Lelo ukulupile amba bantu babwanya kupwa makambakano mavule etujiminija ndoe ne mutyima-ntenke kadi aketuletela kyaka mu mafuku a kumeso? Kunena na bubine, muñanga ense ufwaninwe kuyuka kine kilengeja misongo ke bilombojipo’tu bitupu.

Kimfwa, muntu umo witwa bu Tom wabelele kupwa wafwa. Mwanda waka wafwile? Dokitele wa ku lupitalo kobakatūdile Tom kumeso kwa kufwa walembele amba, “Pamwekele dibajinji bilomboji bya misongo i kutupu wakimbile kuyuka kine kimubeleka.” Bimweka’mba bamuñanga badi bamundapa dibajinji badi’tu bamupa lawa mwanda wa evwane biyampe.

Mwene mo mulongela ne bantu pa kupwa makambakano a ntanda? Kimfwa, pa kulwa na bupolapola, imbikalo i mitūle’ko bijila, makamera a kukwata bipita, ne kukwasha bampulushi bekale bakomo. Nansha ano manwa byoendekanga kyaba kimo, ino keapungapo kine kilengeja makambakano. Ne kadi, mwiendelejo wa bantu ulombolanga bine byobalanga, mobeivwanina ne byobasaka.

Daniel, ushikatanga mu ntanda imo ya Amerika wa Kunshi mine yakomene’mo misokwe unena’mba: “Twadi’tu na būmi buyampe. Ketwadipo tutyina bangivi baselele mata. Ino pano kekukidipo kibundi kikatampe nansha kityetye kidi mu ndoe. Kukoma kwa misokwe kubalombola mwine mwikadile bantu bavule—ba makomwa-meso kadi ba kubulwa kulēmeka būmi bwa bakwabo nansha bintu byabo bine.”

Muntu umo obeta bu Elias, wanyemene tuvutakanya pa Bukata bwa Kutunduka kupwa wefunda Bible. Unena’mba: “Bankasampe bavule ba mu kyetu kibundi badi bebakankamika kudi byabo bisaka ne bendeji ba politike ne ba bipwilo bekuje mu divita amba bamonwe bu batulāla twa mavita. Ku balwana nako badi bebalombola’nka nabya! Bino byonso byaunengeje mone mubipile kukulupila bantu baludika.”

Dibuku dya kala dya tunangu dinena bya bine amba:

• “Mutyima wa muntu ulēmenene ku bibi tamba pa bwanuke bwandi.”—Ngalwilo 8:21.

• “Mutyima i ñongojani kutabuka kintu kyo-kyonso kadi i mubimubi. Le i ani ubwanya kwiuyuka?”—Yelemia 17:9.

• “Ku mutyima kutambanga milangwe mibi, butapani, . . . busekese, bwivi, bukamoni bwa bubela.”—Mateo 15:19.

Bantu kebabwanyapo kupwa milangwe mibi ibalengeja basanshije bakwabo. Na bubine, ino milangwe yendanga ibipila’ko bininge, monka motwekimwenine mu myanda īsambilwe’po mu kishinte kibadikile. (2 Temote 3:1-5) Kadi bidi uno muswelo nansha byokudi buyuki buvule dyalelo, ne miswelo mivule ya kwisamba kupita myaka kunyuma! Penepa mwanda waka ketubwanyapo kulengeja ntanda ikale mu ndoe ne mutyima-ntenke? Le tukimbanga kulonga bintu bivule byoketubwanyapo? Le tusakanga kulonga bintu bitukomene?

Nansha shi twadi na muswelo wa kushinta ngikadila mibi ya bantu, ketubwanyapo kulengeja ntanda ikale na mutyima-ntenke. Mwanda waka? Mwanda batwe bantu tudi na mikalo.

 Bubine bupēla i buno amba: “Muntu . . . kadipo na lupusa lwa kōlola ditabula dyandi.” (Yelemia 10:23) Bine, ketupangilwepo mwanda wa kwiludika batwe bene. Ne kadi, ketupangilwepo mwanda wa kuludika bakwetu monka moketupangilwepo kwikala mu mema nansha mu lwelēle!

Languluka’po bidi: Le bantu bonso mu kikonge basakanga bakwabo bebalombole misoñanya ya kulonda mu būmi bwabo? Le bantu basangelanga bakwabo bebalombole mobamwena kupulumuna, kupebwa mfuto nansha muswelo obafwaninwe kulemununa babo bana? Ino i myanda’tu imoimo mwishidile bantu. O mwanda, nansha shi i bikomo kwitabija, byobya binena Bible bidi na buluji. Ketudipo na bukomo ne lupusa lwa kuludika bakwetu. Ino i kwepi kotubwanya kulomba bukwashi?

Tukalomba’bo kudi Mupangi wetu. Aye ye wētupangile! Kwishila na bilanga bantu bamo, Leza ketwidilwepo. Na bubine kwituta kwaetutele mutyima i kumweke mu tunangu tudi mu Bible. Shi twivwanije dino dibuku dya pa bula, tukeyuka batwe bene biyampe. Kadi tubwanya kwivwanija kine kisusukila bantu. Tubwanya kuyuka kine kyalembele filozofe umo mwine Alemanye amba, “Imbikalo ne bantu kebaboilepo ñeni ku mānga, o mwanda kebashintapo mwikadilo wabo.”

Muntu umo wa tunangu wānenene amba “tunangu tubingijibwanga na bana bato bonso,” nansha’mba byobya bilupuka’ko. (Luka 7:35) Kimfwa kimo kya tuno tunangu kidi mu Isaya 2:22, mwine unena’mba: “Pa mwanda wa būmi bwenu, lekai kukulupila muntu wa bitupu.” Ano madingi mayampe abwanya kwitukinga tuleke kukulupila bintu kebikalongekapo nansha dimo. Kenneth, ushikatanga mu kibundi kya mu Amerika wa Kungala, mwine mwadi bupolapola unena’mba: “Bantu bonso ba politike balaanga kulumbulula bintu, ino kwibilumbulula mpika. Kutunya kwabo kulombola’mba byobya binena Bible i bya bine kadi bya tunangu.”

Daniel otwatelanga kala, walembele amba: “Difuku dyonso dipita dimvulujanga’mba bantu kebabwanyapo kuludika biyampe. . . . Kukulupila’mba udi na lupeto ku banki ne amba wi mubike’lo mu bintu, kekunenapo amba ukekala na mutyima-ntenke mu mafuku a kumeso. Kendi mumone bantu batyumukwa mutyima bininge mu uno mwanda.”

Bible uloñanga bivule kupita’ko’tu kwitukinga ku kukulupila bintu bya bubela. Kadi witupanga lukulupilo, monka motusa kwikimwena.