1. Lelo Yehova wēsokwele namani kudi Mosesa? Ne mwanda waka bidi na mvubu?

DIFUKU dimo, Leza wēsokwele aye mwine kudi Mosesa na kutela dyandi dijina ne ngikadila yandi imoimo. Yehova wādi ubwanya kukomeneja bidi bukomo bwandi nansha tunangu twandi, inoko wātelele dibajinji lusa ne buntu bwandi. (Tanga Divilu 34:5-7.) Mosesa wādi usaka kuyuka shi bine Yehova ukamukwatakanya. O mwanda Yehova wātelele ngikadila ilombola’mba bine usakanga kukwasha bengidi bandi. (Divilu 33:13) Le wiivwananga namani pa kuyuka’mba Yehova witutele mutyima bya binebine? Kino kishinte kisa kwisambila pa lusa, ko kunena’mba kwivwanina lusa boba basusuka ne kwikala na mutyima wa kwibakwasha.

2, 3. (a) I bika bilombola’mba kwivwanina bantu bakwabo lusa i kipangila kya bantu? (b) Mwanda waka ufwaninwe kuta mutyima ku byobya binena Bible pa mwanda utala lusa?

² Yehova udi na lusa, kadi bantu nabo i balongwe mu kyelekejo kyandi. O mwanda kuta bakwabo mutyima i kipangila kya bantu. Nansha ke boba bampikwa kuyuka Yehova divule bevwaninanga bakwabo lusa. (Ngalwilo 1:27) Mu Bible, tutana’mo  nsekununi mivule ya bantu bādi na lusa. Kimfwa, Solomone paādi usaka kujingulula mwinē mwana pa bana-bakaji babidi, wēbatompele na kuleta lupusa lwa kulala mwana’wa pabidi. Mwinē mwana’wa wāmwivwanine lusa, kupwa waābija mulopwe ape mwana-mukaji mukwabo mwana’wa. (1 Balopwe 3:23-27) Kimfwa kikwabo kya muntu wālombwele lusa, i kya mwanā Felo mwana-mukaji. Paātene Mosesa ukidi mwana wa lukeke, wāyukile amba i mwanā Bahebelu kadi wādi unenwe kwipaibwa. Ino ‘wāmufwila lusa,’ ne kukwata butyibi bwa kumulela bu wandi mwana.​—Divilu 2:5, 6.

³ Mwanda waka tufwaninwe kwifunda bivule pa mwanda utala lusa? I mwanda Yehova usakanga tumwiule. (Efisesa 5:1) Nansha byotwāpangilwe na mutyima wa kwivwanina bakwabo lusa, inoko twi ba kubulwa kubwaninina, kadi kwitutononanga twikale na mutyima wa kwisakila. Kyaba kimo bibwanya kwitukomena pa kukwata butyibi shi tukakwasha bantu bakwabo nansha shi tukata mutyima ku tumweno twa batwe bene. I bika bibwanya kwitukwasha tute bantu bakwabo mutyima bininge? Kibajinji bidi, tubandaulei muswelo wālombwele Yehova ne bantu bakwabo lusa. Kya bubidi, tutalei muswelo otubwanya kwiula lusa lwa Leza ne mwanda waka kidi na mvubu tumwiule.

4. (a) Mwanda waka Yehova wātumine bamwikeulu mu Sodoma? (b) I bika byotwifunda ku byobya byēmwenine kisaka kya Lota?

⁴ Mu Bible mudi bimfwa bivule bilombwele’mo Yehova lusa. Kimfwa, langulukila pa byaālongēle Lota. Lota wādi muntu moloke wādi “ujingwa mutyima bininge” pa mwanda wa busekese bwa bantu ba mu Sodoma ne Ngomola. Bano bantu kebādipo balēmekele Leza, o mwanda wākwete butyibi bwa kwibepaya. (2 Petelo 2:7, 8) Yehova wātumine bamwikeulu kukalombola Lota amba Sodoma ne Ngomola bisa konakanibwa ne amba ufwaninwe kunyema’mo. Bible unena’mba: “Nanshi [Lota] wadi uleñanya, kadi [bamwikeulu’ba] bamukwata ku kuboko ne ku kuboko kwa mukaji wandi, ne ku kuboko kwa bāna bandi bana-bakaji, mwanda Yehova wamukwatyila lusa, ino bamulupwila panja pa kibundi.” (Ngalwilo 19:16) Yehova byaāivwanije ngikadilo yādi’mo Lota, netu tubwanya kukulupila’mba uyukile bikoleja byetu byonso byotulwa nabyo.​—Isaya 63:7-9; Yakoba 5:11; 2 Petelo 2:9.

5. Le Kinenwa kya Leza kitufundijanga namani mwa kulombwela lusa?

⁵ Kadi Yehova ufundijanga bantu bandi nabo balombole lusa. Langulukila pa kijila kimo kyaāpele Isalela. Shi muntu waapula lupeto, mwapulwa’wa wādi uyata kisandi kya mwapudi bu kyeya kilombola’mba usa kwaluja lupeto’lwa. (Tanga Divilu 22:26, 27.) Inoko mwapulwa wādi ufwaninwe kumujokejeja’kyo shi dyuba dibapone amba amone kya kwipūta bufuku. Shi muntu kadipo na lusa, padi wādi ubwanya kupela kumujokejeja’kyo, inoko Yehova wāfundije bantu bandi bevwanine bakwabo lusa. Le musoñanya udi mu kino kijila witufundija bika? Ketufwaninwepo nansha dimo kuvulaminwa bisakibwa bya mwanetu mwine Kidishitu. Shi tudi na mukenga wa kukwasha tutu nansha kaka ususuka, tufwaninwe kumukwasha.​—Kolose 3:12; Yakoba 2:15, 16; tanga 1 Yoano 3:17.

6. I bika byotwifunda ku muswelo wālombwele Yehova lusa ku bene Isalela bādi bamulubila?

⁶ Yehova wādi wivwanina bene Isalela lusa nansha pobādi bamulubila. Tutanga’mba: “Ebiya Yehova Leza wa bashabo’wa watuma ko badi pa mikendi yandi  kukēlela lubanga’tu bwē ne kutuma; ke-muntu wasokwele lusa pa bantu bandi, ne pa kikalo kyandi.” (2 Bilongwa 36:15) Mu muswelo umo onka, netu tufwaninwe kwivwanina lusa boba bonso bampikwa kuyuka Yehova inoko basaka kwisāsa ne kwikala balunda nandi. Yehova kasakengapo muntu nansha umo akoneke ku butyibi bwīya kumeso’bu. (2 Petelo 3:9) Nanshi byokukidi kitatyi, tufwaninwe kusapwila muntu yense musapu wa Leza wa kidyumu ne kukwasha bantu bavule bamwene mu lusa lwandi.

7, 8. Mwanda waka kisaka kimo kyakulupile amba Yehova webevwanine lusa?

⁷ Dyalelo nadyo, bengidi ba Yehova bavule bemwenanga lusa lwandi. Kimfwa mu Bosni, mu myaka ya 1990, tubila twishileshile twadi twitamba mavita ne kwiipaya. Nkasampe umo mwana-mulume wa myaka 12 witwa bu Milan nandi ye mwaadi ushikata ne kisaka kyabo. Milan, mwanabo mwana-mulume, bambutwile bandi, ne Batumoni bakwabo, badi mu motoka batamba mu Bosni benda mu Serbia. Badi benda ku kitango, kwine kwadi kwa kukabatyijibwa bambutwile ba Milan. Abo bafika ku mukalo wa ntanda, basola bamo bajingulula kino kisaka’mba i kya kabila kangi, penepa bebatūkija mu motoka. Kupwa baleka banabetu bakwabo bashele mu motoka’ba bende. Papita ne mafuku abidi, basola kutupu kulekelela kino kisaka kyende. Ku mfulo, komanda wa basola waipangula mukatampe wandi kyafwaninwe kulonga kino kisaka. Kisaka’kya kyadi ponka, kadi kyaivwene byalondolwele mukatampe’wa’mba, “Wibasele’tu, ukebase!”

⁸ Abo basola bakīsamba, bantu babidi bokebayukilepo bafwena kino kisaka. Bantu’ba bebasapwila mu misongwe amba nabo i Batumoni ne amba banabetu benda na motoka’ba abetusapwilanga myanda yemutene. Batumoni babidi’ba basapwila Milan ne mwanabo bende nabo mu motoka mwa kupityila nabo pa mukalo mwanda basola kebadipo balomba banuke mikanda ya dishinda. Kupwa basapwila babo bambutwile nabo bakonkoloke dya kufula kwa mukalo pobajikile’pa baketane nabo bobwa bukila. Milan mulume nobe, wadi uzakala mukomenwe ne kya kulonga kine. Bandi bambutwile badi kebeipangula’mba, “Le basa’tu kwitutala bitupu twenda?” Ino abo pobatalukile kebenda, bimweka bu basola kebebamwenepo. Ba Milan ne mwanabo baketana na bambutwile bobwa bukila, kebenda ku kitango. Bajingulwile amba i Yehova walondolwele milombelo yabo! Tuyukile kupiltyila ku Bible amba ke ponsopo Yehova pakiñanga bengidi bandi mu uno muswelo. (Bilongwa 7:58-60) Inoko mu uno mwanda, Milan wanenene amba: “Namwene’nka na bamwikeulu basabile meso a basola kadi namwene amba Yehova ye wetupandije.”​—Ñimbo ya Mitōto 97:10.

9. Le Yesu wēivwene namani pa kibumbo kyādi kimulonda? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

⁹ Yesu nandi wāshile kimfwa kiyampe mu mwanda utala kulombola lusa. Wāivwanine bantu lusa mwanda webāmwene “basusulwa ne kukusankanibwa bwa mikōko yampikwa mukumbi.” Penepa, wālongele’po namani? “Washilula kwibafundija bintu bingi.” (Mateo 9:36; tanga Mako 6:34.) Inoko Bafadiseo, abo kebādipo bevwanina bantu lusa nansha kusaka kwibakwasha. (Mateo 12:9-14; 23:4; Yoano 7:49) Pamo bwa Yesu, le nobe udi na mutyima wa kukwasha bantu ne kwibafundija myanda ya Yehova?

10, 11. Lelo i biyampe nyeke kulombola lusa? Shintulula.

¹⁰ Kino kekishintululapo amba i biyampe nyeke kulombola lusa. Kimfwa, Mulopwe  Solo wāmwene amba udi na lusa paālekele kwipaya Akaka, mulopwe wa Amaleke kadi walwana na bantu ba Leza. Kadi Solo kāipailepo banyema bonso ba bene Amaleke. Inoko Yehova wāsapwidile Solo kwipaya bene Amaleke bonso ne banyema babo bonso kumo. Solo pa kubulwa kikōkeji, Yehova nandi wāmupela kwikala’ye bu mulopwe. (1 Samwele 15:3, 9, 15) Yehova i Mutyibi moloke. Uyukile bidi mu mityima ya bantu, uyukile kadi ne kitatyi kekifwaninwepo kulombola lusa. (Madilo 2:17; Ezekyele 5:11) Panopano ponka Leza usa kuleta butyibi pa boba bonso bapela kumukōkela. (2 Tesalonika 1:6-10) Mu kine kitatyi’kya Yehova kakevwaninapo bantu babi lusa. Inoko, pakonakanya babi, ukevwanina bantu boloke lusa na kwibapandija.

¹¹ Na bubine mwingilo wa kutyibila bantu bafwaninwe kufwa nansha kupanda ke wetupo. Inoko pano, tufwaninwe kulonga byonso byotubwanya mwanda wa kukwasha bantu. I mu miswelo’ka mipotoloke motubwanya kwivwanina bantu bakwabo lusa? Tubandaulei’ko miswelo imoimo.

12. Le ubwanya kulombola namani lusa kupityila ku muswelo oikele na bantu?

¹² Kwasha bantu. Yehova usakanga bene Kidishitu bevwanine bantu bakwabo ne banababo lusa. (Yoano 13:34, 35; 1 Petelo 3:8) Nshintulwilo imo bidi ya lusa i “kususukila pamo.” Muntu udi na lusa uloñanga bukomo bwa kukwasha boba basusuka. O mwanda tufwaninwe kukimba mikenga ya kukwasha’mo bantu bakwabo, padi i na kwibakwasha’ko na mingilo ya kwinjibo nansha kukebapotela bintu.​—Mateo 7:12.

13. Lelo i bika biloñanga bantu ba Leza shi kubalongeka bimpengele bya kipangila?

¹³ Ingila mu mwingilo wa kukwasha bantu baponenwa na bimpengele. Potumona bantu basusuka pa mwanda wa bimpengele, twibevwaninanga lusa. Bantu ba Yehova i bayukane senene bu bantu bakwashanga bakwabo mu bino bitatyi. (1 Petelo 2:17) Kimfwa, kaka umo wa mu Jampani wadi ushikata mu kifuko mwalongekele kintenshi ne tsunami. Unena’mba “wakankamikilwe bininge ne kusengibwa” paamwene banabetu  ba kwilanga batambile mu bifuko palapala bya mu Jampani ne mu matanda makwabo bebalongolwela abo mobo ne Mobo a Bulopwe. Ubweja’ko amba: “Kwimwena bino bintu kwaunkweshe njingulule amba Yehova untele mutyima. Kadi banabetu Batumoni i bete mutyima. Ne amba batutu ne bakaka bavule kujokoloka ntanda yonso balombelanga pangala petu.”

14. I muswelo’ka obwanya kukwasha babela ne banunu?

¹⁴ Kwasha babela ne banunu. Potumona bantu basusuka na misongo ne bununu, twibevwaninanga lusa. Tutengele kitatyi kikapwa ano makambakano, o mwanda tulombanga Bulopwe bwa Leza bwiye. Pano’ko bidi, tuloñanga bukomo bwa kukwasha babela ne banunu. Mulembi umo walembele amba inandi wadi ke mununu wadi ubela misongo ya Alzheimer (kujinwa ñeni), difuku dimo wafītyije bisandi. Paadi kasake kwibifula, bamukokola ku kibelo. I bakaka babidi Batumoni badi bamupempulanga kitatyi ne kitatyi. Bakaka’ba bamunena bamukwashe’ko. Lolo’wa wanena’mba: “Bidi bumvu, ino biyampe.” Bakaka bamukweshe na kumufudila’byo. Kupwa bamutēkela tyai, kebashikete besamba nandi. Wandi mwana wafwijije’ko bininge ne kunena’mba Batumoni “bengidijanga byobasapula.” Ubulwe’po kwivwanina banunu ne babela lusa ne kulonga byonso byobwanya mwanda wa kwibakwasha?​—Fidipai 2:3, 4.

15. Lelo mwingilo wetu wa busapudi ukwashanga bantu bakwabo namani?

¹⁵ Kwasha bantu bayuke Yehova. Muswelo muyampe otubwanya kukwasha’mo bantu i wa kwibafundija myanda itala Leza ne Bulopwe bwandi. Muswelo mukwabo i wa kwibakwasha bamone mwanda waka kukōkela misoñanya ya Yehova i kwa kamweno kobadi. (Isaya 48:17, 18) Kusapula o muswelo muyampe wa kutumbija Yehova ne kwivwanina bantu bakwabo lusa. Lelo ubulwe’po kulonga bivule mu mwingilo wa busapudi?​—1 Temote 2:3, 4.

16. Le tumwenanga namani mu kwivwanina bantu bakwabo lusa?

¹⁶ Bashayuka bapotolwele myanda ya bukomo bwa mu ñeni banenanga’mba kwivwanina bantu bakwabo lusa kulumbululanga bukomo bwetu bwa ngitu ne kipwano kyetu na bakwabo. Shi ukwasha boba basusuka, nabya ukekala na nsangaji, ukekala na kikulupiji bininge, kukemonepo bule, kadi kukalēmenenwapo na milangwe mibi. Nanshi kwivwanina bantu bakwabo lusa kudi na mvubu ne kodi abe mwine. (Efisesa 4:31, 32) Buswe pobwitutonona tukwashe bakwabo, twikalanga na mutyima wa mundamunda muyampe mwanda tuyukile amba tubalonga bitusakila Leza kulonga. Kwivwanina bantu bakwabo lusa kuketukwasha twikale bambutwile, balume ne bakaji, ne balunda bayampe. Kutentekela pa bino, bantu bevwanina bakwabo lusa nabo bavudile kwibakwasha kitatyi kyobasakilwa bukwashi.​—Tanga Mateo 5:7; Luka 6:38.

17. Mwanda waka ufwaninwe kwivwanina bantu bakwabo lusa?

¹⁷ Nansha kwivwanina bakwabo lusa byokudi na kamweno kotudi, ino bubinga bukatampe botwivwaninanga bakwabo lusa, i mwanda tusakanga kwiula Yehova ne kumutumbija. Aye ye Nsulo ya buswe ne lusa. (Nkindi 14:31) I mulete kimfwa kibwaninine. Nanshi tulongei bukomo bwetu bonso bwa kwiula Leza na kwivwanina bantu bakwabo lusa. Nabya tukapwana bininge na batutu ne bakaka ne kwikala biyampe na bantu bakwabo.​—Ngalatea 6:10; 1 Yoano 4:16.