Uyukile Bika pa Bumpaki bwa Manga?

BUMPAKI bwa manga! Kino kishima kikupa mulangwe’ka?

Ku bantu bavule i bubela bwa kabutyi-butyi ne mifwatakanya bitupu, ke myandapo misumininwe. Ku bano bantu, bumpaki bwa manga i mifwatakanya bitupu ifwatakanya bantu amba bankinda badi’ko, bavwele bifwebe bapindula umbisuku bisaluka pa mudilo, bālamuna bantu ke byula, batumbuka milela mūlu bufuku pa ngeyo, benda basepa kisadi malwa mobakafina bantu.

Ku bakwabo bumpaki bwa manga ke mitembwepo. Babandaudi bamo banena’mba kipindi kikatampe kya bekadi ba ntanda kikulupile amba bampaki ba manga badi’ko binebine, ne bakokeja kuloañana. Bantu midiyo ne midiyo bayukile amba kupaka manga i nshikani, kudi na kyaka, kufwaninwe kutyinwa mpata. Kifwa, dibuku dimo ditala pa mutōtelo wa kine Afrika dinena’mba: “Kukulupila mu kuloañana ne byaka bya maleñanya mabi, butyi, ne bumpaki bwa manga, i kwale miji bininge mu būmi bwa bene Afrika . . . Bampaki ba manga ne bamfwityi i bantu bashikibwe mu bisaka byabo. Ne dyalelo dino, kukidi mu bifuko ne mu bimyanda mobakipaibwa na bikupilwa bibakupila bantu bakwabo.”

Ino dyalelo mu matanda a Kupona, kupaka manga ke mwingilo mupebwe bulēme. Mabuku, matelevijo ne masinema bipēne bininge mu kutalula moyo wa kutyina bumpaki bwa manga. David Davis mubandaudi wa makayo a kwipwija mukose unena’mba: “Bampaki ba manga bālamukanga bukidi bonka ke bankasampe, bayampe mpala, bine bayampe. Hollywood [tyapu ya mu Amerika ipunga bya mazua] iloñanga biyampe pa kino kintu. . . . Ineñenya bampaki ba manga ke bapopoke, bayampe, bakokeja kusangelwa na bantu bavule, kubadila’mo ne bana-bakaji ne bana batyetye kumo.” Hollywood iyukile kwalamuna kintu kyo-kyonso kyaikala ke kintu kimwenwa’mo.

Bamo banenanga amba bumpaki bwa manga kyo ke kisumpi kya butōtyi kyatundubuka bukidibukidi mu Etats-Unis. Mu matanda mashidimuke, bantu bavule balonda bisela bya kutumbika bana-bakaji, pa kufityijibwa mutyima na mitōtelo mikatakata, bakimbanga kukumbanya bisakibwa byabo bya kumushipiditu na kupaka manga a miswelo ne miswelo. Eyo, kudi miswelo mingi ya bumpaki bwa manga bupela bantu, bapela’nka ne nshintulwilo mine ipebwa kishima “manga.”

Mu mānga yonso, bampaki ba manga i bantu bashikibwe, bapangwapangwa, bamweshibwa  malwa, bamo bepaibwa. Ke kya kutulumukapo shi boba bapaka manga dyalelo basakanga kwineñenya ku bantu. Difuku dimo, makumi ne makumi a bampaki ba manga baipangwilwe musapu obasakanga kulombola bantu i musapu’ka. Malondololo abo i ano anene mukimbi Margot Adler mu kīpi amba: “Ketudipo bantu babi. Ketutōtangapo Dyabola. Ketuloangapo bantu nansha kwibongola. Ketudipo bantu baleta kyaka. Twi bantu pamo’nka bwa banwe. Tudi na bisaka, na twaji, na byotusaka ne byotwabila. Ketudipo mu katangotango. Ketudipo bantu batyani. . . . Kemufwaninwepo kwitutyina. . . . Tudi monka momwikadile banwe, pakwabo kutabuka ne momulangila mwine.”

Mobimwekela, bantu bavule i betabije uno musapu. Ino le kino kishintulula amba kekudipo buluji botufwaninwe kutela mutyima ku bumpaki bwa manga? Tubandaulei uno mwanda mu kishinte kilonda’ko.