Bwine Kidishitu Bwabine Bubanekenya!
Bwine Kidishitu Bwabine Bubanekenya!
“Mo monka muno mwadi mwendela mwanda wa Mfumwetu utama ne kunekenya.”—BILONGWA 19:20.
1. Shintulula kutama kwātamine bwine Kidishitu mu myaka katwa imbajinji.
BENE KIDISHITU babajinji pa kuningishibwa na bukomo bwa mushipiditu sandu, bāsapwile mwanda wa Leza na bupyasakane bukoma kutalaja. Mulembi wa mānga umo wāsonekele amba: “Bwine Kidishitu bwāsambakene lubilolubilo mu ntanda ya Loma. Mu mwaka wa katwa, kisengele mu mwaba ne mwaba onso wādi ku mukunkujo wa Kalunga-lui ka Meditelanea mwādi mukenza wa bene Kidishitu.”
2. I muswelo’ka wātompele Satana kujikila myanda miyampe mashinda, ne kino kyālailwe namani?
2 Satana Dyabola kādipo mwa kutaleja bene Kidishitu babajinji. Inoko, wājikīle myanda miyampe mashinda na bunwa bukwabo—bupondo. Yesu wālaile’bo kala mu lukindi lwandi lwa ñano ne bityani. (Mateo 13:24-30, 36-43) Mutumibwa Petelo nandi wādyumwine amba bafundiji ba bubela bakataluka mu kipwilo, ne kuleta tutangotango twa bonakani. (2 Petelo 2:1-3) Mutumibwa Polo nandi monka na monka, wādyumwine patōkelela amba bupondo bukabadikila difuku dya Yehova.—2 Tesalonika 2:1-3.
3. Lelo i bintu’ka byālongekele kinondanonda na lufu lwa batumibwa?
3 Kinondanonda na lufu lwa batumibwa, myanda miyampe yāpūtyilwe na mfundijo ne mafilozofi a bujentaila. Bafundiji ba bubela bānyengakanya ne kusubija musapu utōka wa bubinebine monka mokyālailwe. Bityebitye, bwine Kidishitu bwabine bwāpingakanibwa na bwine Kidishitu bwa kyengo bitupu, butelwa bu Bipwilo bya Kine Kidishitu. Kabumbo ka bendeji kātūlwa’ko, kākankaja kutambika Bible mu makasa a bantu bitupu. Nansha byāvudile kibalwa kya boba bādi bētela abo bene bu bene Kidishitu, inoko butōtyi bwabo kebwādipo butōka. Bipwilo bya Kine Kidishitu byāvudile mu matanda mavule, byāikala ke kitango kikomo, kishile bibidiji bivulevule mu bantu ba Kushika, ino akyo kweselwa’kyo na Leza nansha kwikala na mushipiditu wandi mpika.
4. Mwanda waka nkuku ya Satana ya kukalakanya mpango ya Leza yākomenwe?
4 Inoko, nkuku ya Satana ya kusaka kukalakanya mpango ya Yehova yākankelwe byamalwa. Nansha ke mu myaka mine ya fukutu ya bupondo, bamobamo bādi nyeke na bwine Kidishitu bwabine. Bana-balume bādi batentula Bible na katentekeji, pampikwa bilubo. Enka namino, Bible wāshala mutuntulu, nansha musapu wandi byowāikele kunyengakanibwa na bavule bādi bētela bu badi na lupusa lwa kufundija’ye. Mu bula bwa tutwa twa myaka, bafundi bamo, kifwa ba Jerôme ne Tyndale, bāalamwine Kinenwa kya Leza pakubulwa moyo, bekyabanya ne kwikyabanya. Bantu midiyo ne midiyo bādi batanga Bible, koku bemvwana binena Bipwilo bya bwine Kidishitu bwa mu kanwa, bwa kyengo bitupu.
5. Mupolofeto Danyele wālaile bika pa mwanda utala ‘buyuki bwabine’?
5 Monka mokyālailwe mu mukanda wa Danyele, ‘buyuki bwabine bwaikele kuvudijibwa ke bungibungi.’ Kino kyafikidile mu “kitatyi kya ku mfulo”—kitatyi kyotudi’mo dyalelo. (Danyele 12:4, NW) Mushipiditu sandu utwalanga bantu ba ntanda yonso baswele bubinebine ku buyuki bwabinebine bwa Leza wabine ne mpango yandi. Myaka tutwa na tutwa ya bupondo ipwa ipunguluka, ao mwanda wa Leza kasha unekenya! Dyalelo myanda miyampe isapulwanga pi na pi, bantu balombolwa lukulupilo lwa ntanda impya ya nsangaji. (Mitōto 37:11) Shi ke pano, tubandaulei kutama kwa mwanda wa Leza mu ano etu mafuku.
Kutama kwa Mwanda wa Leza mu Ano Mafuku
6. I bubinebine’ka bwāivwanije Befundi ba Bible mu mwaka wa 1914?
6 Ku mvuyo kwa myaka ya tutwa 19, bubinebine bwa mu Bible bwāikele kushinsakanibwa na kakisumpi katyetye ka Befundi ba Bible, batelwa dyalelo bu Batumoni ba Yehova. Mu 1914, Bible waikala mūmi ku mutamba wabo. Baivwanija bubinebine bwa kutendelwa butala pa mpango ya Leza. Bakunkwa mpata ku mutyima na buswe bwa Yehova wātumine wandi Mwana pano panshi, enka namino wāshitula dishinda ditwala ku būmi bwa nyeke. Bayuka kadi dijina dya Leza ne bumuntu bwandi, bebikwata na mutyika. Mwenda mafuku, bajingulula amba ‘bitatyi bya Bajentaila’ ke bipwe kala, ne amba kino kilombola’mba umbikalo wa Bulopwe bwa Leza keudi pabwipi na kuletela bantu madyese a ntanda ne miseke. (Luka 21:24) Bine, yadi myanda miyampe mitabuke kunengela! Buno bubinebine bukankamika bwadi bufwaninwe kusapwilwa muntu ye-yense, pi na pi. Būmi bwa bantu bwadi pa katele-bulenda!
7. Bubinebine bwa mu Bible i bunekenye namani mu ano etu mafuku?
7 Yehova waesele kano kamukono ka bene Kidishitu bashingwe-māni. Dyalelo kibalwa kya boba belunga ku bwine Kidishitu bwabine ke kipite pa midiyo isamba. Mwanda wa Leza ubasambakana mu matanda mavule, mwanda Batumoni ba Yehova pano badi mu matanda 235. Kadi bubinebine bwa mu Bible budi na bukomo, bunekenya bijika byonso, bya mitōtelo nansha bikwabokwabo. Uno mwingilo wa ntanda yonso wa busapudi ulundila’ko bubinga kebupatanibwapo bulombola amba Yesu udi’po mubikale Bulopwe.—Mateo 24:3, 14, NW.
8. Bantu bamo banenanga bika pa kumona kutama kwa Batumoni ba Yehova?
8 Monka mwānenene’kyo balembi ba mānga pa kutama kwa bwine Kidishitu mu myaka katwa imbajinji, ne mu ano mafuku namo mo monka, bafundi bavule besambilanga pa kutama kwa bantu ba Yehova. Mu États-Unis, bafundi babidi balembele mwa kimo amba: “Mu myaka 75 ishele kunyuma’i, Batumoni ba Yehova i bendelele kumeso na kutama byamalwa . . . ne kadi i batame kujokoloka ntanda yonso.” Julunale umo wa Kutunduka kwa Afrika unena amba Batumoni i “umo wa mu mitōtelo itama lubilo bininge kadi mulēmekibwe mpata pano pa ntanda, muyukane mu mizo yonso mwanda wa kulamata koulamete ku bufundiji bwa Bible mu byonso.” Julunale umo wa Katolika ulama bibidiji bya kala walupwilwe mu Bulaya nandi watengele myanda ya “kutanta kupwe bunwa kwa Batumoni ba Yehova.” Lelo i bika bilengeje kwikale kuno kutama?
Mushipiditu Sandu Wingila Dyalelo
9. (a) I kintu’ka kibajinji kilengeje mwanda wa Leza unekenye dyalelo? (b) Yehova ukokelanga bantu kwadi namani?
9 Kintu kibajinji kilengeje mwanda wa Leza unekenye dyalelo i mushipiditu wa Yehova wingila na bukomo monka mowādi wingidila mu myaka katwa imbajinji. Yesu wānene amba: “Nansha umo wakwīla kwami aye mwine, poso’nka Tata wakuntuma amukokele ko ndi.” (Yoano 6:44) Bino binenwa bilombola amba Leza ukokanga na buntu boba ba mityima idi mu ngikadilo mifwaninwe, wibakunka ku mityima yabo. Yehova, kupityila ku busapudi busapula Batumoni bandi, ukokelanga mu mwingilo wandi “bintu bisaka mityima bya mizo yonso”—bantu batūkanye, badingakene na mikōko badi pano pa ntanda.—Hakai 2:6, 7.
10. Lelo i bantu ba muswelo’ka betabijanga mwanda wa Leza?
10 Mushipiditu sandu keupangapo enka bantu ba Leza bukomo bwa kufikija mwanda wa Leza kulampe kwine ku mfulo kwa pano pa ntanda; ino utononanga ne bantu ba miswelo yonso betabe ku myanda miyampe. Bine, boba batambula mwanda wa Leza i balupuke “mu mizo yonso, ne mu bisaka byonso ne mu bantu, ne mu ndimi.” (Kusokwelwa 5:9; 7:9, 10) Umbukata mwabo mudi bampeta ne balanda, bafunde ne bampikwa kufunda. Bamo i betabije mwanda abo mu mavita nansha mu kupangwapangwa kwa malwa, bakwabo nabo mu bitatyi bya ndoe ne bya ntundubuko. Mu imbikalo ya miswelo yo-yonso, mu bibidiji bya miswelo yonso, mu makomponi a masusu ne mu mobo a bampeta, bana-balume ne bana-bakaji betabijanga na mutyima umo myanda miyampe.
11. I muswelo’ka wingila mushipiditu sandu mu bantu ba Leza, ne i kushiyañana’ka kumwekele patōka?
11 Bantu ba Leza nansha byobeshidile namino’u, ino abo bonso badi umbumo. (Mitōto 133:1-3) Buno i bukamoni bukwabo bulombola amba mushipiditu sandu wingilanga mu būmi bwa boba bengidila Leza. Mushipiditu wandi udi na bukomo butonwena bengidi bandi ku biyampe, kifwa ku kulombola buswe, nsangaji, ndoe, kanye, ne ngikadilo mikwabo isangelwa. (Ngalatea 5:22, 23) Dyalelo, twimwenanga patōkelela byālaile mupolofeto Malaki mu myaka ya kala, amba: “Muketola ne kusansanya mubukata mwa boloke ne bapupakane, mubukata mwa yewa wingidila Leza ne yewa wampikwa kumwingidila.”—Malaki 3:18.
Mwanda wa Leza Ubanekenya na Bengidi Bapyasakane
12. Batumoni ba Yehova bamwene mwingilo wa kusapula muswelo’ka, ne bayukile amba bantu baketaba namani ku mwingilo wabo wa busapudi?
12 Batumoni ba Yehova dyalelo ke batōtyipo bongwidile mu kipwilo bitupu, bampikwa kyobalonga’mo. I bengidi bengila mwingilo wa busapudi. Monka mwādi mwikadile bene Kidishitu babajinji, nabo basakanga kulonga kiswa-mutyima kya Leza, bakimba kukwasha bakwabo bayuke milao ya Bulopwe bwa Yehova. I bengidi bengila pamo na Leza, mungya mushipiditu sandu wandi, bakongakenya’ko bakwabo ba kwingila mwingilo wa Yehova. Mu uno muswelo, beulanga lusa lwa Yehova ne buswe bwandi pa bantu bampikwa kwitabija. Basapulanga nansha byobatananga buñumauma, kibengo ne kupangwapangwa. Yesu wāteakenye balondi bandi ku miswelo yonso yādi ya kuketaba bantu ku myanda miyampe. Wēbasapwila’mba: “Umpika kakīlepo mfumwandi bukata; monka mo bampangilapangila ami ne bānwe nenu mo monka; wivwane shi balamine mwanda wami longa ne wenu nao mo monka.”—Yoano 15:20.
13. I bintu’ka bibudilwe mu Bipwilo bya Kine Kidishitu bivudile mu Batumoni ba Yehova?
13 Ketudipo mwa kutuninya kutulumuka pa kudingakana kudi pa bukata bwa Batumoni ba Yehova ba ano mafuku na boba bāitabije bwine Kidishitu bwabine mu myaka katwa imbajinji. Ino kikwabo kyotubezemuka i kwishila kwishidile kulampe bininge Batumoni ba Yehova na Bipwilo bya Kine Kidishitu dyalelo. Mufundi umo wapwile’tu kusoneka pangala pa bupyasakane bwa bene Kidishitu babajinji mu busapudi, watompola’mba: “Poso kwikale kushinta mu būmi bwa bipwilo bya dyalelo, nabya penepa mwingilo wa kusapula umonwe monka bu kiselwa kya mwine Kidishitu ye-yense mubatyijibwe, kadi wikale kwishila na owa ukokeja kulupulwa na bampikwa kwitabija, shi bitupu, tukisakilwa kwitonwena’ko.” Bintu binebine bibudilwe mu Bipwilo bya Kine Kidishitu byo bintu bivudile mu Batumoni ba Yehova! Lwitabijo lwabo i lwitabijo lūmi, lwabine na bine, lwimanine pa bubinebine bwa mu Bible, lwibatonwena ku kwisamba na boba bonso bebevwana.—1 Temote 2:3, 4.
14. Yesu wādi umwene namani mwingilo wandi, ne i ngikadilo’ka idi na bandi bana-babwanga dyalelo?
14 Yesu wādi ukwete mwingilo wandi makasa abidi, bu kintu kibajinji mu būmi bwandi. Wānene Pilato amba: “Po pa mwanda o nabutwidilwe pano, ne o naīdile pano panshi na’mba, nkebasapwile [bubinebine].” (Yoano 18:37) Monka mwādi mwiivwanina Yesu, ne bantu ba Leza nabo mo monka. Badi na bubinebine bwa mu Bible mu mityima yabo, o mwanda baloñanga bukomo bwa kutana miswelo ya kusapwila’bo bakwabo. Miswelo imo yobasapulanga ilombola amba badi na bwino bwabinebine.
15. I muswelo’ka ulombolanga bamo bwino bwabo mu mwingilo wa kusapula myanda miyampe?
15 Mu ntanda imo ya mu Amerika wa Kunshi, Batumoni badi na kibidiji kya kutūka lwa munonga umwangila mema mu Munonga wa Amazoni kukasapwila bantu bubinebine. Ino divita pa kulupuka mu 1995, dishinda dya kutūka lwa munonga’dyo dyakankajibwa. Batumoni byobadi basumininwe kupa bantu basepelela musapu mabuku esambila pa Bible, bakwete’ko mulangwe wa kuleleja musapu pa mema. Basoneka mikanda, bakuja’yo pamo na manimelo a Kiteba kya Mulami ne Amkeni! mu matyupa a palashitike. Kupwa baela ano matyupa pa lui. Baendelele na kulonga namino myaka iná mituntulu ne kipindi kutūla ne byapelwe bantu monka lupusa lwa kwenda lwa mema. Bantu ba ku mungo ya munonga bafwijije’ko Batumoni pa mwanda wa mabuku. Lolo umo wadi wifunda Bible webapambile bipa koku usūmija impolo ku meso, amba: “Nadi nanga amba nkikikemumonepo dikwabo. Inoko, enka ponashilwile kutambula mabuku mu matyupa, nayuka amba kemumvulaminwepo!” Bantu bakwabo bekalanga bukila ne bukila bwa uno munonga banene amba badi batanga ano mapepala misungu mivule. Mu tubundi tumo, abo “maposhita” adi mavuku a mema, pekongelanga kitatyi kityetye bintu byeja na mulungu. Po padi pāya boba basangela musapu kutala kyaba ne kyaba shi kudi “mukanda” kampanda uletelwe na mulungu wa mema.
16. I muswelo’ka otumonanga kyaba kimo mikenga ya kulonga bana-babwanga shi tubaitabija kusapula?
16 Busapudi bwa myanda miyampe buludikwanga ne kukwatakanibwa na Yehova Leza ne bamwikeulu bandi ba bukomo. (Kusokwelwa 14:6) O mwanda kwitabija’tu kusapula kwitulupwilanga mikenga ya kulonga bana-babwanga yoketwadipo tulangila. Kifwa, mu Nairobi, mu Kenya, bene Kidishitu bana-bakaji babidi bapwile’tu kusapula ku mobo ebapelwe, amba batale nsongwakaji umo, webafwena kaebanena na nsangaji amba: “Napu’nka panō kulombela na’mba netane’po nansha na muntu umo udi bwa banwe’bo.” Wazenza Batumoni kwenda nabo kwandi ponka na ponka bakesambe nandi, kifundwa kya Bible kyashilwididila’nka mu dine difuku’dya. Mwanda waka uno nsongwakaji waile kufwena bano bene Kidishitu babidi na kampeja-bukidi nabya? Mwanda mayenga abidi kunyuma, wafwidilwe mwana wa ku kyadi. Ebiya pa kumona mwanuke ukwete trakte unena’mba “Lelo tukokeja kukemona na bakena-betu bafwile?” wamwabila kamulombe’ye. Mwanuke wapela nandi, ino wamulombola Batumoni bamupele uno trakte. Kepaijijepo, uno nsongwakaji waendelela ku mushipiditu, ko kunekenya wanekenya bulanda bwa kujimija mwanandi.
Buswe bwa Leza Bufwaninwe Kunekenya
17-19. I buswe’ka bulombwele Yehova ku bantu kupityila ku kinkūlwa?
17 Kutama kwa mwanda wa Leza ntanda yonso i kukwatañane mpata na kitapwa kya kinkūlwa kya Kidishitu Yesu. Mwingilo wa kusapula nao i kilomboji kikwabo kya buswe bwa Yehova ku bantu bonsololo monka mwikadile kinkūlwa. Mutumibwa Yoano wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Leza wāswele ntanda [ya bantu] mpata, o mwanda wāpēne wandi Mwana wa bunka, amba muntu yense ulombola lwitabijo mudi aye kakonakanibwapo, ehe, ino ukekala na būmi bwa nyeke.”—Yoano 3:16, NW.
18 Langa’po bidi buswe bwa Yehova pa kupāna kinkūlwa. Myaka kapwila, Leza wādi upwene bininge na Mwana wandi muswedibwe wa bunka, “ngalwilo ya bipangwa bya Leza.” (Kusokwelwa 3:14) Yesu uswele Shandi mpata, Yehova nandi wāswele bininge Mwanandi ‘ne ntanda mine keyaikele’ko.’ (Yoano 14:31; 17:24) Yehova wālekele Mwanandi muswe afwe mwanda wa bantu bamone būmi bwa nyeke. Bine, kino i kilomboji kikatampe mpata kya buswe bwaswele bantu!
19 Yoano 3:17 unena’mba: “Leza katuminepo Mwana wandi panopantanda aponeje panopantanda mhm, poso’mba bapanopantanda bapandile kudi aye.” O mwanda Yehova wātumine wandi Mwana na mwingilo muyampe wa kupandija bantu, ke wa kwibemukijapo bīmu nansha kwibaponeja. Kino i kikwatañane na binenwa bya Petelo bya amba: “[Yehova] kasakilepo’mba, nansha umo ōneke, mhm, poso’mba, bonsololo bafikile pa kwalamuka pa mutyima.”—2 Petelo 3:9.
20. Lupandilo i lukwatañane namani na mwingilo wa kusapula myanda miyampe?
20 Yehova i mulete kitako kya lupandilo pa kufuta kintu kya bulēme bukatampe, o mwanda usaka bantu bavule bamwene’mo kamweno. Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Bonso bakwita pa dijina dya Yehova bakapandanga. Le penepo kadi, bakamwita namani, boba bampikwa kwitabija mudi aye? Le kadi bakētabija mudi aye namani, boba bampikwa kumwivwana? Lelo bakēvwana namani, musapudi mpika?”—Loma 10:13, 14.
21. I muswelo’ka otufwaninwe kumona mukenga wa kutambila mu mwingilo wa kusapula?
21 Bine, i dyese dikatampe mpata pa kwingila na bengila uno mwingilo wa kusapula ne kufundija ntanda yonso! Ke mwingilopo munekene, ino Yehova usangalanga pa kumona bantu bandi balonda na kikōkeji bubinebine mu būmi bwabo, koku benda basapwila bakwabo myanda miyampe! Shi ke pano, mu ngikadilo yo-yonso yodi’mo, leka mushipiditu ne buswe bwa Leza bikutonwene ku kwingila na bengila uno mwingilo. Kadi vuluka amba mwingilo otumwene usapulwa ntanda yonso’u i kilomboji kitukulupija amba Yehova Leza usa kufikidija mulao wandi wa kwitupa “madiulu mapya, ne ntanda īngi mipya” ‘mukekalanga boloke.’—2 Petelo 3:13.
Lelo Ukivulukile?
• Mwanda waka bupondo kebwābwenyepo kutalaja basapudi ba myanda miyampe?
• Mwanda wa Leza i munekenye namani mu ano etu mafuku?
• Mushipiditu wa Leza wingilanga mu miswelo’ka dyalelo?
• Kinkūlwa kikwatañene namani na busapudi bwa myanda miyampe?
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Tabulo/Kifwatulo pa paje 26]
(Pa kuyukila’ko bikwabo, tala dibuku)
Kutama kwa kibalwa kya basapudi ba Bulopwe mu myaka ya tutwa 20
Mwayene wa Basapudi (mu midiyo)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
[Bifwatulo pa paje 25]
JÉRÔME
TYNDALE
GUTENBERG
HUS
[Kutambile Bifwatulo]
Gutenberg ne Hus: Biselelwe mu dibuku The Story of Liberty, 1878
[Kifwatulo pa paje 25]
Befundi ba Bible basapula myanda miyampe mu myaka ya 1920
[Bifwatulo pa paje 27]
Bantu betabanga ku myanda miyampe kujokoloka ntanda yonso
[Kifwatulo pa paje 28]
Mwingilo wa busapudi utumbijanga buswe bwa Leza monka mutumbijija’bo kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu Kidishitu