele bandemona bakaji ne kubutula nabo bana, Noa wādi uyukile amba kino i kibi. Kino kyāmwekele patōkelela kitatyi kyātamine bano bana, bāikala bapume kadi bakomo kupita bana bonso. Ku mfulo, Yehova wāsapwila Noa amba ukaleta dilobe mwanda wa konakanya bantu bonso babi. Noa byaāitabije kidyumu kya Yehova, o mwanda wāubakile safina, wēpandija aye ne kisaka kyandi.​—Bahebelu 11:7.

9, 10. Le i muswelo’ka otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa Noa?

⁹ Le i muswelo’ka otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa Noa? I biyampe kwifunda Kinenwa kya Leza na katentekeji, kusanswa byobya byotwifunda, ne kwibileka bitushinte ne kwitukwasha tukwate nyeke butyibi buyampe mu būmi bwetu. (1 Petelo 1:13-15) Lwitabijo ne tunangu twa Leza biketukinga ku manwa a Satana ne ku lupusa lubi lwa ino ntanda. (2 Kodinda 2:11) Bantu bavule mu ino ntanda basenswe bya lūma ne busekese, kadi baloñanga bintu mungya bya kusakasaka byabo. (1 Yoano 2:15, 16) I belwe’ko amba ketudi kubwipi na mfulo ya ino ntanda mibi. Shi tubulwe lwitabijo lukomo, nabya netu tukashilula kulanga na mobalangila. Vuluka nyeke amba pādingakenye Yesu ano etu mafuku na mafuku a Noa, kādipo wisambila pa bya lūma nansha pa busekese, ino wādi wisambila pa bilabi bibwanya kwitulabika potwingidila Leza.​—Tanga Mateo 24:36-39.

¹⁰ Wiipangule amba: ‘Lelo būmi bwami bulombolanga’mba ndyukile Yehova senene? Lelo lwitabijo lwami luntononanga nonge byobya byoloke ku meso a Yehova ne kufundija bakwetu byobya bibasakila Yehova kulonga?’ Malondololo obe ku bino bipangujo akakukwasha uyuke shi nobe unañanga na Leza wa bine pamo bwa Noa.

11. (a) Le buswe bwa nkasampe Danyele bwaādi usenswe Leza bwitulombola bika pa bambutwile bandi? (b) Le i ngikadila’ka ya Danyele yowasangela kwiula?

¹¹ Lelo Danyele wāyukile Yehova namani? Bambutwile ba Danyele ye bano bāmufundije kusanwa Yehova ne Kinenwa kyandi. Danyele nandi wālongele namino mu būmi bwandi bonso. Nansha ke paānunupile, wāendelele na kwifunda Bisonekwa na katentekeji. (Danyele 9:1, 2) Danyele wādi uyukile Yehova senene. Kadi wādi uyukile bintu byonso byālongēle Yehova bene Isalela. Kino i kimweke mu milombelo ya Danyele yaālombele na kwityepeja kadi pampikwa budimbidimbi idi mu Danyele 9:3-19. Tanga ino milombelo ne kulangulukila’po na katentekeji. Kupwa wiipangule amba, ‘Le ino milombelo imfundija bika padi Danyele?’

12-14. (a) Lelo Danyele wāmwekeje namani tunangu twa Leza? (b) Lelo Yehova wāesele namani Danyele pa bukankamane ne kikōkeji kyandi?

¹² Lelo kuyuka Leza senene kwākweshe Danyele muswelo’ka? Kebyādipo bipēla ku uno Muyuda kwingidila Leza na kikōkeji mu kibundi kya bajentaila kya Babiloni. Kimfwa, Yehova wāsapwidile Bayuda’mba: “Kimbai ndoe ya kibundi kokwa ko nemuseleje bu-misungi.” (Yelemia 29:7) Kadi wēbasoñenye bamutōte’nka aye kete na mutyima wabo onso. (Divilu 34:14) Lelo Danyele wālongele namani pa kukōkela ino mbila yonso ibidi? Tunangu twa Leza twākweshe Danyele ayuke amba ufwaninwe kukōkela Yehova dibajinji kupita’ko baludiki ba bantu. Myaka tutwa na tutwa pa kupita’po, Yesu nandi wāfundije uno musoñanya umo onka.​—Luka 20:25.

¹³ Langulukila pa byobya byālongele Danyele pānenene kijila kya bantu amba i kutupu muntu ukalombela kudi leza nansha umo, nansha ku muntu mukwabo poso’nka kudi mulopwe mu bula bwa mafuku 30. (Tanga Danyele 6:7-10.) Wādi ubwanya kwikañanya’mba, ‘Mwene i mu mafuku’tu 30 kete.’ Ino, Danyele kāmwenepo kijila kya bantu bu kidi na mvubu kupita butōtyi  bwandi kudi Leza. Danyele wādi ubwanya kulombela kudi Yehova mu bufyafya. Inoko wādi uyukile amba bantu bādi bamumona ulombela difuku ne difuku. O mwanda nansha būmi bwa Danyele byobwādi mu kyaka, wāendelele na kulombela pa kifuko pamumona bantu, kutyina bakalanga’mba waleka’byo kwingidila Yehova.

¹⁴ Yehova wāesele Danyele pa mwanda wa bukankamane ne kikōkeji kyandi. Wāpandije Danyele ku bantambo mu kingelengele. Ku mfulo, bantu ba mu Umbikalo onso wa Mede ne Peleshia bāyuka myanda itala padi Yehova!​—Danyele 6:25-27.

15. Le i muswelo’ka otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa Danyele?

¹⁵ Le i muswelo’ka otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa Danyele? Pa kwikala na lwitabijo lukomo, kebilombepo’tu’nka kutanga Kinenwa kya Leza kete. Ino tusakilwa ne kwikivwanija. (Mateo 13:23) Tusakilwa kujingulula mulangilanga Yehova ne mwaeivwaninanga pa myanda kampanda. O mwanda tufwaninwe kulangulukila na mushike pa byobya byotutanga. Kadi i biyampe kulombela kitatyi ne kitatyi nakampata potwikonda na makambakano. Shi tulonge uno muswelo nabya tukakulupila’mba Yehova uketupa ku buntu bitupu tunangu ne bukomo, bine byotumulomba.​—Yakoba 1:5.

16, 17. Lelo Yoba wāyukile Yehova namani?

¹⁶ Lelo Yoba wāyukile Yehova namani? Yoba kādipo mwine Isalela. Inoko ba Abalahama, Izake, ne Yakoba bādi babutule bandi ba palampe, kadi Yehova wēbafundije myanda yandi ne byobya byasakila bantu. Mu muswelo kampanda, Yoba nandi wēfundile buno bubine bwa kamweno. (Yoba 23:12) Wāsapwidile Yehova amba: “Nadi ñivwana’nka byo badi banombola pa mwanda obe.” (Yoba 42:5, Dibuku Dijila) Kadi Yehova wānenene amba Yoba wāsapwidile bakwabo bubine butala padi.​—Yoba 42:7, 8.

¹⁷ Kadi Yoba wāyukile ngikadila ya Yehova kupityila ku bupangi. (Yoba 12:7-9, 13) Yehova ne Edihu bāingidije bupangi mwanda wa kufundija Yoba ayuke mwikadile bantu bu batyetyetyetye shi twibadingakanye na Leza. (Yoba 37:14; 38:1-4) Binenwa bya Yehova byātengele Yoba bininge, wānena na kwityepeja’mba: “Ngyukile abe ukōkeja kulonga bintu byonso, kadi amba kiswamutyima kyobe kekikōkejapo kukoma kodi.” Wābwejeje’ko amba: “Nālamuka pa mutyima kwitūta luvumbi ne buto.”​—Yoba 42:2, 6.

18, 19. Lelo Yoba wālombwele namani amba uyukile Yehova senene?

 ¹⁸ Lelo kuyuka Leza senene kwākweshe Yoba muswelo’ka? Yoba wāivwanije senene misoñanya ya Leza. Wādi uyukile Yehova senene, ne kino kyāmutonwene alonge bintu na boloke. Kimfwa, Yoba wādi uyukileamba kabwanyapo kusanswa Leza shi kekelepo biyampe na bantu. (Yoba 6:14) Kādipo wimona’mba i muyampe kupita bakwabo, ino wādi wikele nabo pamo’nka bwa ba mu kyandi kisaka, bekale bampeta nansha balanda. Yoba wānenene amba: “Lelo aye wampangile munda mwa lolo kapangilepo ne aye mwine kumo’ni, a?” (Yoba 31:13-22) Nansha Yoba byaādi mukomo kadi mpeta, kādipo witatula, kadi kādipo wimona bu udi na mvubu kupita bakwabo. Kino i kishile kulampe na mulongela bampeta bavule dyalelo ne bantu ba bukomo.

¹⁹ Yoba kādipo usaka kintu nansha kimo, kubadila’mo ne bintu bya ku ngitu bikale na mvubu kwadi kupita Yehova. Wādi uyukile amba shi kino kilongeke nabya ukapela “Leza udi” mūlu. (Tanga Yoba 31:24-28.) Kadi Yoba wādi umwene busongi bu mulao musumininwe ku ba mulume ne mukaji. Wānenene’nka ne kunena’mba kakabandilapo mwana-mukaji mu muswelo wa kumwabila. (Yoba 31:1) Kino i kitulumukwa, mwanda Yoba wāikele’ko mu kitatyi kyādi kikilekele Yehova bantu basonga bakaji bavule. Shi Yoba wāsakile, wādi ubwanya kusonga mukaji wa bubidi. Inoko wādi uyukile amba busongi bubajinji bwātūdile’ko Yehova bwādi bwa mwana-mulume umo na mwana-mukaji umo, Yoba nandi wātongele kulonda uno musoñanya. * (Tala kunshi kwa dyani.) (Ngalwilo 2:18, 24) Kintu kya myaka 1 600 pa kupita’po, Yesu nandi wāfundije uno musoñanya umo onka amba, kusambakena pamo ne busongi i bifwaninwe ku mwana-mulume umo na mwana-mukaji umo.​—Mateo 5:28; 19:4, 5.

20. Lelo kuyuka Yehova senene kwitukwashanga namani tutonge balunda bayampe ne kwipwija mukose kuyampe?

²⁰ Le i muswelo’ka otubwanya kutamija lwitabijo pamo bwa Yoba? Tufwaninwe kuyuka Yehova senene, ne kuleka buno buyuki bwikale na lupusa pa byonso byotulonga. Kimfwa Bible unena’mba Yehova ushikilwe yewa “uswele bikungulu bya bulobo” ne amba ketufwaninwepo kupwana na banzazangi. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 11:5; 26:4.) Pano wiipangule amba: ‘Le bino bisonekwa bibidi bimfundija bika pa mulangila Yehova? Le bifwaninwe kwikala na lupusa’ka pa byobya byomona bu bya mvubu mikatampe mu būmi bwami? Le bifwaninwe kwikala na lupusa’ka pa byobya byomandila pa Entelenete, pa boba bontonga bu balunda nami, ne pa bya kwipwija nabyo mukose byontonga?’ Malondololo obe akakukwasha ujingulule shi uyukile Yehova senene. Ketusakengapo kutādilwa na lupusa lwa ino ntanda mibi. O mwanda tufwaninwe kwibidija ñeni yetu ya “kujingulula bintu,” ko kunena’mba, tufwaninwe kwifunda mwa kushiyañenya kiyampe ne kibi, kya tunangu ne kyampikwa tunangu.​—Bahebelu 5:14; Efisesa 5:15.

21. I bika biketukwasha twivwanije “bintu byonso” byotusakilwa pa kusangaja Yehova?

²¹ Ba Noa, Danyele, ne Yoba byobālongele bukomo bwabo bonso mwanda wa kuyuka Yehova senene, o mwanda nandi wēbakweshe bevwanije “bintu byonso” byobādi basakilwa pa kumusangaja. Bimfwa byabo bilombola’mba kulonga bintu musakila Yehova ko kutwala ku būmi bwa nsangaji. (Ñimbo ya Mitōto 1:1-3) Pano wiipangule amba, ‘Lelo ndyukile Yehova senene pamo bwa Noa, Danyele, ne Yoba?’ Na bubine, dyalelo tubwanya kuyuka Yehova senene kupita ne bano bana-balume ba kikōkeji mwanda i mwitusokwele myanda mivule itala padi. (Nkindi 4:18) Shi ke pano wifunde Bible na katentekeji. Langulukila’po na mushike. Kadi lomba mushipiditu ujila. Shi ulonge uno muswelo, nabya ino ntanda mibi keikekalapo na lupusa podi. Kadi ukalonga bintu na tunangu twa Leza, ne kufwena Shobe wa mūlu.​—Nkindi 2:4-7.