I Misoñanya ya Ani Yokulupile?

Munangi umo waile kunanga musunsa wandi umbajinji mu Afrika watulumukile bininge pa kumona muntu wimene bwimwa ntaa kufula kwa dishinda, mwanda kyaba ne kyaba, muntu’wa wadi pamo bwa ushetula maulu andi, wenda ufwena bityebitye ku mutamba mukwabo, ino aye umweka’nka bu wimene pantu pamo. Ino ke mungya kala, ko kujingulula wajingulula kyadi kishetukila muntu’wa nabya. Wadi wimene mu mwemba wa kipanda kya nshinga ya bisambwa bya luvula. Mujiñininya o wadi wenda ushetuka bityebitye dyuba dya ku kyolwa pa kutūka.

MYANDA ne misoñanya ya bantu nabyo monka na monka, yendanga ishetuka, yenda yalamuka pamo bwa mujiñininya wa dyuba. Ino Yehova Leza “Shandya bitōkeji” bya mūlu kālamukangapo. Mwanā-bwanga Yakoba wānene amba aye i “wampikwa kuyūka kwalamuka, nansha patyetye pene, nansha bu-mujiñininya wa kumweka pa kupūluka.” (Yakoba 1:17) Malaki mupolofeto Muhebelu wāsonekele binenwa bya Leza amba: “Amiwa Yehova nkyalamukangapo.” (Malaki 3:6) Leza wānene muzo wa Isalela mu mafuku a Isaya amba: “Ne ku bununu bobe ami ne aye enka; kabidi ne ku nywene ne mvwi-to-o nkemuselanga; ami wekilonga.” (Isaya 46:4) I byabine, buvule bwa myaka ipita kebubwanyapo kwitutalula kikulupiji kyotukulupile mu milao ya Mwinē Bukomo Bonso.

Ñeni Yotufwaninwe Kuboila ku Bijila

Misoñanya ya Yehova ya kuyuka kushiyañanya kiyampe ne kibi ifwaninwe kukulupilwa mwanda keishintangapo, monka kemushintyila milao yandi. Lelo ubwanya kukulupila  nsunga wingidija kipimo kya kudimbañana nakyo? Nansha dimo. “Kitompekejo kya kudimba i kyamunyanji kudi Yehova: Ino bulēmi bubwanine yo nsangaji yandi.” (Nkindi 11:1; 20:10) Yehova wāpele bene Isalela luno lubila mu Bijila byandi amba: “Kemukasomonwapo kupupa mambo mu kidye, nansha kudimba mu ludingo lwa bula, nansha mu ludingo lwa kutompa bulemi, nansha mu ludingo lwa lubaya. Ndingo myoloke, ndingo milulame, ne efa mibwanine, ne hina monka yonka nayo mibwanine; mukekalanga ne byonka bino’bi; amiwa ne Yehova Leza wenu wemulupwije mu ntanda ya Edipito.”​—Levi 19:35, 36.

Bene Isalela bāikele kwitabijibwa na Leza pa kukōkela ku luno lubila, kadi bāmwena’mo ne bintu bya ku ngitu bivule. Ne dyalelo nadyo mo monka, kulamata ku misoñanya ya Yehova keyalamukapo, mu myanda itala bipimo ne ndingo, ne mu myanda yonso ya umbūmi, kufikijanga mutōtyi umukulupile ku kweselwa dyese. Leza unena’mba: “Ami ne Yehova Leza obe ukulombola kakumwenamo wakukukunkuja pa dishinda dyokōkeja kwenda.”​—Isaya 48:17.

Mwanda Waka Dyalelo Misoñanya Ibapone?

Bible ulombola kyaponena misoñanya mu ino myaka. Kusokwelwa, mukanda wa mfulo mu Bible, ulombola divita dyalwilwe mūlu, ne byobya bilupukile’ko mobyaponena pa muzo wa muntu dyalelo. Mutumibwa Yoano wāsonekele amba: “Mwadi ne divita monka mūlu; Mikele ne bamwikeulu bandi bakamutamba mukishi ne mukishi nandi ne bamwikeulu bandi balwile nabo. Penepo, abo ne kwibanekenya mpika, ino kebamwenepo mwakwikadila mūlu dikwabo, mhm. Ponkapo yewa mukishi mukatakata waelwa panshi; yewa nyoka wa kala na kalā, wakutelwa dya bu-dyabola ne dya bu-Satana, ñongoji wa panopantanda ponso, waelwa panopanshi, ne bamwikeulu bandi bēne kumo baelwa panshi.”—Kusokwelwa 12:7-9.

Lelo i bintu’ka byāponene pa bantu kinondanonda na dino divita? Yoano wābwejeje’ko amba: “Sepelelai pa uno mwanda uno mānwe madiulu, ne bonso bēkele monka. Yō! Yō! malwa obe, abe panopanshi, ne abe mema mwine; mwanda dyabola watūkila po mudi ne bukalabale bukatampe bwine, pa kuyūka’mba: Ngidi ne kakitatyi katyutyu.”​—Kusokwelwa 12:12.

‘Malwa a pano panshi’ ashilwile pa kutwela kwa Divita I dya Ntanda mu 1914, afudija myaka yādi ilondwa misoñanya mishile na ino ilondwa dyalelo. “Divita Dikatampe dya 1914-1918 o mukalo onene ntanda, ukalañenye kyokya kitatyi na kino kyetu,” mo munenene Barbara Tuchman, mulembi wa mānga. “Kupitula kodyāpitwile tununu ne tununu twa bantu badi ba kukwasha mu myaka ilonda’po, konakanya kodyāonakenye nkulupilo, kushinta kodyāshintyile milangwe, ne kushiya kodyāshile pululu bilonda bya mityima ipepa, ko kukola kodyakolele lupongo ku ngitu ne mu malango pa bukata bwa myaka ya kala ne ino yendwa nayo.” Eric Hobsbawm, mulunda nandi mulembi wa mānga nandi witabija’kyo amba: “Tamba mu 1914 kudi koneka kumwekelele patōka kwa misoñanya yādi imonwa bu myendele’mo mu matanda mashidimuke . . . Kekipēlapo kwivwanija muswelo ujokelwa, na lubilo lukatampe namino, ku milongelo yādi ikokeja kutelwa na bankambo betu ba mu myaka ya  tutwa dikumi ne kitema bu misoñanya ya busenji.”

Mulembi Jonathan Glover unena mu dibuku dyandi Bu Muntu​—Mānga ya Mwikadilo wa mu Myaka ya Tutwa Makumi Abidi (Angele) amba: “Kayukeno kamo ka myaka yetu i kujimina kwajimina mwikadilo wa kulonda bijila.” Nansha aye mwine byadi na lupata pa mwikadilo wa kulonda bijila bisulukile kungi mwanda wa kupona kwapona mitōtelo ya mu matanda a Kushika, ino udyumuna’mba: “Boba kebakulupilepo mu mwikadilo wa kulonda bijila bya mutōtelo bakashala nyeke bavutakanibwe mityima na kupona kwao.”

Kubulwa kwikulupila kwa mu ino myaka​—mu myanda ya busunga, ya kipolitike, ya mitōtelo, mu kipwano kya bantu ne mu bisaka​—ne byamalwa bilupuka’ko byonso bino i nkuku imbi ya Dyabola ya kusaka kuletela bekadi ba ntanda malwa. Satana uvwele ñonga ya kulwa divita’nka ne pa mfulo dya kukokela kwadi boba bonso balonga bukomo bwa kulonda misoñanya ya Leza.​—Kusokwelwa 12:17.

Lelo kudi kukwabo kwa kunyemena, kubwanya kupwija kubulwa kikulupiji kwatāla’ku? Mutumibwa Petelo ulondolola’mba: “Batwe shetu tutengele madiulu mapya ne ntanda mipya byalaile Leza, momwa mukekala’nka boloke.” (2 Petelo 3:13, MB) Uno o mulao otukokeja kukulupila, mwanda Leza udi na bukomo bwa kufikidija mpango yandi, kadi i mutyipe kufikidija’o. Yehova i munene pa mwanda utala ‘kinenwa kyandi kilupuka mu kyakanwa kyandi’ amba: “Kekiketolelapo bitupu ko ndi, ehe, nanshi kikalonga kyoki kyo nswele, kabidi kikafikijija biyampe’tu kintu kyo nekitumine.” Bine uno ye mulao ufwaninwe kukulupilwa!​—Isaya 55:11; Kusokwelwa 21:4, 5.

Tulondei Misoñanya ya Leza mu Būmi Bwetu

Mu ino ntanda idi na misoñanya isunkanibwa, yenda yonekela’ko, Batumoni ba Yehova baloñanga buninge bwa kulonda misoñanya ya mu Bible itala pa mwiendelejo mu būmi bwabo. O mwanda i basansane na bantu ba ino ntanda, ebiya kino kilengejanga bavule bebate mutyima​—pakwabo bafutululwa ne kufutululwa​—na bamo.

Ku kitango kya Batumoni ba Yehova mu Londoni, musedi umo wa myanda waipangwilwe na muneni wa ku televijo amba sapula shi Batumoni ba Yehova i bene Kidishitu binebine. Nandi walondolola’mba: “I amo, twi bene Kidishitu babinebine mwanda Yesu ye kifwa kyetu. Mu ino ntanda i muyule mwino, ino batwe tubambile meso padi Yesu Kidishitu dishinda, bubinebine, ne būmi. Tukulupile amba ye aye Mwanā Leza, ke umopo wa mu Busatu Busantu, o mwanda mwivwanino wetu wa Bible i mwishile na owa uyukene mu mitōtelo.”

Muneni pa kupwa kupityija buno bwipangudi ku televijo ya BBC, wafudije mpangiko amba: “Nayuka bintu bivule bitala pa buluji bwiilanga Batumoni ba Yehova kukokola ku bibelo byetu. Kadi nkilangapo amba kudi kadi kukwabo kokendi mumone kintu kya bantu 25 000 bavwele bya dyangi nabya, ba ngikadilo miyampe, bashikete bonso kya pamo mu kifuko kimo.” Bine, buno i bukamoni bukatampe bwa muntu ungi wemwenine kineñanine kulonda misoñanya yambulwa kwalamuka ya Leza!

Nansha bamo byobapela mulangwe wa kulonda misoñanya mishile na mobasakila, tubakukankamika ubandaule abe mwine Bible, uyuke mwikadile misoñanya ya Leza. Ino kokakadikila enka pa bubandaudi bwa kūlukūlu bitupu. Londa kidyumu kitudyumwine mutumibwa Polo amba: “Kemukīkala kudingakanibwa na [ino ngikadilo ya bintu]; nanshi mwikale kupalukako ponka pa kwisambula mityima yenu, amba mutompe kiswa-mutyima wa Leza, ne mwikadile bulumbuluke, kuloelelwa, ne bu-bwaninine monka.” (Loma 12:2) Fika ku Njibo ya Bulopwe ya kubwipi na kwenu wiyuke na Batumoni badi’ko. Usa kumona amba i bantu’nka na mwikadile bantu bonso, ino abo’ko bakulupile mu milao ya mu Bible, ne kulombola kikulupiji kyabo mudi Leza na kwikankila kulonda misoñanya yandi mu būmi bwabo.

Kulamata mu bobe būmi ku misoñanya ya Leza yambulwa kushinta, mikulupilwe, kukakuletela madyese abinebine. Londa luno lwito lwa Leza lwakwita aye mwine amba: “E-e, shi watejeje ku bijila byami! longa nankyo ndoe yobe yaikele’nka bwa munonga, ne boloke bobe bwa mantanki a kalunga-kamema.”​—Isaya 48:18.

[Bifwatulo pa paje 5]

Mu ino myaka kudi kubulwa kwikulupila mu myanda ya busunga, ya kipolitike, ya mitōtelo, ne ya bisaka