SALA wavuya mwingilo wandi, ebiya waela meso dya kulampe kabambīle konka sō. Bengidi i basangale kadi bengila bikomo kupityila ku buludiki bwandi bwa tunangu. Inoko Sala byadi nkanka ku kaji, kebabandilangapo bitupu. Mumone mu ñeni wivinga mu makasa mwanda wa kutalaja misanshi. Padi wadi wikwete’ko na kwela bilaka ku pema, mwine wadi bu kīkalo kyabo. Pema’wa byaadi wa biseba bya bambuji, wadi kemwanze kupeluka na dyuba ne mvula, ne kino kibavuluja Sala myaka mivule yobalonga mu būmi bwa kuvilukaviluka. Kyolwa pa kwenda lubilo, na pano kala dyuba kedikapone. Abo bukya lubanga, katale Abalahama *, koku kashā ubambīle meso sō mwaenda. Aye wandi mulume wasenswe ufika pa kamukuna ka pabwipi, wamumone, kamungamunga.

Pāpityile myaka dikumi na paābukile Abalahama ne kisaka kyandi kikatampe Munonga wa Ufalete ne kutwela mu ntanda ya Kenani. Sala wākwatakenye wandi mulume mu luno lwendo lulampe lobādi benda kuntu kokebayukilepo, mwanda wādi uyukile amba udi na mwingilo mukatampe mu mpango ya Yehova wa kubutula muzo ukekala bu lukunwa lwa dyese. Penepa, le Sala wādi wa kuvuija uno mwingilo namani? Mwanda wādi ñumba, kadi wādi kadi na myaka 75. Padi ye uno wādi wiipangula’mba, ‘Le mulao wa Yehova ukafikidila namani ponakidi mukaja Abalahama?’ Na bubine wādi na bubinga bwa kutela mutyima ku uno mwanda​—nansha ke kwikala na kipyupyu kwine.

Batwe netu kyaba kimo padi twiipangulanga shi milao ya Leza ikafikidila kitatyi’ka. Tubwanya kukomenwa kwikala na kitūkijetyima, nakampata shi tutengele kufikidila kwa kintu kyotusenswe. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku lwitabijo lwa uno mwana-mukaji mulumbuluke?

Kino kisaka kyādi kikitambatamba’tu mu Edipito. (Ngalwilo 13:1-4) Ebiya bāshikata mu ntanda ya ngulu ya kutunduka kwa Betele, nansha bu Luzi, mo mwādi mwiityila bene Kenani. Pa kino kitātabela kya peulu, Sala wādi ubwanya kumona mubaile Ntanda ya Mulao. Mu ino ntanda mwādi bibundi bya bene Kenani, ne mashinda enda ku matanda a kulampe. Inoko mu byonso byaāmwene, kemwādipo kintu nansha kimo kyādi kidingakene na kibundi kyātamine’mo Sala. Wātamīne mu Ulu, kibundi kya mu Mesopotemya, pādi lwendo lwa makilometele 1 900 na kwādi Sala. Mwine mwaāshile babutule, kibundi kya ntundubuko mwādi mansoko makatampe ne matyematye, ne yabo njibo miyampe ya musaka ne lubumbu lukomo, padi ye muno mwādi ne mampompi a mema! Ino, shi tufwatakanye mu ñeni mwādi mutadila Sala sō kutunduka, padi ye uno wāvulukile bintu biyampe bya mu kibundi kyaātamine’mo, inoko na bubine ketuyukilepo byādi bilanga uno mwana-mukaji mwine Leza.

Tala byobya byālembele mutumibwa Polo ku bukomo bwa mushipiditu ujila pano ke papite kintu kya myaka 2000. Pa kwisambila pa lwitabijo lwa Abalahama ne lwa Sala, wānenene amba: “Shi bine bādi bavuluka’nka kuvuluka kokwa kobātambile, longa bāmwene muswelo wa kujokela’ko.” (Bahebelu 11:8, 11, 15) Ba Abalahama ne Sala kebādipo babila nansha dimo bintu byobāshile. Shi bātādilwe na ino milangwe, longa padi bākwete butyibi bwa kujokela kwabo. Inoko  shi bājokēle mu Ulu, nabya bādi ba kubulwa dyese dikatampe dyādi dya kwibapa Yehova. Kadi na bubine kebādipo ba kuvulukwa, nansha kwikala bu bimfwa biyampe bya lwitabijo, bine bitenga mityima ya bantu bavule.

Pa kyaba kya kutala kunyuma, aye Sala wātadile’nka kumeso. O mwanda wāendelele na kukwatakanya wandi mulume mu būmi bwa kuvilukaviluka badi papa ke papa, umukwasha pa kupupa pema, kwendeja luombe, ne kushimika pema pa kitūlo kikwabo. Wāūminine makambakano makomo ne kushinta kwa mu būmi. Yehova wāpitulukile mu mulao waālaile Abalahama​—ino kutela’mo Sala mpika!​—Ngalwilo 13:14-17; 15:5-7.

Mfulo mfulō, Sala wākwata butyibi bwa kusapwila Abalahama milangwe yandi. Mumone’po bidi mu ñeni wikonda na milangwe panena’mba: “Monapo bidi, Yehova wañumbija būmba.” Kupwa wānena wandi mulume alāle na mwingidi wandi Hakala mwanda wa kubutula nandi bana. Lelo ubwanya kufwatakanya musanshila mutyima wa Sala pasapwila wandi mulume uno mwanda? Dyalelo kino kibwanya kumweka bu kyeni, inoko mu kine kitatyi’kya kebyādipo bibi muntu kusonga mukaji wa bubidi, nansha kwikala na mukaji wa pafula mwanda wa kubutula mpyana. * Le Sala wālangile amba i mu uno muswelo mukafikidila mulao wa Leza wa kulonga muzo kupityila ku lutundu lwa Abalahama? Nansha bikale namani, Sala wādi na mutyima wa kwipāna. Le Abalahama wālongele’po namani? Tutanga’mba “Abalama wakokela diwi dya [Sala].”​—Ngalwilo 16:1-3.

Le ino nsekununi ilombola’mba Yehova ye wāsoñenye Sala apāne mwingidi wandi bu mukaji kudi Abalahama? Ke amopo. Inoko, byobya byālongele Sala bilombola’mba o mumweno udi na bantu bavule. Wādi kalanga’mba i Leza ulengeje makambakano andi, kadi kādipo ukilanga’mba Leza ubwanya kulonga’po kintu kikwabo. Byobya byālongele Sala byāmuletēle njia ne makambakano kumeso. Inoko, kilongwa kyandi kyālombweje amba kādipo na kwisakila. Mwene kubulwa kwisakila kwa Sala i kutulumukwa mu ino ntanda mudi bantu basenswe kutangidija bya kusakasaka byabo kumeso kwa kintu kyo-kyonso? Shi twikale na mutyima wa kutangidija mpango ya Leza kumeso kwa tumweno twetu, nabya tubaiula lwitabijo lwa Sala.

Ne kwija kwine mpika, Abalahama wāpa Hakala dīmi. Padi Hakala wādi kalanga’mba kwimita dīmi kubamwikadija na mvubu kupita Sala, o mwanda wāshilwile kubenga mfumwandi. Bine byāsense mpata Sala wādi ñumba! Na lupusa lwa Abalahama ne lwa Leza, Sala wāpele Hakala mfuto mu muswelo wampikwa kuyukana. Hakala wābutula Ishemele, mwana  mwana-mulume, kupwa myaka yāpita’po. (Ngalwilo 16:4-9, 16) Nsekununi ilombola monka musapu wātambile kudi Yehova, papo Sala na myaka 89, wandi mulume nandi na myaka 99. Bine bātambwile musapu utulumuja’po kashā!

Yehova wālaya monka mulunda nandi Abalahama amba usa kumuvudijija lutundu lwandi. Kadi Leza wāmushintyile ne dijina dyandi dine. Dibajinji, wādi witwa bu Abalama. Ebiya Yehova wāmwinika bu Abalahama, kushintulula ko kunena’mba “Shandya Bavule.” Kadi uno o musunsa mubajinji wēsambile Yehova myanda itala Sala. Wamushintyile dijina dyandi dya bu Salai, dine padi dyādi dishintulula’mba “Wa Lūma,” wāmwinika bu Sala, dijina dyotuyukile batwe bonso. Lelo dijina dya bu Sala dishintulula bika? Dishintulula’mba, “Mwana Mulopwe”! Yehova wāshintulwile kine kyaāinikile uno mwana-mukaji muswedibwe dino dijina amba: “Nkamwesela dyese aye, kabidi nkakupa mwana mwana-mulume kudi aye, eyo, nkamwesela ukālamuka ke inandya mizo ne mizo; balopwe ba bantu bakalupuka mudi aye.”​—Ngalwilo 17:5, 15, 16.

Kipwano kya Yehova kya kuleta lukunwa lukeselwa’mo mizo yonso kyādi kya kufikidila kupityila kudi mwanā Sala mwana-mulume! Dijina dyāinikile Leza uno mwana bu Izake, dishintulula’mba, “Tusepo.” Pāyukile Abalahama dibajinji mpango ya Yehova ya kwesela Sala ebutwile wandi mwana, penepo Abalahama “wapona bukuvumane kasepa.” (Ngalwilo 17:17) Wātulumukile ne kusangala. (Loma 4:19, 20) Le Sala nandi?

Ne kwija kwine mpika, bana-balume basatu beni, bāiya ku pema wa Abalahama. Wādi mwinya nkalankala, inoko bano ba mulume ne mukaji banunu bāpelakana bukidi bonka kukatundaila beni’ba. Kwivwana kudi Abalahama kanena Sala amba: “Longolola bukidi bukidi misu isatu ya bukula bunekena, uvube’bo, utēke mikate.” Mu kine kitatyi’kya kulombola kizaji kwādi kulomba bintu bivule. Abalahama kālekēlepo mukaji kano kaji bunka; wānyemēne lubilo ku kipombo, wātapa ñombe mwana ne kuteakanya bidibwa bikwabo ne bitomibwa. (Ngalwilo 18:1-8) Bano “bana-balume” bādi bamwikeulu ba Yehova! Padi mutumibwa Polo wādi ulamine uno mwanda mu ñeni paālembele amba: “Kemwakīlwai kizaji, mwanda kyāfikije bamo ku kutundaila bamwikeulu pampikwa kuyuka.” (Bahebelu 13:2) Lelo ubulwe’po kwiula kimfwa kiyampe kya kizaji kya ba Abalahama ne Sala?

Mwikeulu umo paāpitulukīle Abalahama mulao wa Leza wa amba Sala ukabutula mwana mwana-mulume, Sala wādi mu pema, uteja. Mulangwe wa kubutula mwana mungya myaka yaādi kadi nayo wāmwekele bu mwanda wakabwanyapo kwitabija​—o mwanda wāsepele mu mutyima wandi ne kunena’mba: “Pano nanunupa byamwiko, ndoelelwe’ni?” Penepo mwikeulu wālemununa Sala na kumwipangula kipangujo kiyampe amba, “Lelo kikomene Yehova i kika le?” Sala wākwatwa moyo, kazakala, ne byādi byendele’mo eivwane namino. Wātuna’mba: “Mhm, nkisepelepo.” Ino mwikeulu wāmulondolola’mba: “Ehe, i bine, nanshi kusepako ubasepa.”​—Ngalwilo 18:9-15.

Lelo kusepa kwāsepele Sala kulombola’mba wābudilwe lwitabijo? Ke amopo. Bible unena’mba: “Pa lwitabijo Sala nandi wātambwile bukomo bwa kwimita lutundu, nansha byaādi ke mupite myaka, mwanda wāmwene amba mwine wāmulaile’wa i wa binebine.” (Bahebelu 11:11) Sala wādi uyukile Yehova; kadi wādi uyukile amba ukafikidija mulao o-onso walaya. Le i ani motudi kasakilwapo lwitabijo lukomo pamo bwa luno? Tuloñanga bukomo bwa kuyuka senene Leza wa mu Bible. Shi tulonga namino, nabya tukajingulula’mba Sala wādi na bubinga bwa kwikadila na lwitabijo. Bine, Yehova i wa binebine kadi ufikidijanga mulao o-onso walaya​—kitatyi kimo ubwanya kulonga kino mu muswelo utulumuja kadi usepeja!

Na myaka 90, ebiya Sala wāsangela kitatyi kyaādi wilaije tamba kala. Wābutwidile wandi mulume wasenswe mwana mwana-mulume, wandi mulume papo na myaka katwa! Abalahama wāinikile mwana’wa bu Izake, nansha’mba “Tusepo,” enka na mwālaile’kyo Leza. Tubwanya kufwatakanya mwāivwanine Sala bukoke, koku umungamunga ne kunena’mba: “Leza wansepeja kadi, kadi bakwivwana bakasepelelanga nami.” (Ngalwilo 21:6) Kino kyabuntu kya Yehova kya mu kingelengele kyāsangeje Sala bininge kufika’nka ne ku  mfulo kwa būmi bwandi. Inoko kadi, kubutula mwana kwāmupele biselwa bikatampe.

Pābwenye Izake myaka itano, kisaka kyātekele masobo pa kumulekeja mabele. Inoko kudi pādi patyumuka tutyi. Tutanga’mba Sala “wamona” mwikadilo umo mubi. Ishemele, mwanā Hakala mwana-mulume wa myaka 19, wādi ufutulula nkasampe Izake. Ino keyādipo’tu mizaulo bitupu. Mwenda mafuku mutumibwa Polo wātelele kupityila ku bukomo bwa mushipiditu mwikadilo wa kasusu wa Ishemele. Sala wāmwene kano kasusu bu: kyaka kikatampe pa būmi bwa wandi mwana mwana-mulume. Sala wādi uyukile amba Izake kādipo’tu bu wandi mwana kete, ino wāpelwe mwingilo mukatampe mu mpango ya Yehova. O mwanda wēkomeje mutyima, wākesamba na Abalahama pampikwa kafinda. Wānena Abalahama apange Hakala ne Ishemele mwine.​—Ngalwilo 21:8-10; Ngalatea 4:22, 23, 29.

Lelo Abalahama wālongele’po namani? Tutanga’mba: “Kine kino’ki kyadi kibi byamwiko mu meso a Abalahama.” Byaādi usenswe Ishemele bininge, o mwanda kālekelepo kulombola buswe bwa bu mbutwile pa uno mwanda. Inoko, Yehova wāmwene uno mwanda senene, ne kulonga’po kintu. Tutanga’mba: “Ebiya Leza wamunena Abalahama amba: Kino namino kekibipapo mu meso obe, mwanda wa mwana ne umpika obe, mhm, mwamo monso mwakunenena Sala, enka kwivwana diwi dyandi, ke-muntu mudi Isake e mo lukatelwanga lukunwa lobe.’” Yehova wākulupije Abalahama amba Hakala ne wandi mwana bakakwatakanibwa senene. Abalahama muntu wa kikōkeji nandi wālongela monka.​—Ngalwilo 21:11-14.

Bine, Sala wādi mukaji mulumbuluke wa Abalahama, kadi mukwashi wa binebine. Kādipo’tu wisamba enka bintu bisangaja wandi mulume kete. Paāmwene mwanda wādi wa kwikala na lupusa pa kisaka ne pa būmi bwabo bwa kumeso, wēsambile na wandi mulume pampikwa kafinda. Kwisamba patōkelela kekulombolapo amba Sala wābudilwe bulēme. Na bubine, mutumibwa Petelo, mwana-mulume musonge, nandi wāmutelele mwenda mafuku bu kimfwa kya kutendelwa kya mwana-mukaji wādi ukōkele bininge wandi mulume. (1 Kodinda 9:5; 1 Petelo 3:5, 6) Kunena na bubine, shi Sala wātadile uno mwanda kilomonyeka, wādi wa kubulwa bulēme kudi Abalahama, enka ne kujimija dyese dikatampe dya kisaka kyonso kituntulu. Sala wēsambile na bulēme mwanda wa mvubu.

Bana-bakaji bavule basongwe basenswe bininge kimfwa kya Sala. Kupityila ku kimfwa kyandi, befundanga mwa kwisambila pampikwa kafinda ne na bulēme na babo balume. Kitatyi kimo bana-bakaji basongwe babwanya kumona’mba i biyampe Yehova alonge’po kintu na mwaālongele kudi Sala. Nansha nankyo, baboilanga ñeni ku lwitabijo lwa Sala lwa kutendelwa, ku buswe, ne ku kitūkijetyima kyandi.

Nansha uno mwana-mukaji byaāityilwe na Yehova bu “Mwana Mulopwe,” inoko kāsakilepo bamumone pamo bwa muntu wa ku kisaka kya bulopwe. Ke kya kutulumukapo shi Abalahama wātulwile “muyoa ne kumudila Sala” * paāfwile na myaka 127. (Ngalwilo 23:1, 2) Wāivwene bushiyena bwa kufwilwa muswe wandi “Mwana Mulopwe.” Ne kutatana kwine mpika, Yehova Leza nandi wāivwene bushiyena bwa uno mwana-mukaji wa kikōkeji​—ne kadi utengele kukamusangwila mu paladisa pano pa ntanda. Na bubine, būmi bwa nyeke kadi bwa nsangaji butengele Sala kumeso’ku​—enka ne bonso beula lwitabijo lwandi.​—Yoano 5:28, 29.