1, 2. Le i myanda’ka imwenine bantu mu bukata bwa Batumoni ba Yehova?

BANTU bavule i bemwene amba Batumoni ba Yehova badi mu bumo. Kimfwa, mulembi umo witwa bu Anton Gill, watendele ngikadila ya Batumoni mu kitatyi kya Nazi mu Alemanye. Walembele amba: “Batumoni ba Yehova baūmine mushikwa mukatampe mu kitatyi kya Nazi. . . . Mu 1939 kwadi Batumoni 6 000 baselēlwe mu [makomponi a masusu].” Ubweja’ko amba nansha Batumoni byobasuswilwe bininge, inoko badi bayukane bu bantu bampikwa budimbidimbi, batūkanye mu kupangwapangwa, bakōkēle Leza wabo, kadi belunge mu bumo.

² Mu ano mafuku, bantu ba mu Afrika wa Kunshi nabo bemwenine mwanda wa pa bula walongekele mu bukata bwa Batumoni ba Yehova. Kitatyi kimo, Batumoni ba nkoba mishileshile badi bapelejibwe kwibungila pamo mu ino ntanda. Inoko, mu Dya Yenga 18 Kweji 12, 2011, kintu kya Batumoni 78 000 ba nkoba mishileshile ba mu Afrika wa Kunshi ne ba mu matanda a pabwipi bebungidile pamo mwanda wa kulonda mpangiko ya pa bula mu kiwanza kikatampe kya mu Johannesburg. Kapita umo wa ku kiwanza wanenene amba: “Bine bano bantu badi na ngikala miyampe yonkyamwene kashā mu kino kiwanza. Bonso bavwele senene. Kadi abo bonso bakundwile kiwanza  biyampe. Inoko kintu kitulumuja mpata, i mwanda abo bonso kebadipo na lukoba lumo.”

3. I bika bilengeje bubana na bana bwetu bwikale bwa pa bula?

³ Nansha boba ke Batumonipo babwanya kwimwena patōkelela’mba bubana na bana bwetu bwa ntanda yonso i bwa pa bula. (1 Petelo 5:9) Mwanda waka twi beshile na malongolodi makwabo onso? I mwanda tuloñanga bukomo bwetu bonso bwa kuleka kintu kyo-kyonso kekisangajapo Yehova kupityila ku bukwashi bwa Bible ne bwa mushipiditu ujila wa Leza. Tuvūlanga “bumuntu bwa kala,” ne kuvwala “bumuntu bupya.”​—Kolose 3:9, 10.

4. Lelo i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte? Ne mwanda waka?

⁴ Pa kupwa kuvūla bumuntu bwa kala, tufwaninwe kadi ne kwibwela kulampe. Mu kino kishinte, tusa bidi kwisambila’mo pa muswelo otubwanya kuvūla bumuntu bwa kala, ne mwanda waka kwibuvūla kudi na mvubu. Kadi tusa kumona’mo amba nansha shi muntu wadi uloñanga bibi muswelo’ka, ubwanya kushinta. Kupwa tusa kwisambila ne pa muswelo ubwanya boba ke beje mu bubine kwela kulampe bumuntu bwa kala. Mwanda waka twisambile’po? I kya bulanda, mwanda bantu bamo badi bengidila Yehova balabikilwe. Bashilwile kulanga ne kulonga bintu byobadi baloñanga pobadi kebayukile Yehova. Batwe bonso tufwaninwe kuvuluka kino kidyumu kya’mba: “Yewa ulanga’mba wimene atadije kutyina’mba wakapona.”​—1 Kodinda 10:12.

5. (a) Leta kimfwa kilombola mwanda waka i biyampe kuvūla bukidibukidi bumuntu bwa kala. (Tala kifwatulo ku ngalwilo.) (b) I bilongwa’ka bibadilwa mu bumuntu bwa kala bitelelwe mu Kolose 3:5-9?

⁵ Le ukalonga namani shi ubamone amba bivwalwa byobe bibafīta kadi kebinunka? Ukavula’byo bukidibukidi bonka. Mu muswelo umo onka, shi tubajingulula’mba tubaanza kulonga bintu bishikilwe Yehova, i biyampe tushinte bukidibukidi bonka. Polo pa kwisambila pa bino bilongwa bibi, wānenene amba: “Mufwaninwe kwibifundwila byonso kulampe nenu.” Nanshi tubandaulei’ko bibidi: busekese ne disubi.​—Tanga Kolose 3:5-9.

6, 7. (a) Le binenwa bya Polo bilombola namani amba bilomba kulonga bukomo pa kuvūla bumuntu bwa kala? (b) Lelo Sakura wadi na būmi bwa muswelo’ka? I bika byamukweshe ashinte?

⁶ Busekese. Mu Bible, kishima “busekese” kifunkilanga pa kusambakena pamo kwa bantu bampikwa kwisonga mungya bijila. Polo wānenene amba bene Kidishitu bafwaninwe ‘kwipaya’ bya ‘ku ngitu byabo’ pa mwanda utala kulonga busekese. Kino kishintulula’mba tufwaninwe kulonga bukomo bwa kufundwila kulampe bilokoloko bibi. Kulonga namino kubwanya kumweka bu kukomo, inoko tubwanya kunekenya!

⁷ Kino i kimweke kupityila ku kimfwa kya kaka umo wa mu Jampani witwa bu Sakura. * (Tala kunshi kwa dyani.) Sakura paadi utama, wadi wimona bu udi bunka ne kwimona bule. Pa kusaka kwitalula’ko milangwe, washilwile kulonga busekese aye papo ukidi’tu na myaka 15. Sakura wadi ulonga busekese na bantu palapala kadi wapulumwine mēmi asatu. Wanenene amba: “Ku ngalwilo, nadi ngivwana biyampe shi nalonga busekese, na kulanga’mba ngabilwanga na bantu kadi ne muswedibwe. Inoko ami pa kwendelela na kulonga busekese bininge, po pene naanza kwimona’byo bule.” Sakura waendelele na uno mwikadila kufika ne byaabwenye myaka 23. Kupwa washilula kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova, ne kusanswa  byaadi wifunda. Yehova wamukweshe aleke busekese ne kuleka kwitopeka bipitepite nansha ke kwivwana bumvu. Dyalelo, Sakura wingilanga bu pania wa lonso, kadi kakiivwanangapo nansha dimo bu udi bunka. Unena’mba: “Ngidi na nsangaji mwanda difuku ne difuku nemwenanga buswe bwa Yehova.”

8. Lelo i bilongwa’ka bimobimo bibwanya kulengeja Leza etumone bu ba disubi?

⁸ Disubi. Mungya Bible, mu kishima “disubi” mubadilwa bintu bivule ke enkapo busekese kete. Mubadilwa ne kutoma mfwanka, ne mizaulo mibi. (2 Kodinda 7:1; Efisesa 5:3, 4) Kibwanya kadi kufunkila ne pa bintu bibi biloñanga bantu mu bufyafya, kimfwa kutanga mabuku alangula bilokoloko bya busekese nansha kutala porno. Bino bilongwa bibwanya kufikija muntu ku kilongwa kya disubi kya kwikaila ku ngitu ya bumvu. (Kolose 3:5) *​—Tala kunshi kwa dyani.

9. I bika bibwanya kulongeka shi muntu watamija “bilokoloko bya busekese”?

⁹ Bantu batala porno kitatyi kyonso batamijanga “bilokoloko bya busekese” kadi babwanya kumunwa na bulādi. Bakimbi i bajingulule amba kumunwa na porno kudi pamo bwa kumunwa na mālwa nansha na dyamba. Ne kutatana kwine mpika, kibidiji kya kutala porno kifikijanga bantu kubi. Kimfwa kwivwana bumvu bipitepite, kwikala muzoze ku kaji, kujimija nsangaji mu kisaka, kwilubula, enka ne kwiyoa. Mwana-mulume umo wamuninwe na porno mu bula bwa mwaka mutuntulu wanenene pa kupwa kwinyongolola’mo amba pano ne mwilēmeke.

10. Le Ribeiro wenyongolwele namani mu bupika bwa porno?

¹⁰ Ku bantu bavule, bibalombanga bulwi pa kwinyongolola ku porno. Inoko buno bulwi bubwanya kunekenibwa. Tala bidi kimfwa kya Ribeiro wa mu Brezile. Paakidi nkasampe, watalukile kwabo, waenda kukengila ku tyapu imo yadi ilupula dipya mapapye ku bimapapye byoneke. Ye kwaatadile ne porno pa majulunale. Ribeiro wanenene amba: “Nashilwile kumunwa bityebitye. Nadi kentale’nka ne mavideo a porno ne kishinka kyonadi nshikata nakyo ponka.” Difuku dimo ku kaji, Ribeiro pa kutala pa mulwi wa mabuku moneke adi a kulupulwa dipya, wamona’po dibuku Lufungulo lwa Būmi Bwansangaji mu Kisaka. Weditekuna’po kaeditange. Byaatangile’mo byamulengeje ashilule kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova. Inoko byalombele Ribeiro kitatyi pa kwinyongolola mu bupika bwa porno. I bika byamukweshe? Washintulwile amba: “Kupityila ku milombelo, kwifunda Bible, kulangulukila pa byonadi nefunda, ne kutamija mutyima wa kufwija’ko pa ngikadila ya Leza, byanengeje nsanswe Yehova bininge kutabuka bilokoloko byami bya kutala porno.” Na bukwashi bwa Bible ne mushipiditu ujila wa Leza, Ribeiro washintyile ne kubatyijibwa, kadi pano wingilanga bu mukulumpe pa kipwilo.

11. I bika bibwanya kukwasha muntu enyongolole mu bupika bwa porno?

¹¹ Yuka’mba Ribeiro byamulombele kulonga bivule pa kwinyongolola mu bupika bwa porno, ke’nkapo’tu kwifunda Bible kete. Wadi ulangulukila bininge ne pa byobya byaadi utanga mu Bible ne kwibitweja mu mutyima wandi. Wadi ulomba Yehova, ne kumuzenza amukwashe. Bino bintu byakweshe Ribeiro atamije buswe baswele Yehova, ne kino kyamukweshe anekenye kilokoloko kyandi kya kutala porno. Pa kwinyongolola mu bupika bwa porno, tufwaninwe kusanswa Yehova bya binebine ne kushikwa bintu bibi.​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 97:10.

12. I bika byakweshe Stephen afundule bulobo ne binenwa bya mutonko?

¹² Bantu bamo kebejengapo kuloba ne kunena bakwabo binenwa bisansa ne bya mutonko. Kitatyi kilongeka bino bintu, kisaka kituntulu kisusukanga. Shabana umo wa mu Ostrali witwa bu Stephen wadi ufunakana bininge kadi keje kuloba pa kanda’tu katyetye. Unena’mba: “Twesansenye na wami mukaji misunsa isatu, kadi twadi ketulanga ne ya kwilubula.” Kupwa bashilula kwifunda Bible na Batumoni, kadi Stephen waanza kulonga bukomo bwa kwingidija byaadi wifunda’bya. Unena’mba kumeso kwa aye kuyuka Yehova, wadi uloba pa kintu kyo-kyonso kimusansa pamo’nka bwa bombe ukimba kuladika. Inoko Stephen pa kwanza kulonda madingi a mu Bible, bintu byalumbuluka. Unena’mba: “Būmi bwa kyetu kisaka bwalumbulukile’nka na mu kukopa kwa diso. Na bukwashi bwa Yehova, pano ngidi na ndoe ne butūkanye.” Dyalelo, Stephen wingilanga bu mwingidi wa mingilo, kadi wandi mukaji nandi waingile bu pania wa lonso mu myaka mivule. Bakulumpe ba mu kipwilo kidi’mo Stephen banenene amba: “Stephen i kijiba-ntalela, tutu nkanka, kadi mwityepeje.” Kadi babweja’ko amba kebamumwene mulobe. Stephen keanyangapo amba washintyile bumuntu bwandi na bukomo bwa aye mwine. Unena’mba: “Nkyadipo wa kumona ano madyese onso’a malumbuluke, shi nkyaitabijepo Yehova ankwashe nshinte bumuntu bwami ne pa mfulo.”

13. Mwanda waka bulobo buletanga kyaka? Le Bible unena’po bika?

¹³ Bible witudyumuna tufundule bulobo, binenwa bya mutonko, ne kwela mabila. (Efisesa 4:31) Divule bino bintu bitwalanga ku buñumauma. Dyalelo, bantu bavule kujokoloka ntanda yonso balañanga’mba bulobo ne buñumauma i byendele’mo. Inoko na bubine uno mwikadila ufutulwijanga Mupangi wetu. Banabetu bavule byadi bibalomba kulonga bukamo pa kushinta mwiendelejo wabo ne kuvwala bumuntu bupya.​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 37:8-11.

14. Lelo bikokejika muntu ñumauma ekale ke mwityepeje?

¹⁴ Tutu umo witwa bu Hans wingilanga bu mukulumpe mu kipwilo kimo kya mu Otrishe. Mukwatakani wa kitango kya bakulumpe wa mu kyabo kipwilo wanenene’mba: “Hans i tutu umo mwityepeje bininge.” Inoko dibajinji Hans kadipo mwityepeje. Paakidi nkansampe, washilwile kutoma bininge mālwa ne kwikala ñumauma. Difuku dimo paakolelwe bininge, waipaya kyandi kishinka mu nsungu. Hans watungwa buloko bwa myaka 20, nansha ke buloko bwine kebwashintyilepo bumuntu bwandi. Kupwa inandi wanena mukulumpe umo akamupempule, penepa Hans washilula kwifunda Bible. Aye mwine wanenene amba: “Kuvūla bumuntu bwa kala bwadi bulwi bukatampe kondi. Bisonekwa byaunkweshe i Isaya 55:7, mwine unena’mba: ‘Mupupakane azobolole dishinda dyandi,’ ne 1 Kodinda 6:11, mwine wisambila pa boba bālekele bilongwa bibi amba: ‘E mo mwadi mwikadile ne bamobamo umbukata mwenu.’ Mu bula bwa myaka mivule, Yehova waunkweshe na kitūkijetyima kupityila ku mushipiditu wandi ujila mvwale bumuntu bupya.” Hans wabatyijibwe ukidi mu buloko, aye pa kulonga’mo myaka 17 ne kipindi, wakutululwa. Wanenene amba: “Mfwijanga’ko Yehova pa lusa lwandi lukatampe ne pa lulekelo lwandi.”

15. I ngikadila’ka mikwabo ibadilwa mu bumuntu bwa kala? Ne i bika binena’po Bible?

¹⁵ Bubela nabo bubadilwanga mu bumuntu bwa kala. Kimfwa, bantu bavule babepanga mwanda wa kutyina kufuta bitanshi  nansha kutyina kupebwa mfuto pa bilubo byabo. Inoko Yehova i “Leza wa binebine.” (Ñimbo ya Mitōto 31:5) O mwanda ulomba batōtyi bandi bonso banene “bya bine” ne kuleka “bubela.” (Efisesa 4:25; Kolose 3:9) Bine, tufwaninwe kunena bya bine nansha shi bimweka bu bileta bumvu ne bikomo kunena.​—Nkindi 6:16-19.

16. I bika biketukwasha tuvūle bumuntu bwa kala?

¹⁶ Ketukokejapo kuvūla bumuntu bwa kala na bukomo bwa batwe bene. Sakura, Ribeiro, Stephen, ne Hans abo bonso balwile bininge pa kushinta mwikadila wabo wa kala. Inoko bakwashibwe na bukomo bwa Kinenwa kya Leza ne na mushipiditu ujila wa Leza. (Luka 11:13; Bahebelu 4:12) Pa kumwena mu buno bukomo, tufwaninwe kutanga Bible difuku ne difuku, kulangulukila’po, ne kulomba kitatyi ne kitatyi tunangu ne bukomo amba twingidije byotwifunda. (Yoshua 1:8; Ñimbo ya Mitōto 119:97; 1 Tesalonika 5:17) Kadi tumwenanga mu Kinenwa kya Leza ne mushipiditu wandi ujila shi tuteakanya kupwila ne kutanwa’ko. (Bahebelu 10:24, 25) Tufwaninwe ne kwingidija bingidilwa bikwabo bitupa bulongolodi bwa Yehova, kimfwa mapepala, Televijo ya JW, JW Library, ne jw.org.​—Luka 12:42.

17. I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

¹⁷ Mu kino kishinte, tubesambila’mo pa ngikadila mibi palapala ifwaninwe bene Kidishitu kuvūla ne kwiyela kulampe pa kusangaja Yehova. Inoko kukidi bivule byotusakilwa kulonga. Tusakilwa kuvwala bumuntu bupya ne kwibulama mu būmi bwetu bonso. Mu kishinte kilonda’ko, tukesambila’mo pa muswelo otubwanya kulonga kino.