Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Divilu
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Divilu
INO i mānga ya bine ya kunyongololwa kwa bantu bādi bamuninwe “bupika pampikwa kanye.” (Divilu 1:13, BB) Kadi i nsekununi isangaja ya kubutulwa kwa muzo. Bingelengele bya kwanwa, bijila binengele, ne lūbako lwa tabenakulo yo myanda imoimo isangaja idi’mo. Kunena mu kīpi, ino yo myanda idi mu mukanda wa mu Bible utelwa bu Divilu.
Divilu, mukanda wāsonekelwe na Mosesa mupolofeto Muhebelu, usekununa byātene bene Isalela mu bula bwa myaka 145—tamba pa lufu lwa Yosefa mu 1657 K.K.K. kutūla ne ku kuvuika kwa lūbako lwa tabenakulo mu 1512 K.K.K. Ino nsekununi idi’mo ke enkapo mānga bitupu isangaja. Ibadilwa mu Kinenwa kya Leza, ko kunena amba, musapu wandi ku bantu. O mwanda “i wa būmi ne bukomo.” (Bahebelu 4:12) Nanshi Divilu i mukanda wa kamweno ka binebine kotudi.
“LEZA WAIVWANA MITONGO YABO”
Lutundu lwa Yakoba ludi mu Edipito lubevudija lubilo, penepa mulopwe waleta lubila lwa kwilususula bu bapika. Felo watyibe nsambu ya kwipaya bana bana-balume bonso ba bene Isalela. Ino Mosesa mwana wa lukeke pa kupanda ku kino kinzengele aye na myeji isatu, walelwa na mwanā Felo mwana-mukaji. Ino Mosesa nansha byaatamina mu kipango kya bulopwe, pa kubwanya myaka 40, welunga ku mutamba wa bantu babo ne kwipaya waipaya mwine Edipito. (Bilongwa 7:23, 24) Pa kutūyuka, wanyemena ku Midyana. Wasonge’ko ne mukaji, waikala ke mukumbi konka. Mu kimuna kitema mudilo mu kingelengele, Yehova wape Mosesa mwingilo wa kujokela mu Edipito akatangidile bene Isalela ne kwibalupula mu bupika. Mwanabo Alone watongwe bu musedi wandi wa myanda.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
3:1—Yefelo wādi kitobo wa muswelo’ka? Mu myaka ya bakulutuba, mutwe wa kisaka ye wādi mupidishitu nansha kitobo wa kisaka kyandi. Mobimwekela Yefelo ye wādi mukulutuba mutwe wa kisaka kya bene Midyana. Bene Midyana lwādi lutundu lwa Abalahama lwa mu difu dya Ketula, padi bādi bayukile’ko mutōtelo wa Yehova.—Ngalwilo 25:1, 2.
4:11—Yehova ‘uloñanga kamama, ne wa kitwi, ne mpofu’ mu buluji’ka? Eyo, Yehova wādi kyaba kimo wikadija bantu bamo ke bampofu nansha batumama, ino ke ayepo ulengejanga bonso bekale na buno bulema. (Ngalwilo 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Buno bulema butambanga ku bubi botwāpyene. (Yoba 14:4; Loma 5:12) Ino Leza byalekele ino ngikadilo ikale’ko, o mwanda unena amba aye ye ‘ulonga’ bu kamama ne kitwi ne bupofu.
4:16—Le Mosesa wādi ‘wa kwikala bwa Leza kwa Alone’ muswelo’ka? Mosesa wādi ntunguluji wa Leza. O mwanda Mosesa wāikele “bwa Leza” kudi Alone wādi wisamba bu ntunguluji wa Mosesa.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:7, 14. Yehova wākwatakenye bantu bandi pobādi basusulwa mu Edipito. Mo monka ne Batumoni ba dyalelo, wibakwatakanyanga nansha ke mu kupangwapangwa kukomo.
1:17-21. Yehova wituvulukanga ‘pangala pa biyampe.’—Nehemia 13:31.
3:7-10. Yehova utenekwanga mutyima na kudila kwa bantu bandi.
3:14. Yehova katunyangapo kufikidija mpango yandi. Nanshi tukulupilei amba nkulupilo imanine pa Bible ikafikidila.
4:10, 13. Mosesa wābudilwe kikulupiji mu bukomo bwandi bwa kwisamba. Nansha Leza byaāmukulupije amba ukamukwasha, ino aye wālombele Leza atume muntu ungi wa kwisamba ku meso a Felo. Ino Yehova wāingidije enka Mosesa na kumupa tunangu ne bukomo bufwaninwe bwa kuvuija mwingilo wandi. Netu ketwakityepelwai bwino bwetu, ino twiubijei mudi Yehova ne kwingila na kikōkeji mwingilo wetu wa kusapula ne kufundija.—Mateo 24:14; 28:19, 20.
BINGELENGELE BYA KUTENDELWA BIBALETA BUNYONGOLODI
Mosesa ne Alone abafika ku meso a Felo, ne kulomba amba bene Isalela bende bakasobe masobo a Yehova mu ntanda mutuputupu. Mulopwe wa Edipito wapele na mwenji onso. Yehova waingidija Mosesa pa kuleta kyamalwa kimo ne kimo. Ku mfulo kwa kinzengele kya dikumi, ye kwanza Felo waleka bene Isalela bende. Na pano wekwata’ko kwibalonda pamo ne bibumbo byandi bya bulwi. Ino Yehova washitula pitapita mu Kalunga Katyila ne kunyongolola bantu bandi. Bene Edipito bebalonda abalobela dijiba pa kwibapūta.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
6:3—Dijina dya Leza kedyāyukijibwepo namani kudi Abalahama, Isake, ne kudi Yakoba? Bano bakulutuba bādi batela dijina dya Leza ne kulaibwa milao na Yehova. Ino kebāyukilepo ne kwimwena bilongwa bya Yehova bilombola amba i muntu ufikidija ino milao.—Ngalwilo 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Mosesa wālongelwe bu “Leza kudi Felo” mu buluji’ka? Mosesa wāpelwe bukomo ne lupusa lwa Leza padi Felo. O mwanda kādipo na kya kutyinina uno mulopwe.
7:22—I kwepi kwāmwene babitobo ba Edipito mema ampikwa kwalamuka bu mashi? Bādi bakokeja kwingidija mema obātekele kala mu Munonga wa Nile kumeso kwa lupupo. Mema ambulwa kwalamuka bu mashi ādi kadi abwanya kusokolwa na kukola mishimwa pa ntanda ya kitalela ya kufulakufula kwa Munonga wa Nile.—Divilu 7:24.
8:26, 27—Mwanda waka Mosesa wānene amba bitapwa bya bene Isalela bikekala ‘kya munyanji ku bene Edipito’? Banyema bavule pala pala bādi batōtwa mu Edipito. Nanshi kutela bino bitapwa kwādi kubweja bukomo ne lupaka lwa kunekenya ku binenwa byānene Mosesa amba Isalela ufwaninwe’nka kulekwa ende akele bitapwa kudi Yehova.
12:29—I ani wādi utelwa bu mwana umbedi? Mwana umbedi i enka mwana mwana-mulume kete. (Umbadilo 3:40-51) Felo aye mwine wādi umbedi, ino kāipailwepo. Mwanda wādi na kipango kyandi. Ke mutwepo wa kisaka wādi ufwa pa lupupo lwa dikumi, ino i umbedi wa mu kipango.
12:40—I myaka inga yālele bene Isalela mu ntanda ya Edipito? Myaka 430 itelelwe pano i kubadila’mo ne myaka yālele bana ba Isalela “mu ntanda ya Edipito ne mu ntanda ya Kenani.” (Tala kunshi kwa dyani mu NW, Falanse.) Abalahama wāabukile Munonga wa Ufalete mu 1943 K.K.K. pa kwiya mu Kenani, aye na myaka makumi asamba-abidi ne itano. (Ngalwilo 12:4) Tamba penepa kutūla ne pābwenye Yakoba myaka 130 katwela mu Edipito padi myaka 215. (Ngalwilo 21:5; 25:26; 47:9) Ko kunena’mba bene Isalela bālele myaka imo yonka 215 mu ntanda ya Edipito.
15:8—Lelo mema ‘ākamankatyijibwe’ pa Kalunga Katyila ādi bine mepunge bu maimakasa? Kyubwa kya Kihebelu kyalamwinwe bu “yakamankatyibwe” kishintulula kwikoka nansha kwipompa pamo. Mu Yoba 10:10, uno muneneno i mwingidijibwe pa mwanda utala mabele mekwate. O mwanda mema mekwate ke enkapo mema mepunge bu maimakasa, a mashika makamankate. Shi “luvula lukomo lwa kutunduka” lutelelwe mu Divilu 14:21 lwādi lwa mashika abwanya kukwatyija mema, nabya bilembwa bimo byādi bya kwilutela bu lwa mashika makomo. Byokekwādipo kintu kimweka na meso kyādi kikwete mema, nanshi ādi amweka bu mekwate, mekoke nansha mepompe.
Ñeni Yotuboila’ko:
7:14–12:30. Mpupo Dikumi keyādipo’tu myanda ya kitanina. Mwanda yādi ilaibwa ne kumweka’yo enka pa kitatyi kyobatelele. Bine, kino kilombola patōkelela amba Umpangi udi na lupusa pa mema, pa dyuba, pa bishi, pa banyema, ne pa bantu bene! Mpupo ilombola kadi amba Leza usañunanga pa kuleta kyamalwa, uponejeja’kyo balwana nandi koku ukinga batōtyi bandi.
11:2; 12:36. Yehova wesalanga bantu bandi. Mobimwekela wātele mutyima ku bene Isalela amba bafutwe mfutwa ya mwingilo mukomo obādi bengila mu Edipito. Bātwelele mu ntanda’ya bu banapabo, kebādipo ba misungi ya divita bafwaninwe kumunwa bupika.
14:30. Tukokeja kukulupila amba Yehova ukanyongolola batōtyi bandi ku “kyamalwa kibūke” kīya kumeso’ki.—Mateo 24:20-22; Kusokwelwa 7:9, 14.
YEHOVA WALONGOLOLA MUZO WA KITEOKRATIKE
Mu kweji wa busatu kupwa kwa bene Isalela kunyongololwa mu Edipito, abatūla kitūlo munshi mwa Lūlu lwa Shinai. Abapebwa Mbila Dikumi ne bijila bikwabo, abapwana ne na Yehova kipwano, ne kwikala muzo wa kiteokratike. Mosesa walāla mafuku 40 mu lūlu, bamupa bulombodi butala pa mutōtelo wa bine, ne pa lūbako lwa tabenakulo ya Yehova, nansha tempelo iselwa. Kupwa bene Isalela abalonga kyana kya ñombe kya nsahabu kebekitōta. Mosesa pa kutūka ku lūlu, wamona kino kintu ne kuvutakanibwa ñeni mpata, ku mfulo wakulankanya bipapo bya mabwe byamupa Leza. Pa kupwa kupa mfuto mifwaninwe boba balonga bibi, wakanda kadi ponka mu lūlu ne kupebwa monka bipapo bikwabo bya mabwe. Mosesa pa kujoka, lūbako lwa tabenakulo lubashilula. Ku mfulo kwa mwaka umbajinji wa kunyongololwa kwa bene Isalela, kipema kya kutendelwa ne bipungwa byakyo byonso bibapu kupungwa ne kushimikwa’byo. Penepo Yehova nandi wayuja’kyo ntumbo yandi.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
20:5—Yehova upijanga namani “bubi bwa bashabo” pa nkongo ilonda’ko? Muntu ne muntu shi kadi na myaka ya kusela biselwa, utyibilwanga mambo pangya mwiendelejo ne bilongwa byandi aye mwine. Ino muzo wa Isalela powāvundamukīle ku kutōta bilezaleza, wāangwile bipa bilula enka ne ku nkongo yālondele’po. Nansha ke bene Isalela ba kikōkeji bātengelwe na uno mwanda ke-pantu koneka kwa butōtyi bwa muzo kwālengeje bululame bwikale ke kintu kibakomena kulonda.
23:19; 34:26—Le lubila lwa kuleka kuteka kana ka mbuji mu mabele a inako lushintulula bika? Mungya kunena kwa bantu, kuteka kana (ka mbuji nansha ka nyema mukwabo) mu mabele a inako kyādi kibidiji kya bujentaila kyobādi balanga amba kiletanga mvula. Kadi mabele byoadi a kwamusha kana, kuteka kana mu ano mabele i mwiko. Kino kijila kyālombwele bantu ba Leza amba bafwaninwe kwikala na lusa.
23:20-23—Le mwikeulu utelelwe pano i ani, ne dijina dya Yehova dyādi “mudi aye” mu buluji’ka? Mobimwekela uno mwikeulu i Yesu kumeso kwa kubutulwa’ye pano panshi. I aye wādi wa kuludika bene Isalela mu lwendo lwabo lwa kutwela mu Ntanda ya Mulao. (1 Kodinda 10:1-4) Dijina dya Yehova dyādi “mudi aye” mwanda Yesu ye muntu mubajinji mu kukwatakanya ne kujidija dijina dya Shandi.
32:1-8, 25-35—Mwanda waka Alone kāpelwepo mfuto pa kupunga kyana kya ñombe kya nsahabu? Alone kādipo witabije na mutyima wandi kutōta bilezaleza. Kadi bimweka amba mwenda mafuku wēlungile na banababo bene Levi na kwimana ku mutamba wa Leza ne kukankaja boba bādi balwa Mosesa. Babipya-mambo pa kupwa kwipaibwa, Mosesa wāvulwije bantu amba abapi mambo makatampe, ne kulombola amba abo, ne Alone kumo, abafwilwa lusa na Yehova.
33:11, 20—Le Leza wēsambile namani na Mosesa “mpala na mpala”? Uno i muneneno ulombola mīsambo ya bantu babidi bapwene. Mosesa wādi wisamba na ntunguluji wa Leza ne kutambula ku kanwa bulombodi butamba kudi Yehova kupityila kudi uno ntunguluji. Ino Mosesa kāmwenepo Yehova, mwanda “kutupu muntu ūmona [Leza] kadi wikele mumi monka.” Ino na bu bine, Yehova kēsambilepo aye mwine na Mosesa. Mwanda Mukanda wa Bijila “wafikijibwe na bamwikeulu kudi muntu umo, nandi waikele bu nsenga,” mo munenena Ngalatea 3:19, MB.
Ñeni Yotuboila’ko:
15:25; 16:12. Yehova ulelanga bantu bandi.
18:21. Bana-balume batongelwe kusela biselwa mu kipwilo kya bwine Kidishitu bafwaninwe nabo kwikala bakomo, bakaminwe Leza, bakulupilwa, ne bampikwa kwisakila.
20:1–23:33. Yehova i Mujidiki wa bijila mukatampe. Bene Isalela pobādi bakōkela bijila byandi bādi bamutōta mu ndudi ne mu nsangaji. Yehova udi na bulongolodi bwa kiteokratike dyalelo. Kwingidila nabo umbumo ko kwitupa nsangaji ne mutyima-ntenke.
Buluji Bwinebwine Kotudi
Le mukanda wa Divilu usokola bika padi Yehova? Witulombola amba aye ye Mupāni wa buswe, Munyongolodi wampikwa wadingakene nandi, ne Mufikidiji wa mpango yandi. I Leza udi na bulongolodi bwa kiteokratike.
Ponso potanga butangi bwa Bible bwa ku yenga ne yenga pa kuteakanya Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike, bine, kukabulwepo kukunkwa na byowifunda mu mukanda wa Divilu. Pobandaula binenwe mu kipindi “Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe,” ukekala na bujinguludi bukatampe mu bisonekwa bimo. Nshintulwilo iletelwe mu “Ñeni Yotuboila’ko” ikakulombola mokokeja kumwena kamweno mu butangi bwa Bible bwa ku yenga.
[Kifwatulo pa paje 8]
Yehova wāpele Mosesa muntu mutūkanye mwingilo wa kulupula bene Isalela mu bupika
[Kifwatulo pa paje 9]
Mpupo Dikumi ilombola lupusa ludi na Umpangi pa mema, pa dyuba, pa bishi, pa banyema, ne pa bantu
[Kifwatulo pa paje 10]
Yehova wālongolwele bene Isalela mu muzo wa kiteokratike kupityila kudi Mosesa