1. (a) I bintu’ka bya muswelo umo byālongele ba Yefeta ne Hana? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) I bipangujo’ka bisa kulondololwa mu kino kishinte?

YEFETA wādi mwendeji mukankamane kadi kalāla ka mavita. Hana nandi wādi mwana-mukaji mwityepeje kadi wādi utele wandi mulume mutyima ne kisaka kyandi. Abo bonso bubidi bādi batōta Yehova. Inoko kadi bālongele bintu bya muswelo umo. Yefeta ne Hana, abo bonso bāpikile mpiko kudi Yehova, kadi umo ne umo wāfikidije mpiko yandi na kikōkeji. Bino i bimfwa biyampe mpata ku bana-balume ne bana-bakaji dyalelo batonga kupika mpiko kudi Yehova. Pano tubandaulei malondololo a bino bipangujo bisatu: Le mpiko i bika? Le kupika mpiko kudi Leza i mwanda musumininwe namani? Le i ñeni’ka yotuboila kudi Yefeta ne Hana?

2, 3. (a) Le mpiko i bika? (b) Le i bika binena Bisonekwa pa mwanda utala kupika mpiko kudi Leza?

² Mu Bible, mpiko i kulaya Leza mulao musumininwe. Kimfwa, muntu ubwanya kulaya Yehova amba usa kulonga kintu kampanda, kuleta kyabuntu, kwingila mwingilo kankenge nansha kwijiba ku bintu kabidye. Mpiko ipikwanga ku kusaka na kwingidija kyabuntu kya bwanapabo bwa kwitongela. I kutupu muntu nansha umo uningilwe kupika mpiko. Inoko shi muntu watonge kupika mpiko, Yehova wiimonanga bu mulao musumininwe ufwaninwe muntu kulēmeka ne kufikidija. Mu Bible, mpiko idi na mvubu pamo bwa mutyipo. Mutyipo i binenwa binenanga muntu  patyipa kulonga nansha kuleka kulonga kintu kampanda. (Ngalwilo 14:22, 23; Bahebelu 6:16, 17) Le Bible ulombola namani amba mpiko yetu kudi Leza i misumininwe?

³ Mu Bijila bya Mosesa, tutanga’mo amba shi muntu wapika mpiko kudi Yehova, “kakalamunapo ludimi, mhm; ino ukalonga byonso bipityile mu kyakanwa kyandi.” (Umbadilo 30:2) Mwenda mafuku, Solomone nandi wālembele amba: “Pa kupika mpiko kudi Leza kokējapo kufuta’yo; mwanda aye kaloelelwepo mu bivila; futa kyokya kyo wapikile’kyo.” (Musapudi 5:4) Yesu wāfundije amba kupika mpiko kudi Leza i mwanda musumininwe paānenene amba: “Monka mokyānenenwe ku boba ba pa kala’mba, ‘Kokatyipa ne kulonga byotyipile mpika, ino ufwaninwe kufikidija mpiko yobe kudi Yehova.’”—Mateo 5:33.

4. (a) Le kupika mpiko kudi Leza i mwanda musumininwe namani? (b) I bika byotusa kwifunda kudi Yefeta ne Hana?

⁴ Kibamweka patōka’mba tufwaninwe kukwata na kusumininwa mulao o-onso otulaya Yehova. Muswelo otumona mpiko yetu udi na lupusa pa kipwano kyetu nandi. Davida wālombwele kino patōkelela paāipangwile amba: “Lelo i ani ukakanda mu lūlu lwa Yehova? Kadi i ani le, ukēmananga mwandi mukola?” Kupwa wālondolola na kunena’mba Yehova uketabija muntu ye-yense “wakubulwa kutyipa bubelabubela.” (Ñimbo ya Mitōto 24:3, 4) Lelo ba Yefeta ne Hana bāpikile mpiko’ka? Le kyādi kipēla kobadi kufikidija’yo?

5. Le Yefeta wāpikile mpiko’ka? Byaikala namani?

⁵ Yefeta wālaile Yehova mulao paādi usaka kulwa na bene Amona. Uno muzo wādi wa lwana na bantu ba Leza. (Batyibi 10:7-9) Yefeta wāzenzele Yehova amukwashe anekenye bulwi, wāpikile mpiko amba: “Binebine shi ukampa bāna ba Amona mu kuboko kwami, nankyo kikekalanga, amba kikalupuka ku bibelo bya njibo yami, kuntudaila pa kwitola mu ndoe shē ku bāna ba Amona kikekalanga kya Yehova.” Leza wālondolwele milombelo ya Yefeta ne kumukwasha anekenye bulwi. Yefeta pa kujokela ku njibo, wandi mwana mwana-mukaji wasenswe bininge wāiya kumutundaila. Ye aye wādi wa kwikala wa “Yehova.” (Batyibi 11:30-34) Le ko kunena namani?

6. (a) Le ba Yefeta ne wandi mwana mwana-mukaji bāpelelwe namani kufikidija mpiko kudi Leza? (b) Le i bika byotwifunda ku mpiko idi mu Kupituluka 23:21, 23 ne mu Ñimbo ya Mitōto 15:4?

⁶ Pa kukwasha shandi afikidije mpiko yandi, mwanā Yefeta mwana-mukaji wādi wa kwenda kukengidila Yehova kitatyi kyonso ku tabenakulo. Lelo Yefeta wālaile uno mulao pampikwa kulangulukila’po dibajinji? Mhm. Padi, Yefeta ye uno wādi uyukile amba wandi mwana mwana-mukaji ye ukabadikila kwiya kumutundaila. Ino ekale wādi uyukile nansha kuyuka mpika, kufikidija mpiko yandi kudi Yehova kekwādipo kupēla kwadi ne kudi wandi mwana kwine. Yefeta paāmwene wandi mwana, wānenene amba ubantyumuna mutyima. Wandi mwana wāendele ‘kukadila pa bukungakaji bwandi.’ Mwanda waka? Mwanda Yefeta kādipo na mwana mwana-mulume, ne pano kadi wandi mwana mwana-mukaji umo kete kākidipo wa kusongwa nansha kubutula bana. Dijina dya kisaka kya Yefeta dyādi dya kujimina. Inoko Yefeta ne wandi mwana mwana-mukuji bājingulwile amba kino kyo kintu kya mvubu kutabuka masakila abo. Yefeta wānenene amba: “Naasama kyakanwa kyami kudi Yehova, ino nkikōkejapo kwalamuka, mhm.” Wandi mwana nandi wānenene amba: “Unonge mwendele kyokya kyatambile mu kyakanwa kyobe.” (Batyibi 11:35-39) Yefeta ne wandi mwana bādi bantu ba kikōkeji kadi kebālangilepo ya kuleka  kufikidija mpiko kudi Leza nansha byobyādi bimweka bu bikomo kwiifikidija.—Tanga Kupituluka 23:21, 23; Ñimbo ya Mitōto 15:4.

7. (a) Le Hana wāpikile mpiko’ka, ne mwanda waka? Byāikala namani? (b) Lelo mpiko ya Hana yādi ishintulula bika padi Samwele? (Tala kunshi kwa dyani.)

⁷ Hana nandi wāpikile mpiko kudi Yehova mu kitatyi kya makambakano mu būmi bwandi. Wādi umona malwa mwanda kādipo ubutula, kadi wādi uzawilwa ne kupunikwa pa uno mwanda. (1 Samwele 1:4-7, 10, 16) Wālombwele Yehova mwaādi wiivwanina, ebiya wāmulaya’mba: “A Yehova wa bibumbo, shi ukatala pa kususuka kwa mwingidi obe mwana-mukaji, ne kuvuluka, ne kwilwa mwingidi obe mpika, ino nanshi ukapana kudi mwingidi mukaji obe mwana mwana-mulume; nankyo nkamupana kudi Yehova mafuku onsololo a bumi bwandi, kabidi ditefu kedikapitepo pa wandi mutwe nansha patyetye, ehe.” * (Tala kunshi kwa dyani.) (1 Samwele 1:11) Yehova wāivwene milombelo ya Hana, ne mwaka ulonda’po wābutula Samwele, mwana mwana-mulume. Hana wāsangele’po kashā! Inoko Hana kāidilwepo mpiko yandi kudi Leza. Paābutwile wandi mwana mwana-mulume, wānenene amba: “Namulombele kudi Yehova.”—1 Samwele 1:20.

8. (a) Lelo kyādi kipēla kudi Hana kufikidija mpiko yandi? (b) Lelo Ñimbo ya Mitōto 61 ikuvuluja namani kimfwa kiyampe kya Hana?

⁸ Samwele paādi kasenselela ku myaka isatu, Hana wālongēle mungya mulao wandi kudi Yehova. Wāselela Samwele kudi Edi, Kitobo Mukatampe ku tabenakulo ya mu Shilo kanena’mba: “Nalombele uno mwana uno’u; kadi Yehova wampe kilombwa kyami kyo namulombele; po pa mwanda’o nami namupana kudi Yehova; mafuku onso a bumi bwandi i mupebwe kudi Yehova.” (1 Samwele 1:24-28) Tamba pene’pa, Samwele wāikala ku tabenakulo. Bible unena’mba “nkasampe Samwele’wa watamina ku mpala ya Yehova.” (1 Samwele 2:21) Kebyādipo bipēla kudi Hana kufikidkija mulao wandi. Ko kunena’mba kādipo wa kushikata difuku ne difuku na wandi mwana mulēme waādi usenswe mpata. Kākidipo wa kumumona mwatamina. Inoko Hana wākwete mpiko yandi kudi Yehova na kusumininwa. Wādi na mutyima wa kwisuminwa bintu bya mvubu mwanda wa kufikidija mulao wandi kudi Leza.—1 Samwele 2:1, 2; tanga Ñimbo ya Mitōto 61:1, 5, 8.

9. I bika bikwabo byotusa kubandaula?

⁹ Pano byotwaivwanija’mba kupika mpiko kudi Yehova i mwanda musumininwe, tubandaulei nanshi bino bipangujo: I mpiko ya muswelo’ka yotubwanya kupika dyalelo? I muswelo’ka otufwaninwe kusumininwa pa kufikidija ino mpiko?

10. I mpiko’ka ya mvubu kutabuka ipikanga mwine Kidishitu? Le ilomba bika ne bika?

¹⁰ Mpiko ya mvubu kutabuka ipikanga mwine Kidishitu i ya kupāna būmi bwandi kudi Yehova. Muntu ulayanga mu milombelo yandi ya kwa bunka amba ukengidila Yehova mu būmi bwandi bonso nansha shi bibaikala namani. Yesu wānenene amba ‘kwipela’ batwe bene i kulaya Yehova amba tukamutūla pa kifuko kibajinji. (Mateo 16:24) Tamba mu difuku dyotwipāna’dya, ketudi “bantu ba Yehova.” (Loma 14:8) Tukwatanga kwipāna kwetu na kusumininwa. Twiivwananga pamo bwa mulembi wa Mitōto wānenene amba: “Lelo kyo nkamupa Yehova, mwanda wa byabuntu byandi byonso kudi ami, i kika? Nkafute byampiko byami kudi Yehova, eyo, i binebine, mu kifuko kya bantu bandi bonso.”—Ñimbo ya Mitōto 116:12, 14.

11. Le i bika byalongekele mu difuku dyowabatyijibwe?

 ¹¹ Lelo kodi mupāne būmi bobe kudi Yehova ne kulombola kwipāna kobe na kubatyijibwa mu mema? Shi i amo, wafwa’ko mpata! Lelo ubavuluka pakwipangwile tutu walongele mwisambo wa lubatyijo shi wimwipāne abe mwine kudi Yehova ne kwivwanija amba “kwipāna kobe ne kubatyijibwa kobe bisa kukuyukanya bu Kamoni wa Yehova? Powalondolwele amba eyo, bantu bonso badi’po bayukile amba wapēne būmi bobe ne kubwanya bisakibwa bya kubatyijibwa ne kwikala bu mwingidi wa Yehova. Bine wasangeje Yehova bininge!

12. (a) Le i bipangujo’ka byotufwaninwe kwiipangula? (b) Lelo Petelo wētukankamikile tutamije ngikadila’ka?

¹² Powabatyijibwe, walaile Yehova amba ukamwingidila na būmi bobe bonso ne kulonga bukomo mwanda wa kulonda misoñanya yandi. Inoko lubatyijo i ñanjilo’tu. Kitatyi pokyenda kipita, batwe bonso tufwaninwe kwendelela na kwibandaula. Tubwanya kwiipangula’mba: ‘Le kipwano kyami na Yehova ke kidi namani na ponabatyijibwe? Le nakimwingidilanga na mutyima onso? (Kolose 3:23) Le nombelanga kyaba kyonso? Le ntañanga Bible difuku ne difuku? Le mpwilanga kitatyi ne kitatyi? Le nsapulanga kitatyi ne kitatyi ponso pobibwanika?  Nansha, le nkikidipo na bupyasakane mu ino mingilo?’ Mutumibwa Petelo wētudyumwine’mba shi tubulwe bupyasakane, i kyaka kibwanya kwitulengeja tuleke kwingidila Yehova. Tubwanya kwepuka kino na kulonga bukomo bwa kutama mu lwitabijo, mu buyuki, mu kūminina, ne mu bwine Leza.—Tanga 2 Petelo 1:5-8.

13. Le i bika bifwaninwe kujingulula mwine Kidishitu mwipāne ne mubatyijibwe?

¹³ Byotupikile mpiko ya kwingidila Yehova, ke biyampepo kuleka kwiifikidija. Shi muntu wakōka kwingidila Yehova nansha kwikala na būmi bwa bu mwine Kidishitu, kakanena’mba kadipo mwipāne bya binebine kudi Leza ne amba lubatyijo lwandi kelwadipo lwendele’mo. * (Tala kunshi kwa dyani.) Shi muntu mwipāne kudi Yehova walonga bubi bukatampe, nabya ukeshintulwila kudi Yehova ne ku kipwilo. (Loma 14:12) Ketusakilepo kwikala pamo bwa boba bānenenwe na Yesu amba: “Ubaleka buswe bowadi nabo dibajinji.” Inoko, tusakanga etunene amba: “Ndyukile bilongwa byobe, ne buswe ne lwitabijo lobe ne mwingilo ne kūminina kobe, kadi bilongwa byobe bya mfulo i bipite ne bya kala bine.” (Kusokwelwa 2:4, 19) Tusakanga kusangaja Yehova na kwiendeja mungya kwipāna kwetu.

14. Le i mpiko’ka ya bubidi ya mvubu mpata ibwanya kupika muntu? Mwanda waka?

¹⁴ Mpiko ya bubidi ya mvubu mpata ipikanga muntu i ya busongi. Busongi i bujila. Yehova umonanga mpiko ya busongi bu mwanda musumininwe. Shi ba musongwa ne musoñañani abapika mpiko yabo, balayanga mulao ku meso a Yehova ne ku meso a bonso batenwe’po. Divule belayanga kwisanswa, kwikena ne kwilēmeka abo bene na bene mu būmi bwabo bonso pano pa ntanda kukwatañana na mpango ya Leza itala busongi. Padi bamo kebanenenepo bino binenwa, nansha nankyo i bapike mpiko kudi Leza. Shi abapika ino mpiko, papo ke ba mulume ne mukaji. Busongi i kijimba kya nyeke. (Ngalwilo 2:24; 1 Kodinda 7:39) Yesu wānenene amba: “Kyokya kyakuta Leza pamo mu lupungu, muntu nansha umo kakikalañanya’kyo.” Ba mulume ne mukaji shi abesonge, kebafwaninwepo kulanga’mba, shi busongi bwabo kebwendekelepo senene bafwaninwe’nka kwilubula.—Mako 10:9.

15. Mwanda waka bene Kidishitu kebafwaninwepo kumona busongi na mwibumwena ino ntanda?

¹⁵ Na bubine, byokekudipo bantu babwaninine, ne busongi bubwaninine nabo i kutupu’bo. O mwanda Bible witulombola’mba kyaba kimo bonso besongele “bakamonanga byamalwa.” (1 Kodinda 7:28) Dyalelo mu ntanda yonso, bavule badi na mumweno mwitupe pa busongi. Balañanga’mba shi bintu kebyendekelepo mu busongi, banenwe kwilubula. Inoko uno ke mumwenopo udi na bana-balume ne bana-bakaji bene Kidishitu. Bayukile amba i bapike mpiko ya busongi ku meso a Leza. Shi baleke kufikidija’yo, nabya badi pamo bwa abo bamulaile bya bubela, aye’ko Leza ushikilwe bambepai. (Levi 19:12; Nkindi 6:16-19) Bene Kidishitu besonge bafwaninwe kuvuluka binenwa bya mutumibwa Polo bya’mba: “Lelo abe udi na mukaji? Leka kukimba kunyongololwa.” (1 Kodinda 7:27) Polo wādi na bubinga bwa kunenena namino mwanda wādi uyukile amba Yehova ushikilwe ne dilubu dya buzazangi.—Malaki 2:13-16.

16. Le i bika binena Bible pa dilubu ne kusansana?

¹⁶ Yesu wāfundije amba bubinga bumo kete bwa mu Bisonekwa bwa kwilubwila i enka shi umo walonga makoji ne yewa wampikwa mambo pobadi wapele kumufwila lusa. (Mateo 19:9; Bahebelu 13:4) Le kwisansanya nako le? Kadi Bible unena patōkelela pa uno mwanda. (Tanga 1 Kodinda 7:10, 11.) I kutupu  bubinga bwa mu Bisonekwa bwa kwisansanya mu busongi. Inoko, kubwanya kwikala ngikadilo imo ibwanya kumona mwine Kidishitu amba i biyampe kwisansanya na mwinē pandi. Kimfwa, muntu ubwanya kumona amba būmi bwandi nansha kipwano kyandi na Yehova bikekala mu kyaka kikatampe shi ashikate na mwinē pandi umukupila nansha kapondo. * (Tala kunshi kwa dyani.)

17. I bika bibwanya kulonga ba mulume ne mukaji bene Kidishitu pa kulama busongi bwabo?

¹⁷ Shi ba mulume ne mukaji abaenda kukalomba madingi ku bakulumpe pa kipwilo a mwa kulumbulwila busongi bwabo, bakulumpe bakebepangula bidi shi i batale kala video, Buswe bwa Bine Bwikalanga Namani? ne kwifunda boloshile, Kisaka Kyenu Kikokeja Kwikala na Nsangaji. Bino bingidilwa bikomenejanga misoñanya ya mu Bible ibwanya kuningija busongi. Ba mulume ne mukaji bamo banenene amba: “Tamba tushilula kwifunda uno boloshile, tudi na nsangaji mu busongi bwetu kutabuka mafuku kunyuma.” Kaka umo kemulonge myaka 22 mu busongi unena’mba busongi bwabo bwadi ke bwa kupalakana. Kupwa watadile video. Unena’mba: “Batwe bonso twi babatyijibwe, inoko twadi tulanga mu muswelo mwishile. Ino video yafikile pa kitatyi kifwaninwe! Pano tudi biyampe bu ba mulume ne mukaji.” Kibamweka patōka’mba, shi ba mulume ne mukaji balonda misoñanya ya Yehova mu busongi, nabya bakekala mu kipwano kya nsangaji kadi kikomo.

18, 19. (a) Le bambutwile bavule bene Kidishitu i balonge bika? (b) I bika byotubwanya kunena pa boba badi mu mwingilo wa pa bula wa kitatyi kyonso?

¹⁸ Ku ngalwilo tubesambilanga’ko pa mpiko yāpikile ba Yefeta ne Hana. Ino mpiko, yālengeje mwanā Yefeta mwana-mukaji ne mwanā Hana mwana-mulume abo bonso bengidile Yehova mu muswelo wa pa bula mu bwabo būmi. Bambutwile bene Kidishitu bavule dyalelo bakankamikanga babo bana bengile mwingilo wa kitatyi kyonso ne kuta mutyima ku mwingilo wa Leza mu būmi bwabo. Kadi netu tubwanya kulunga’ko kuboko na kukankamika bano bankasampe bendelele na uno mwingilo.—Batyibi 11:40; Ñimbo ya Mitōto 110:3.

¹⁹ Dyalelo, kudi kintu kya bengidi 67 000 badi mu Mwingilo wa Ntanda Yonso wa Bengidi ba pa Bula ba Kitatyi Kyonso Batumoni ba Yehova. Bamo bengilanga ku Betele nansha ku lūbako ne mu mwingilo wa kipindi. Bakwabo bengilanga bininge bu bafundiji ba mu mwaba, bapania ba pa bula, bamishonele, bengidi ba ku Mobo a Bitango ne bengidi ba kulama mobo kwifundilwa Bible. Abo bonso i bapike “Mpiko ya Kwikala Mukōkele ne Mulanda.” Mu ino mpiko, balayanga’mo kwingila bininge mwingilo o-onso obapebwa mu mwingilo wa Yehova, kwikala na būmi bupēla, ne kuleka kwingila kaji kakwabo pampikwa lupusa. Ke bantupo bamonwa bu ba pa bula ino mingilo yobengila yo ya pa bula. I betyepeje kadi i basumininwe kufikidija mpiko yabo pobakidi mu mwingilo wa pa bula wa kitatyi kyonso.

20. I muswelo’ka otufwaninwe kumona mpiko yetu kudi Leza?

²⁰ Mu kino kishinte, tubesambila’mo pa mpiko ya miswelo isatu yotubwanya kupika kudi Leza. Padi nobe kodi kala mupike’ko mpiko imo pa ino. Tubayuka’mba tufwaninwe kukwata mpiko yetu na kusumininwa ne kulonga bukomo bwa kwiifikidija. (Nkindi 20:25) Shi tutunye kufikidija mpiko yetu kudi Yehova nabya tubwanya kutanwa na makambakano makatampe. (Musapudi 5:6) Nanshi twikalei pamo bwa mulembi wa Mitōto wāsapwidile Yehova amba: “Nkembanga lutendelo ku dijina dyobe nyeke, na’mba, mfikije ponka byampiko byami, mo bukila, mo bukila.”—Ñimbo ya Mitōto 61:8.