Mwilaminei Butōki na Kulama Mutyima Wenu

“Lama obe mutyima ne bupyasakane bonsololo, mwanda mo mutamba nsulo ya būmi.”—NKINDI 4:23.

1-3. (a) Bantu balombolanga divule namani amba kebamwenepo mvubu ya butōki bwabo? Shintulula. (b) I kika kinenenwa amba i biyampe kubandaula mvubu ya butōki?

 KIFWATULO kyadi kimweka bu kya kala. Padi kekyadipo kineñene ne mu njibo mwine. Pa kino, mwinē’kyo kadipo ukikimwene kadi na mvubu. Ku mfulo kino kifwatulo kyatūlwa mu bya busunga bya bei mityompoke, na ntungo ya madolala 29 kete. Ino myaka mityetye kupita’po, kyaikala na bulēme bukatampe bufika ne ku mudiyo umo wa madolala! Bine, kyadi ke kipungwa kisakane, kya mvubu kashā. Langa’po mweimvwanine mwinē’kyo umbajinji wabudilwe kumona mvubu ya kino kya bulēme!

2 Kino kintu kidingakene divule na butōki, mwikadila utōka wa muntu, nansha buujila. Bantu bavule nabo dyalelo kebakimwenepo mvubu ya kwikadila batōka. Bamo bamona’bo bu mwikadila wa kala, keukwatañene na būmi bwa dyalelo. O mwanda bebujimijanga ne mu bintu bya bituputupu. Bamo bapoteja butōki bwabo ku kitatyi kityetye kya kwisangaja mu busekese. Bakwabo bebusupakanya mobafwila kutendelwa mpata na bakwabo nansha na muntu wa ngitu ingi.—Nkindi 13:20.

³ Ino bavule bajingululanga ke mungya kala mvubu minemine ya butōki bobadi nabo. Divule bajimijanga bintu bikata. Monka munenena’kyo Bible, bipa bilupuka ku busekese bidi pamo bwa bulembe, kadi “kulula bwa ndulwe.” (Nkindi 5:3, 4) Mwikadilo wa dyalelo byoudi mubole, i muswelo’ka okokeja kukwatakanya ne kulama butōki bobe? Tusa kwimanina pa matabula asatu makwatañane otukokeja kutabula.

“Lama Obe Mutyima”

4. Mutyima wetu wa kyelekejo i bika, ne mwanda waka tufwaninwe’nka kwiulama?

⁴ Kintu kikatampe kikwasha pa kulama butōki i kulama mutyima. Bible unena’mba: “Lama obe mutyima ne bupyasakane bonsololo, mwanda mo mutamba nsulo ya būmi.” (Nkindi 4:23) Le “obe mutyima” utelelwe pano i bika? Ke mukunkapo, mhm. I mutyima wa kyelekejo. Ufunkila pa muntu wa munda, milangwe yobe, malango, ne masakila obe. Bible unena’mba: “Ukasanswa Yehova Leza obe ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne bukomokomo bobe bonso.” (Kupituluka 6:5) Yesu nandi wānene amba luno lo lubila lukatampe kupita yonso. (Mako 12:29, 30) I kimweke patōka amba mutyima wetu udi na mvubu kutabuka. O mwanda ufwaninwe’nka kulamwa.

5. Le mutyima ukokeja kwikala namani ao umo wa mvubu kadi koku uleta kyaka?

⁵ Kadi Bible unena amba “mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu.” (Yelemia 17:9) Le mutyima ubwanya kwitudimba—kwikala kyaka kotudi—namani? Eyo, tala kimfwa kya motoka, i kingidilwa kiyampe kikokeja ne kupandija būmi shi kudi mwanda wa bukidibukidi. Ino shi shofele kakontololapo motoka, kololapo  ndalakisho kyaba ne kyaba, ukokeja kwalamuka lubilo lonka ke kya bulwi kipaya bantu. Mo monka ne mutyima obe, shi kwiulaminepo, ukaselwa na bilokoloko ne bya kwabila bya miswelo ne miswelo, ku mfulo watūla būmi bobe mu musala. Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Yewa wikulupila mutyima wa aye mwine i kivila; ino yewa unanga ne ñeni aye ukanyongololwa.” (Nkindi 28:26) I amo, ukokeja kunanga ne ñeni ne kwepa musala shi uleka Kinenwa kya Leza kikuludika, pamo’nka bwa abe ubandaula kalata ka mashinda kumeso kwa kukuta lwendo.—Mitōto 119:105.

6, 7. (a) Buujila i bika, ne mwanda waka budi na kamweno ku bengidi ba Yehova? (b) Le tuyukile namani amba bantu bakubulwa kubwaninina bakokeja kwiula buujila bwa Yehova?

⁶ Mutyima wetu kewitutwalangapo ao mwine ku kulama butōki. Tufwaninwe kwiukokela’ko. Muswelo umo wa kwiukokela ku butōki i kubandaula mvubu yabo minemine. Ino ngikadilo ikwatañene mpata na buujila, ko kunena amba butōki, kubulwa disubi, ne kwisansanya na bibi. Buujila i ngikadilo milēme ya mu mwikadilo mwine wa Yehova Leza. Mavese tutwa na tutwa a mu Bible atelela Yehova ino ngikadilo. O mwanda Bible unena amba “bu-ujila [budi] kudi Yehova.” (Divilu 28:36) Le penepa ino ngikadilo ya peulu namino idi na mvubu namani kotudi batwe bakubulwa kubwaninina?

⁷ Yehova witulombola mu Kinenwa kyandi amba: “Mukēkala bajila mwanda ami mwine ne ujila.” (1 Petelo 1:16) Bine, tukokeja kwiula buujila bwa Yehova; na kwikala batōka ku meso andi ne na kulama butōki bwetu. Shi tuleke kulonga bilongwa bya munyanji, bya disubi, nankyo tubafikila pa ano madyese a peulu ne a kutendelwa—a kwikala na mwikadila muyampe udi na Leza Mwine Mukatakata Mwine! (Efisesa 5:1) Ketufwaninwepo kulanga amba ketubwanyapo kwikala batōka, mwanda Yehova i Mfumu wa tunangu ne bujalale, kabwanyapo nansha dimo kwitulomba byotutunya kulonga. (Mitōto 103:13, 14; Yakoba 3:17) Shako, kwikala nyeke batōka ku mushipiditu ne mu mwikadilo kulomba kwielela’ko. Mutumibwa Polo wānene amba ‘butōki ne mutyima umo mutele’byo kudi Kidishitu.’ (2 Kodinda 11:3) Mwene tufwaninwe kulonga bukomo bwa kwilama batōka mu mwikadilo pa mwanda wa Kidishitu ne wa Shandi? Ke-bantu i betulombole buswe bukatampe boketubwanyapo nansha dimo kwaluja. (Yoano 3:16; 15:13) O mwanda netu tudi na madyese a kwibafwija’ko na kwikala belame umbūmi, ba mwikadilo utōka. Shi tumona butōki bwetu uno muswelo, bine, ketukabulwepo kwibukwata na mutyika ne kulama mutyima wetu.

8. (a) I muswelo’ka otufwaninwe kudisha mutyima wa kyelekejo? (b) Mīsambo yetu ibwanya kusokola bintu’ka bitutala?

⁸ Tulamanga kadi mutyima wetu na mudīlo wetu. Tunenwe kudisha ñeni ne mutyima wetu bidibwa biyampe bya ku mushipiditu kitatyi ne kitatyi, na kubambila meso’nka pa myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza. (Kolose 3:2) Ne mīsambo yetu mine ifwaninwe kulombola kwine kotubambile meso. Shi mīsambo yetu iyukene bu ya ku ngitu, itapila ku busekese, nabya yo ngikadilo minemine idi mu mutyima wetu yotusokola. (Luka 6:45) Pa kino, tutumbilei mīsambo ya ku mushipiditu ne yūbaka. (Efisesa 5:3) Pa kulama mutyima wetu,  kudi byaka bikatampe byotufwaninwe kwepuka. Twisambilei bidi pa bibidi.

Nyemai Busekese

9-11. (a) Mwanda waka boba bapumpunya madingi adi mu 1 Kodinda 6:18 kebejangapo kuponena mu busekese? Leta kimfwa. (b) Shi tunyema busekese, i bika byotukepuka? (c) Yoba mwana-mulume wa kikōkeji wētushidile kimfwa’ka kiyampe?

⁹ Yehova wāpele mutumibwa Polo bukomo bwa kusoneka madingi akwasha bavule balame mityima yabo ne butōki bwabo. Polo wānene amba: “Nyemai busekese!” (1 Kodinda 6:18, MB) Ubamone, Polo kānenepo’tu amba, “Epukai busekese.” Bene Kidishitu bafwaninwe kulonga bipite pano. Bafwaninwe kunyema lubilo bilongwa byonso bya busekese monka mobanyemenanga bintu bitūla būmi mu kyaka. Shi tubalengwe ano madingi, tukalundila’ko mikenga ya kwikuja mu bilongwa bikatampe bya busekese ne kupelwa na Leza.

¹⁰ Tulete kimfwa: Lolo waoija mwana ne kumuvwika biyampe shē mwa kwendela ku kinkumenkume kampanda. Mwana walombe shi ubwanya kukakaya panja kumeso kwa kisaka kwenda, inandi waitabija—ino wamupeleja kintu kimo. Amba: “Kokenda nansha dimo kubwipi na diteko dya mema didi panja’dyo. Mwanda shi wilambe bitoto usa kupebwa mfuto.” Na mu kukopa kwa diso, ku mana ku mana, mwana awa kadi ku milomo ya diteko dya mema. Eyo keshingile bitoto shandi. Inoko wapumpunya kidyumu kya inandi kya kuleka kwenda kubwipi na diteko, bine bikoleja kebisapo kutunya kumufikila. (Nkindi 22:15) Bankasampe ne batame bavule bayukile kino, inoko baponenanga mu kino kilubo. Namani?

¹¹ Mu bino bitatyi bitumpile bavule mu “byakusakasaka bikobakane” bya buenda, kudi tyapu mituntulu itūdilwe’ko mwanda wa kubeleñenya bantu buladi bwa kubulwa kufwaninwa. (Loma 1:26, 27) Kutala bantu badi mutaka ke kipupo kizambalele mu mapepala, mabuku, mavideo, ne Entelenete. Boba batonga kulamika bino bifwatulo mu ñeni yabo na bubine kebanyemangapo busekese. Ino bakayanga nabo, benda ku mana ku mana ku milomo yabo, ne kupumpunya kidyumu kya mu Bible. Pa kyaba kya kulama mutyima, abo beutomejanga bulembe bwa bino bifwatulo bikalāla myaka mu luté lwabo kumeso kwa kubudika. (Nkindi 6:27) Tuboilei ñeni kudi Yoba muntu wa kikōkeji, wāsambile kipwano—wēumvwanika bya bine na bine—na meso andi amba kakealekapo kutala bintu bikokeja kumukokela ku kulonga bubi. (Yoba 31:1) Bine, kino kyo kimfwa kifwaninwe kulondwa!

12. Le balume ne bakaji bavule ‘banyemanga busekese’ namani mu kwinangila?

¹² I kya kamweno mpata ‘kunyema busekese’ shi mwinangila mwanda wa kwisonga. Kino kikalanga  kitatyi kya nsangaji, kya kukulupila ne kutengela, ino bansongwalume ne bansongwakaji bamo basaka kwisonga bonanga’kyo na kukaya na busekese. Na bubine besumwanga abo bene kyalwilo kipite buya kya busongi buyampe—kipwano kimanine pa buswe bwampikwa kwisakila, pa kwīfula, ne pa kikōkeji kudi Yehova Leza. Ba mulume ne mukaji bamo bene Kidishitu balongele bilongwa bya busekese mu kwinangila kwabo. Pa kupwa kwitundaila, mukaji wanena amba mutyima wandi wa mundamunda wadi umutapa, wabulwa ne nsangaji mine ya difuku dya butundaile. Unena’mba: “Nalombele Yehova misunsa mivule amfwile’ko lusa, ino nansha byopapita myaka isamba-ibidi, mutyima wami wa mundamunda ukyendelela na kuntopeka.” O mwanda i biyampe boba balonga bubi bwa uno muswelo bakimbe bukwashi bwa bakulumpe bene Kidishitu. (Yakoba 5:14, 15) Inoko, kudi balume ne bakaji bene Kidishitu bavule benangilanga bya tunangu ne kwepuka bino byaka kumeso kwa kwisonga. (Nkindi 22:3) Betūdilanga’ko mikalo ya mwa kwilombwela kisanso. Bekalanga nyeke na kakunku ka kwibakunkuja ne kwepuka kwikala pa bubidi bwabo pafula.

13. mwanda waka bene Kidishitu kebafwaninwepo kwikwatyila na muntu kengidilapo Yehova?

¹³ Bene Kidishitu bekwatyila na boba kebengidilapo Yehova mobimwekela bekondanga na bikoleja bikomo. Kimfwa, le ukelunga namani na yewa kaswelepo Yehova Leza? Bine, i biyampe bene Kidishitu bekute mu lupungu enka na boba baswele Yehova ne kulēmeka misoñanya yandi ya butōki. Kinenwa kya Leza kitunena amba: “Kemukēkula mu kisense kya bampikwa kwitabija; lelo boloke ne bukondame kisense i kya paka? nansha mwinya ne fukutu po bipwanine i paka le?”—2 Kodinda 6:14.

14, 15. (a) I mumweno’ka mufwe udi na bamo pa mwanda utala buluji bwa kishima “busekese”? (b) Kishima “busekese” kifunkila pa bilongwa’ka, ne i muswelo’ka ukokeja mwine Kidishitu ‘kunyema busekese’?

¹⁴ Buyuki nabo budi na kamweno. Ketukokejapo kunyema busekese shi ketuyukilepo busekese bwine i bika. Bavule mu ino ntanda kebadi na milangwe ya bubela pa buluji bwa kishima “busekese.” Balanga amba bakokeja kupwija kilokoloko kyabo kya kusambakena pamo na muntu okebesongele nandi, ino kwakubulwa kulonga kilongwa kine kya busekese. Enka ne bitango bilēmekibwe, bitala bukomo bwa ngitu, bikimba kutyepeja kibalwa kya banuke bemita memi a kabukungu bikankamikanga bansongwa balonge bilongwa bya buenda kebifikijapo ku kwimita dimi. Bine kuno i kuleta buludiki bufwe. Kulama butōki ke’nkapo kwepuka kwimita dimi panja pa busongi, ehe, kadi ne nshintulwilo ya “busekese” keimaninepo enka na bintu bityetye, bibala-binga kete, mhm.

¹⁵ Kishima kya Kingidiki por·neiʹa, kyalamwinwe bu “busekese” kidi na buluji buvule. Kitala pa kusambakena pamo kwa bantu kebesongelepo ne kwingidija bibi bikunki bya lubutulo. Por·neiʹa i kubadila’mo ne kusambakena pamo mu kanwa, ku matako, kupolweja nansha kukaila ku bya mutaka bya muntu mukwabo—bilongwa bivudile kulongwa mu mobo a bandumba. Boba balanga amba bino ke bilongwapo bya “busekese” beongolanga, bine i baponene mu dikinga dya Satana.  (2 Temote 2:26) Ne kadi, kulama butōki kushintulula bipite ne pa kwijiba ku kilongwa kyo-kyonso kya busekese. ‘Kunyema busekese’ kwitulomba kwepuka ne miswelo yonso ya bya munyanji bya busekese ne mwiendelejo moneke utwala ku bubi bukatampe bwa por·neiʹa. (Efisesa 4:19) Shi tulonge namino tubalama butōki.

Mwiepejei mu Byaka bya Kukaya Dipyaselemba

16. Makayo a bukena afwaninwe kukaya bāni, pamo na mwikilombwela kimfwa kidi mu Bisonekwa?

¹⁶ Shi tukimba kulama butōki bwetu, kyaka kikwabo kyotufwaninwe kudyumuka i kukaya dipyaselemba. Bamo banenanga amba kukaya dipyaselemba ke bibipo, i kwisangaja’tu kuyampe kwa mwana-mulume na mwana-mukaji. Eyo, kudi kitatyi ne kyaba kya kukaya makayo a bukena. Bantu bāmwene Isake “uzua” na Lebeka, kadi ne boba bēbamwene bājingulwile amba ke ba tutu ne kakapo. (Ngalwilo 26:7-9) Inoko bādi ba mulume ne mukaji. Kwilombola kisanso kwabo kwādi kufwaninwe. Ino kukaya dipyaselemba na muntu ungi i mwanda mukwabo.

17. Kukaya dipyaselemba i bika, ne muntu ukokeja kwilamina’ko namani?

¹⁷ Kukaya dipyaselemba kukokeja kushintululwa namino: kwenda kisense kya kwikena na muntu inoko pampikwa mulangwe wa kwisonga. Bantu i bipangwa bidyambakane, o mwanda kudi miswelo keibadika ya kukaya dipyaselemba, mikwabo i ya munshimunshi. (Nkindi 30:18, 19) O mwanda kutūla bijila bya kete mu kete kekololangapo myanda. Inoko kudi kintu kipityile bijila kikwasha—kwibata munda kwampikwa kwididika ne kulonda na mutyima wa mundamunda misoñanya ya mu Bible.

18. I bika bitonwenanga bamo ku kukaya dipyaselemba, ne mwanda waka i bibi?

¹⁸ Shi ketwididikapo batwe bene, batwe bavule ketukabulwepo kwitabija amba tuloelelwanga shi muntu wa ngitu ingi witukaija makayo a bukena alombola amba witutele mutyima. Kino kyo kibutwila kyetu. Ino le tukayanga dipyaselemba na muntu pa mwanda wa kusaka kumulangula bilokoloko—mwanda’tu wa kwipa bulēmantu nansha kusaka nandi etulonge byotumulonga? Shi bidi namino, le ketudi kala bajingulule amba padi tusanshijanga mukwetu? Kimfwa, Nkindi 13:12 unena’mba: “Lukulupilo lwijanga lubelekanga mutyima.” Wivwane tukayanga dipyaselemba na muntu kuyuka tuyukile, padi ketujingulwilepo mobimutengela ku mutyima. Aye ubwanya kwikala na lukulupilo amba makayo otukaya akafula ku kwikwatyila pakwabo ku kwisonga. Ino ku mfulo ukeivwana bibi mpata shi ubamutyumuna mutyima. (Nkindi 18:14) Kuzua na malango a mukwenu ku kusaka i kintu kibi kutabuka.

19. Le kukaya dipyaselemba konanga namani masongi a bene Kidishitu?

¹⁹ Kwilama ku kukaya dipyaselemba kudi na kamweno, nakampata ku bantu basonge nansha basongwe. Kukaya makayo a bukena na muntu musonge nansha musongwe—nansha nandi kukena muntu wampikwa kusonga nansha kusongwa—i bibi. I kya bulanda, mwanda bene Kidishitu bamo beongolanga amba ke bibipo kukaya makayo a bukena na bantu ba ngitu ingi ke benē pabopo. Bamo basokwelanga malango abo a mu mutyima ku bano bo beta bu “balunda,” pakwabo basokola twanda twabo tufyame tokebalombolapo nansha benē pabo bene. Mfulo mfulō, adi makayo a bukena ke kusolokwa mutyima kwibatādila, kwafula ne ku kushetemuna nansha kona busongi bwabo. Bene Kidishitu basonge bafwaninwe  nyeke kuvuluka kidyumu kiyampe kyāletele Yesu pa mwanda utala makoji—amba ashilulanga mu mutyima. (Mateo 5:28) Shi ke pano, tulamei mutyima ne kwepuka ngikadilo yonso itwala bantu ku uno musala umbi.

20. I muswelo’ka otufwaninwe kumona butōki na kusumininwa?

²⁰ Na bubine, ke kipēlapo kushala utōka mu ntanda ya busekese ya dyalelo. Ino vuluka, i kipēla mpata kulama butōki kupita’ko kwibwaluja shi ubapu kala kujimija’bo. Eyo, Yehova ‘ulekelanga byamwiko’tu’ ne kutōkeja boba besāsa bya binebine bubi bwabo. (Isaya 55:7) Inoko, Yehova kakiñangapo boba balonga busekese ku bipa bilula bilupuka ku bilongwa byabo. Bipa bilupuka’ko bikokeja kulāla myaka, pakwabo būmi bonso. (2 Samwele 12:9-12) O mwanda ne mwanda mwine, lama butōki bobe na kulama mutyima obe. Mona butōki bobe ne mwimanino obe udi tō ku meso a Yehova Leza bu kya bulēme—kokolwa kwikijimija!

Usa Kulondolola Namani?

• Butōki i bika, ne mwanda waka budi na mvubu?

• I muswelo’ka otukokeja kulama mutyima wetu?

• Kunyema busekese i kulonga bika ne bika?

• Mwanda waka tufwaninwe kwepuka kukaya dipyaselemba?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 11]

Motoka ukokeja kuleta kyaka shi kewendejibwapo biyampe

[Bifwatulo pa paje 12]

Le bikekala namani shi tubapumpunya bidyumu?

[Kifwatulo pa paje 13]

Kwinangila koku mulamine butōki i nsangaji kadi kupejanga Leza bulēme