Bulanda—Mobukapwila Lonso

NANSHA byokudi malapolo mabi evwanwa ntanda yonso pangala pa bulanda, bantu bamo bakulupile amba kudi kintu kimweke kikokeja kulongwa. Kifwa, kukwatañana na mutwe wa mwanda wa mu dipepala dimo (Manila Bulletin), Banki ya Bushidimuki ya Azia yalombwele amba “Azia ukokeja kupwija bulanda mu myanda 25.” Banki yanene amba kutamija myanda ya lupeto o muswelo umo wa kwabula bantu mu nkulwe ya bulanda.

Malongolodi ne maludiki makwabo i matange lunkunkwa-mulongo lwa madingi ne nkuku ya kutompa kupwija bulanda. Mu ino nkuku mubadilwa ne mpangiko ya kulama lupeto lwa bantu, ya kulumbulula masomo, ya kulekela matanda akishidimuka mapu oapwile ku matanda mashidimuke, ya kutalula bijika bya pa kutuma bintu mwanda wa matanda adi na balanda bavule apoteje bintu byabo kukolelwa mpika, ne ya kufutyija mobo na bei ipēla ku balanda.

Mu mwaka wa 2000, Kubungakana Kukatampe kwa Kitango kya Bumo bwa Mizo kwatūdile’ko bitungo bya kufikila’po mu 2015. Mu bino bitungo mwadi ne kufundula bulanda bwa mfulo ne ngalwilo, nzala, ne kwishila kukatakata kwa misokwe isokola matanda. Eyo, bino bitungo i biyampe shabyo, ino bavule batatananga amba i bikomo kufikila’po mu ino ntanda mikalañane.

Matabula a Mvubu pa Kulwa na Bulanda

Lukulupilo lwa kwendelela kumweke kwa ntanda yonso byolwalakanwa namino, lelo bantu  bakokeja kunyemena kwepi? Monka motwanenenanga kala, kudi nsulo ya tunangu twa mvubu ikokeja kukwasha bantu tamba’nka pano. Lelo i nsulo’ka? I Bible, Kinenwa kya Leza.

Lelo i bika bilengeje Bible ekale mwishile na masulo onso a myanda? I kino, i mutambe kudi wa lupusa upityile bonso, ke Umpangi wetu kadi. Aye i mutweje mu Bible myanda milumbuluke ya tunangu, misoñanya ya mvubu ikokeja kulondwa na bantu bonso, mu bifuko byonso, ne mu bitatyi byonso. Ino misoñanya, shi ilondwa, ikokeja kukwasha balanda baikala na būmi busangaja nansha ke mu dyalelo dino. Tutalei’ko bifwa bimobimo.

Mona lupeto na mumweno muyampe. Bible unena’mba: “Tunangu i nsakwa, monka mwikadile lupeto i nsakwa; ino kutabuka kwa buyuki i mwanda tunangu ato tulamanga benē’to’ba bomi.” (Musapudi 7:12, NW) Lelo bino binenwa bidi na buluji’ka? Lupeto keluloñangapo byonso. Eyo, lupanga bantu mutyima-ntenke mu bintu kampanda. Lwitupa muswelo wa kupota bintu byotusaka, ino ludi na mikalo. Kudi bintu bya mvubu mikatampe mpata kebibwanyapo kupotwa na lupeto. Kuyuka kino kuketupa bujalale mu muswelo otumona bintu bya ku ngitu, bine tukeepeja kujondwa mutyima kwikalanga na boba badi na būmi bwimanine enka pa kungwija lupeto. Lupeto kelubwanyapo kupota būmi, ino kulonga bintu na tunangu kubwanya kukinga būmi dyalelo, pakwabo ne kwitushitwila mukenga wa kukamona būmi bwakubulwa mfulo.

Ikala na būmi pangya misokwe yobe. Ke byonsopo byotwabila bitusakilwa. Tufwaninwe kutangidija bintu byotusakilwa. Pakwabo tukokeja kwiongola amba tusakilwa kintu kampanda, akyo nanshi i kintu kyotwabila bitupu, kyoketusakilwapo. Muntu wa tunangu i yewa upikula bidi kamukōlo kadi nako pangya bimusakilwa​—bidibwa, bivwalwa, mwa kulāla, ne bikwabo. Ebiya, kumeso kwa kusupakanya tulupeto ku bintu bikwabo, upikula bidi shi kamukōlo kashala’mo kabwanya kupota bintu bikwabo. Yesu wāsoñenye mu kyelekejo kimo amba muntu ‘ushikatanga bidi wapikula lupeto, mwa kuyukila shi ubwenye byonso.’​—Luka 14:28.

Efrosina wa mu Filipine i mbutwile ulela bana basatu kasukwa kandi, udi na makambakano a kusokola twa kwikwasha nato, penepa uleyanga’to na mukomo mwanda wandi mulume wamushile pano kepadi myaka kampanda. Pa kuleya namino, ufundijanga bandi bana mwa kuyukila bya kutangidija kumeso mu kwingidija mukōlo. Kifwa, bana bakokeja kumona kintu kyobabilanga. Pa kyaba kya kunena’tu amba napele, aye ulangulukanga nabo amba: “Eyo, mukokeja kupota’kyo shi musakile, ino tongai banwe bene. Tudi’nka na kalupeto kapota kintu kimo kete. Lelo tupote kino kyomusaka’ni, nansha tupote tumwita ne mboka mibwanine ya kudya nayo mutyele uno yenga? Musa kutonga’po kyepi? Nombolei.” Divule bana baboyanga’po ñeni, ne kwitabija betabija kupota bidibwa kupita’ko bintu bikwabo.

Loelelwai. “Byo tudi ne bidibwa, ne bivwalwa, e nabyako bidi, tuloelelwe monka.” (1 Temote 6:8) Lupeto lonkalonka keluletangapo nsangaji. Bampeta bavule kebadipo na nsangaji, inoko balanda bavule badi na nsangaji mpata. Bidi namino mwanda balanda i befunde kuloelelwa na bityetye’tu bibasakilwa umbūmi. Yesu wēsambīle pa kwikala na ‘diso dipēla’ dibambile enka pa bintu bya mvubu mikatampe. (Mateo 6:22) Kino kyo kipa muntu kuloelelwa. Ino balanda bavule badi na kuloelelwa mpata  mwanda i baningishe kipwano kiyampe kyobapwene na Leza kadi badi na būmi bwa nsangaji mu kisaka​—bintu kebibwanyapo kupotwa na lupeto.

Bino i bifwa bibala-binga’tu bya madingi a mvubu adi mu Bible akokeja kukwasha balanda batyumwine umanwi bikoleja byabo. Kudi bifwa bikwabo bivule bine. Kifwa, wijibe ku bintu bibi pamo bwa kutoma mfwanka, kukaya makayo a kwidya makuta, bintu bijimija lupeto bitupu; ino jingulula bintu bya mvubu mikatampe mpata mu būmi, nakampata bitungo bya ku mushipiditu; shi ushikete kuntu kukomo kusokola kaji, tompa kwikala na kabusendwe nansha kamwingilo kampanda kakoka bantu. (Nkindi 22:29; 23:21; Fidipai 1:9-11) Bible ukukankamika kwingidija ‘tunangu twa mvubu ne bwino bwa kulanga’ mwanda bo ‘būmi ku muya obe.’​—Nkindi 3:21, 22.

Eyo, Bible ukokeja kuleta madingi abwanya kukwasha biyampe boba bekonda na bulanda, ino kudi bipangujo bikiipangula bantu pangala pa mafuku āya kumeso. Lelo balanda i batungilwe’tu enka kushala mu bulanda bwabo lonso? Lelo kwishila kwishidile bampeta bininge na balanda ba mu meso fututu kukapwa? Tubandaulei mpwilo ya mambo keiyukilwe na bavule.

Bible Uleta Buluji bwa Kukulupidila

Bantu bavule bayukile amba Bible i dibuku diyampe. Ino divule kebayukilepo amba uletanga milangwe mipotoloke ilombola kwalamuka kukatampe kusa kwikala’ko panopano.

Leza usa kwikwata’ko na mingilo ya kupwa makambakano a bantu, ne bulanda bwine kumo. Imbikalo ya bantu keibwenyepo kupwa’o, kadi keidipo ne na mutyima wa kupwija’o kwine, o mwanda Leza usa kwiifundula. Namani? Bible unena na bukomo mu Danyele 2:44 amba: “Leza wa mūlu ukemika bulopwe kebukōnakanibwapo nansha patyetye, nansha bulopwe bwine bwabo kupityila ku bantu bangi, ehe; ino bukatyumuna bipindibipindi ne kukubija malopwe ano’a onsololo, kadi bukemananga nyeke.”

Ano “malopwe” nansha imbikalo pa kufundulwa, Mulopwe utongelwe na Leza mwine ukashilula kwingila. Uno mulopwe ke muntupo wa mashi ne mema, ino i kipangwa kya bukomo kya momwa mūlu kiifwene na Leza mwine, kidi na bukomo bwa kushinta bintu nshintyidile mwa kupwila kwishila kwishidile bantu dyalelo. Leza i mutonge wandi Mwana amba alonge kino kintu. (Bilongwa 17:31) Mitōto 72:12-14 utela bintu bikalonga uno Mulopwe, amba: “Mwanda aye ukanyongolola mupando pa kwita; ne balanda ba kubulwa wakwibakwasha. Ukebafwila lusa balanda ne badi makasa, kadi ne myuya ya badi makasa ukeīpandijanga. Ukakūla muya wabo ku bongojani ne bikungulu bya bulobo; kadi mashi abo akēkalanga maleme mu meso andi.” Luno shalo lo lukulupilo! Bine kuno ko kunyongololwa! Mulopwe utongelwe na Leza uketabila balanda ne badi makasa.

Penepo makambakano mavule atamba ku bulanda akapwa. Vese wa 16 wa Mitōto 72 unena’mba: “Kukēkalanga bungibungi bwa mebele panopantanda peulu pa ngulu.” I kutupu  kadi ukabulwa bidibwa amba mwanda’po tudi mu nzala, tubudilwe lupeto, nansha amba mwanda baludiki i babi.

Makambakano makwabo nao akapwa. Kifwa, bantu bavule mu bekele pano pa ntanda kebadipo na mobo ebatelelwa. Ino Leza ulaya’mba: “Bakōbaka mobo ne kwikala monka; kadi bakadima madimi a mañanza ne kudya bipa byayo. Kebakōbakapo amba ungi ekalemo, ehe; kadi kebakadimapo amba ungi adyeko, ehe; mwanda mwendele mafuku a mityi a monka mukekadila mafuku a bantu bami, ne batongwe bami bakalēpejeja biyampe mingilo ya makasa abo.” (Isaya 65:21, 22) Umo ne umo ukekala na lubanza lwandi ne kwiingidila mwingilo wandi senene. Bine Leza i mulete mulao wa kupwija bulanda bonso kadi lonso kupwididile. Kekukekalapo kadi kwishila kukatampe kushiyañanya bampeta na balanda, kutupu kadi bantu baleya na bukokonyongo byobadi nabyo.

Muntu ukivwanaivwana ino milao ya mu Bible ukokeja kulanga amba keibwanyapo kufikidila. Ino bubandaudi bwabinebine bwa Bible bulombola amba milao yonso yālaile Leza pa kala ifikidilanga. (Isaya 55:11) Nanshi i patupu kya kwalakana amba shi ino nayo ikafikidila. Ino kisakwa kuyuka i kino, I bika byofwaninwe kulonga mwa kukamwena byabuyabuya kitatyi kyoikafikidila?

Lelo Ukatanwa’ko?

Buno buludiki i bwa Leza, o mwanda tufwaninwe kwikala bantu baketabijibwa na Leza bu benē kibundi mu bwine buludiki’bwa. Ketushilwepo mu kitonto motukomenwa kuyuka muswelo wa kwitabijibwa na aye. Bulombodi bonso budi mu Bible.

Mwanā Leza, mwine Mulopwe utongelwe, i moloke. (Isaya 11:3-5) O mwanda boba betabijibwa kwikala mu uno umbikalo bafwaninwe nabo kwikala boloke. Nkindi 2:21, 22 unena’mba: “Babuluji bakekalanga mu ntanda’ya, kadi babwaninine bakekadidilanga monka; ino nanshi bapupakane bakatyibibwa ku ntanda’ya, kadi banzazangi bakatukunwamo.”

Lelo kudi muswelo kampanda wa kwifunda kuyuka mwa kubwaninya bino bisakibwa? Eyo udi’ko. Shi wifunde Bible ne kwingidija myanda yalombola, nobe uketūla mu mulongo wa boba bakamona būmi bwa buya bwa dyangi mu mafuku āya kumeso. (Yoano 17:3) Batumoni ba Yehova bakasangala mpata kukukwasha mu kino kifundwa. Tubakwite nobe ukwatakanye uno mukenga wa kwilunga ku bantu kebakekalapo nansha dimo mu bulanda nansha mu mankufi.

[Kifwatulo pa paje 5]

Efrosina: “Kuleya lupeto bininge kwakweshe kisaka kyami kikale na byokisakilwa”

[Bifwatulo pa paje 6]

Kipwano kiyampe na Leza ne būmi bwa nsangaji mu kisaka kebikokejapo kupotwa na lupeto