Lelo Abe Ukōkele Ani—Leza’ni Nansha Bantu?

“Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.”—BILONGWA 5:29, NW.

1. (a) I kisonekwa’ka kimanine’po kino kifundwa? (b) Mwanda waka batumibwa bākwetwe?

 BATYIBI ba kidye kikatampe kya Bayuda abakalabala mwanda bakutwa abanyema. Bano bakutwa bādi batumibwa ba Yesu Kidishitu, muntu watyibilwe nsambu ya lufu mayenga matyetye kunyuma na kidye kikatampe. Pano kidye kikatampe kibeombela kyadi kya kulwa’dyo na balondi bandi ba pa mutyima. Ino balami pa kwenda kwibaleta, batana mu tuso mutupu’bo, abyo’ko binjilo papo bishite. Ne kwija kwine mpika balami bayuka’mba batumibwa badi mu tempelo ya mu Yelusalema, bafundija bantu kwakubulwa moyo myanda itala Yesu Kidishitu—enka myanda mine yobebakwatyīle’ya! Ko kwenda balami baenda konka ku tempelo, bakwata monka batumibwa ne kwibaleta mu kidye.—Bilongwa 5:17-25.

2. Le mwikeulu wāsoñenye batumibwa balonge bika?

² Mwikeulu ye wākutulwile batumibwa mu kifungo. Le kwibakutulula namino ko kwibepeja kupangwapangwa kukwabo? Mhm. Ino i pa mwanda wa bekadi ba Yelusalema bateje myanda miyampe ya Yesu Kidishitu. Mwanda mwikeulu wāpele batumibwa musoñanya wa kwenda ‘kusapwila bantu bonso binenwa byonso bitala buno būmi.’ (Bilongwa 5:19, 20) O mwanda balami pa kukakimba batumibwa, bēbatene bafundija’nka kufundija.

3, 4. (a) Ba Petelo ne Yoano bātentulwile namani pobebāsoñenye kuleka’byo kusapula? (b) Batumibwa bakwabo nabo bālondolwele muswelo’ka?

 ³ Mu bano basapudi bapyasakane mwādi ne batumibwa, ba Petelo ne Yoano, bāletelwe mu kidye dibajinji popa pēbakomene Yosefa Kaifasa mukatampe wa batyibi. Pano webanena’mba: “Ketwemunenepo twa’mba: Kemukikolwa kadi kufundija mu dino dijina [dya Yesu], a? Talaipo bidi, byo mwasambakanya Yelusalema ense na kufundija kwenu.” (Bilongwa 5:28) Kaifasa kādipo ne kya kutulumukila kine pa kumona ba Petelo ne Yoano bajokela mu kidye. Mwanda pāebasoñenye musunsa umbajinji baleke kufundija, bano batumibwa babidi bātentulwile amba: “Tyibai uno mwanda nanshi; shi momo kyolokele ku meso a Leza, nankyo twimwivwaneko bānwe, Leza ashale munyuma. Ino bātwe ketudipo mwakutalela, tunena’nka kunena byo twamwene ne byo twaivwene.” Pamo’nka na mupolofeto wa kala Yelemia, ba Petelo ne Yoano nabo kebēkakilepo kuvuija mwingilo wa kusapula wēbapelwe.—Bilongwa 4:18-20; Yelemia 20:9.

⁴ Pano, ke enkapo ba Petelo ne Yoano kete, ino i batumibwa bonso—kubadila’mo ne Matyiasa watongelwe panopano—bāmwene mukenga wa kukeshintulwila mu kidye. (Bilongwa 1:21-26) Pobānenenwe kuleka’byo kusapula, nabo bātentulwile pakubulwa moyo amba: “Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.”—Bilongwa 5:29, NW.

Kukōkela Leza bu Mulopwe’ni Nansha Kukōkela Bantu?

5, 6. Mwanda waka batumibwa kebākōkelepo ku musoñanya wa kidye?

⁵ Batumibwa bādi bantu balama bijila, na bubine kebādipo ba kuleka kukōkela ku mbila ya kidye. Nansha nankyo, kekudipo muntu, nansha ekale mukomo muswelo’ka, ukokeja kutonona mukwabo aleke kukōkela ku musoñanya wa Leza, shi wepi shi wepi. Mwanda Yehova ye “Mwinemukatakatamwine panopantanda ponsololo.” (Mitōto 83:18) Kadipo’nka bu “Mutyibi mwine wa panopantanda” ponso ino kadi i Mujidiki Mukatampe wa Bijila ne Mulopwe wa nyeke ne nyekeke. Musoñanya onso wa kidye usomonwa kutyumuna nansha’tu mbila imo ya Leza keudipo na mvubu ku meso a Leza.—Ngalwilo 18:25; Isaya 33:22.

⁶ Buno bubinebine i buyukwe’nka ne na bazuji batumbe. Kimfwa mu myaka katwa ka 18, William Blackstone zuji mwendelele Mwine Angeletele wāsonekele’mba kekudipo kijila kya bantu nansha kimo kifwaninwe kupatanya “bijila bilombwelwe patōka” bitanwa mu Bible. Nanshi Sanhedrini wāpityije’byo kipimo pa kupeleja batumibwa kusapula. O mwanda batumibwa bāpelele patōkelela kulonda byobēbakandile’bya.

7. Mwanda waka mwingilo wa kusapula wādi ukalabaja babitobo bakulu?

⁷ Kusumininwa kwādi kusumininwe batumibwa kusapula kwākalabeje babitobo bakulu. Babitobo bamobamo, kwela’mo ne Kaifasa mwine, bādi Basadusea kebādipo bakulupile mu lusangukilo. (Bilongwa 4:1, 2; 5:17) Ino batumibwa abo bādi batyityija’nka kutyityija’mba Yesu i musangulwe mu bafwe. Ne kadi, babitobo bamobamo bakulu bālongele’nka ne bukomo bwa kwifukwija kudi bakatampe balupusa ba Bene Loma. Kimfwa, Yesu pa kuletwa mu kidye, Pilato wāpele babitobo bakulu mukenga wa kumwitabija bu Mulopwe wabo, ino abo bāningija mawi amba: “Bātwe ketudipo ne mulopwe mukwabo poso’nka Kesala.” (Yoano 19:15) * Batumibwa kebādipo’nka bakulupile bitupu amba Yesu i musanguke, ino bādi basapula ne kusapula amba kwakubulwa dijina dya Yesu, “muno munshi monso mutupu dijina dikwabo dipebwe ku bantu mo tuswa kukapandilamo.” (Bilongwa 2:36; 4:12) Babitobo bādi batyina’mba shi bantu bonso betabije mudi Yesu musangulwe, nankyo kibumbo kya Bene Loma kikāya ne bendeji ba Bayuda bakajimija ‘ntanda ne muzo wabo mwine kumo.’—Yoano 11:48.

8. I madingi’ka a tunangu āletele Ngamayela ku Sanhedrini?

⁸ Būmi bwa kumeso bwa batumibwa ba Yesu Kidishitu bwādi bumweka amba budi mu kyaka.  Batyibi ba Sanhedrini bādi batyipe kwibepaya. (Bilongwa 5:33) Inoko myanda yāalamuka muswelo mukwabo. Ngamayela, mufundiji wa bijila wa bwino wāimana kaleta kidyumu ku bengidi nandi mwanda wa baleke kwiyumbila. Kānena bya tunangu amba: “Shi ñeni īno, ne īno mīngilo īkale i ya bantu bitupu, nankyo īkalundwilwa panshi; wivwane kadi shi i ya Leza, nabya kemukamonepo kwibalundwila panshi, mhm.” Kupwa wābweja’ko kintu kiluji mpata amba: “Mwanda wa kutyina’mba mwakalwa na Leza.”—Bilongwa 5:34, 38, 39.

9. I bubinga’ka bulombola’mba mwingilo wa batumibwa wādi utamba kudi Leza?

⁹ Na kya kutulumukwa, kidye kyāitabija mulangwe wa Ngamayela. Sanhedrini “pa kwibēta batumibwa ko badi bebakupilakupila, ke bebakome’mba: Kemukisapwilaipo mu dijina dya Yesu bānwe, penepo bebaleka kwenda.” Pa kyaba kya kwivwana moyo, batumibwa bāsumininwa kukōkela musoñanya wa mwikeulu wa kusapula. Enka nenki, pa kupwa kulekelelwa, “monka mo bukila, mo bukila, mafuku onso, kuleka’byo kufundija mpika, ne kusapula bya Yesu mu njibo īkola ya Leza ne mu mōbo bitupu.” (Bilongwa 5:40, 42) Yehova wāesele bukomo bwabo. Kwālupuka bika? “Kibumbo kya bāna-babwanga nakyo kyenda kivula pakatampe pene mu Yelusalema,” bine ne bine ponka, “kitango kikatampe kīne kya bapidishitu nakyo kyakōkele ku lonka luno lwitabijo.” (Bilongwa 6:7) Bine kino kekyābudilwepo kusala bapidishitu nansha babitobo bakulu bikatampe kashā! Bubinga bwādi bwenda buvudila’ko bulombola amba mwingilo wa batumibwa wādi bine utamba kudi Leza.

Boba Balwa na Leza Kebabwanyapo

10. Kukwatañana na mumweno wa bantu, mwanda waka Kaifasa wēmwene bu mukingwe pa kitenta kyandi, ino mwanda waka kikulupiji kyandi kyādi kya bituputupu?

¹⁰ Mu myaka katwa kabajinji, babitobo bakatampe ba Bayuda bādi batongwa na balupusa Bene Loma. Mpeta Yosefa Kaifasa nandi wābikikilwe na “Velerius Gratus,” kadi wāijije pa kitenta’kyo kupita bonso bāmubadikidile. Mobimwekela Kaifasa wālangile amba bumpwa-mambo bwandi ne bulunda bwandi na Pilato bo bwāmufikije pa  kitenta’kya kupita’ko bukwashi bwa Leza. Inoko kukulupila kwandi mu bantu kwadi kumweka amba i kwa bitupu. Myaka isatu’tu kupwa kwa batumibwa kwimuka ku meso a Sanhedrini, Kaifasa wājimija kipwano na balupusa Bene Loma ne kitenta kyandi kya bu kitobo mukatampe ne kokyaya jimejime.

11. I bika byāfikile Pontyusa Pilato ne ngikadilo ya bintu ya Buyuda, le nobe i kashinga’ka kowaela’po?

¹¹ Musoñanya wa kufundula Kaifasa pa kitenta kyandi wātambile kudi Luseusa Vitediusa, mukata mwinemwine wa Pilato, mbikavu wa Shidea, papo Pilato mulunda na Kaifasa wa pa mutyima ne kya kulonga kyabulwa. Bya bine, mwaka umo kupwa kwa Kaifasa kutalulwa pa kitenta, Pilato nandi monka na monka wātalulwa pa kipona ne kwitwa ku Loma kukemuka kidye kya myanda mikomokomo. Kadi bendeji ba Bayuda nabo bādi bakulupile mudi Kesala, Bene Loma bāiya kwibasompola ‘ntanda ne muzo wabo mwine.’ Kino kyālongekele mu mwaka wa 70 K.K. pāile bibumbo bya Bene Loma konakanya kibundi kya Yelusalema fututu, kwela’mo ne tempelo ne njibo ya Sanhedrini mine. Pano po pāmwekelele kufikidila kwa binenwa bya mulembi wa mitōto binena’mba: “Kemukakulupilapo bāna ba balopwe, nansha mwana muntu wampikwa bukwashi.”—Yoano 11:48; Mitōto 146:3.

12. Kimfwa kya Yesu kilombola namani’mba kukōkela Leza kyo kintu kya tunangu?

¹² Kwishila na abo, Leza wātongele Yesu Kidishitu musanguke ke Kitobo Mukatampe wa mu tempelo milēme ya ku mushipiditu. Kekudipo muntu nansha umo ukokeja kumutalula pa kyaba kyandi. Bine Yesu “udi ne bupidishitu bwampikwa umupingakena’bo.” (Bahebelu 2:9; 7:17, 24; 9:11) Kadi Leza wātongele Yesu bu Mutyibi wa bōmi ne bafwe. (1 Petelo 4:5) Yesu byādi na kino kyepelo, ye aye ukatyiba mbila shi Yosefa Kaifasa ne Pontyusa Pilato bakokeja kukekala na būmi kumeso.—Mateo 23:33; Bilongwa 24:15.

Basapudi Bakubulwa Moyo ba Dyalelo

13. Mu ano etu mafuku, i mwingilo’ka wilombwele bu mutambe kudi bantu, ne i wepi utambile kudi Leza? Le ubekiyuka namani?

¹³ Enka na mokyāikadile mu myaka katwa kabajinji, ne dyalelo nadyo mo monka, kudi kibalwa kivule kya ‘bantu balwa na Leza.’ (Bilongwa 5:39) Kimfwa, kitatyi kyāpelele Batumoni ba Yehova ba mu Alemanye kwishingila Adolph Hitler bu Mwendeji wabo, mukelenge Hitler wātyipile kwibakubija bonso. (Mateo 23:10) Kitango kyandi kya bengidi kyādi kikulupilwe ku bunwa amba kisa kubwanya. Ponka’po buludiki bwa Nazi bwātompa kukwata tununu ne tununu twa Batumoni ne kwibatuma mu makomponi a malwa. Bākuta’nka ne nkuku ya kwipaya’ko bamo. Nansha nankyo, Nazi wākankelwe kutyumuna kusumininwa kwa Batumoni kwa kutōta enka Leza kasuku kandi, ne kadi bākomenwa kukubija bengidi ba Leza bonso kikonge. I bine mwingilo wa boba Bene Kidishitu wādi utamba kudi Leza ke kudi muntupo mwanda mwingilo wa Leza keubwanyapo kulundwilwa panshi, mhm. Myaka makumi asamba pa kupita’po, bantu ba kikōkeji bāpandile mu makomponi a malwa a Hitler aba bakingidila Yehova ne dyalelo ‘na mutyima, muya ne manwa abo onso,’ ino Hitler ne kitango kyandi kya Nazi bajimankane jimejime ne bumvu pa mulongo.—Mateo 22:37.

14. (a) I bukomo’ka bulonga balwana mwanda wa kufutulula bengidi ba Leza, ne i bifule namani? (b) Le bukomo’bu bukatyumuna bantu ba Leza lonso? (Bahebelu 13:5, 6)

¹⁴ Mu bula bwa myaka tamba pa bukomo bwālongele Nazi, bantu bakwabo i bakomenwe kushinda bulwi bobalwa Yehova ne bantu bandi.  Mu matanda mavule a mu Bulaya, bendeji ba bipwilo ne ba kipolitike ba munshimunshi bādi banenena bibi Batumoni ba Yehova amba i ‘katangotango kaleta kyaka,’ lunsamfwa-kanwa lumo lonka na lwānenenwe Bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. (Bilongwa 28:22) Ino na bubine, Kidye kya Byepelo bya Bantu kya mu Bulaya kyaitabije amba Batumoni ba Yehova i mutōtelo mukatampe ke katangotangopo. Ne balwana nabo bayukile kino’ki. Ino abo bakyendelela na kunenena Batumoni bibi. Byobafwatakenya Batumoni bibi namino, Bene Kidishitu bamo batalulwanga pa twaji. Bana ba Batumoni nabo bapangwapangwa ku masomo. Benē manza nabo pa kukwatwa moyo, bayata Batumoni mobo obādi bengidija tamba kalā bu a kupwidila’mo. Pakwabo kadi, baludiki bapelanga kwibetabija bu bene kibundi mwanda’po’tu i Batumoni ba Yehova! Nansha nankyo, Batumoni kebatyumukilepo mityima.

15, 16. I kika kyālongele Batumoni ba Yehova ba mu Franse palwilwe mwingilo wabo wa Bwine Kidishitu, ne mwanda waka bendelelanga na kusapula?

¹⁵ Kimfwa mu Franse, bantu bavule badi’ko bidi biyampe bekele ne na bujalale. Ino namo, balwana bamobamo bādi bajidika bijila mwanda’tu wa kukalakanya mwingilo wa Bulopwe. Le Batumoni ba Yehova ba mu Franse bālongele’po namani? Bātandabwile bya binebine mwingilo wa budimi kupita ne pabajinji, bafula ku kulupula bipa bisangaja. (Yakoba 4:7) Bine, mu bula bwa myeji isamba kete, bifundwa bya Bible byelundila’ko mu muswelo utulumukwa pa buvule bwa bifundwa 33 pa katwa mu mine ntanda’i! Bine kino ke kyabudilwepo kukela Dyabola bulobo pa kumona bantu ba mityima myoloke mu Franse betaba ku myanda miyampe. (Kusokwelwa 12:17) Banabetu Bene Kidishitu ba mu Franse bakulupile amba binenwa bya mupolofeto Isaya bikafikidila pobadi, binena’mba: “Kipungwa, shi kyepi, shi kyepi, kyabundwa kibundilwa abe padi abe kekikafikapo biyampe; kadi ndimi yonso ikatalukila padi abe mu kidye, shi ludimi’ka, shi ludimi’ka, ukeluponeja.”—Isaya 54:17.

¹⁶ Batumoni ba Yehova kebasangelangapo kupangwapangwa. Ino byobasaka kukōkela ku musoñanya wa Leza wāpele Bene Kidishitu bonso, kebasomonwangapo ne kebakasomonwapo kuleka kwisambila pa bintu byobaivwene. Belombolanga bu benē kibundi balumbuluke. Inoko ponso pēlwa bijila bya Leza na bya bantu, abo batoñanga kukōkela Leza bu mulopwe.

Kokebatyina

17. (a) Mwanda waka ketufwaninwepo kutyina balwana netu? (b) Tufwaninwe kumona muswelo’ka boba betupangapanga?

¹⁷ Balwana netu badi mu kyaka kikatampe. Mwanda balwanga na Leza. Nanshi, kukwatañana na musoñanya wa Yesu, batwe ketwibatyinangapo, ino batwe tulombelanga’ko boba bonso betupangapanga. (Mateo 5:44) Tulombelanga amba shi kudi balwa na Leza kwakubulwa kuyuka, na mwādi mulwila nandi Solo Mwine Tasusa, nankyo Yehova ukebapūtula meso na kanye bamone bubinebine. (2 Kodinda 4:4) Solo wāalamukile ke mutumibwa Polo Mwine Kidishitu, nandi wāsusukile bininge mu makasa a ba lupusa ba mu abo mafuku’a. Inoko wādi uvuluja banababo betabije bekale “kukōkela bakubikala, ne balupusa kadi bēkale kukōkela, ne mityima batele ku mīngilo yonso miyampe, ne kunena muntu bibi, nansha umo, ne lūma mpika; ba kyonka kikōkeji kyonka kya kwilombola mutyima wa kupwana ne bantu bonso.” (Tetusa 3:1, 2) Batumoni ba Yehova ba mu Franse ne kukwabo bekankilanga kulama ano madingi mu mutyima.

18. (a) Yehova unyongololanga bantu bandi muswelo’ka? (b) Ne bikafula namani?

¹⁸ Leza wāsapwidile mupolofeto Yelemia  amba: “Ngidi nobe kukunyongolola.” (Yelemia 1:8) I muswelo’ka ukokeja kwitunyongolola Yehova dyalelo ku kupangwapangwa? Kyaba kimo ukokeja kutununa mutyibi kabidye wa mumweno moloke pamo bwa Ngamayela. Pakwabo kadi ukokeja kulenga walupusa mubi apingakanwe mu kitulumukila na ungi wa mutyima muyampe. Ino dimodimo, Yehova ukokeja kuleka kupangwapangwa kwendelele kufikila bantu bandi. (2 Temote 3:12) Nansha shi Leza waleka kupangwapangwa kwitufikile, kakabulwepo kwitupa bukomo bwa kūminina’ko. (1 Kodinda 10:13) Nansha shi Leza waleka mwanda’ka witufikile, tukulupile ne kutatana mpika’mba: Boba balwa na bantu ba Leza, i Leza mwine obalwa nandi; ne balwa na Leza kebakabwanyapo.

19. I kisonekwa’ka kya mwaka wa 2006, ne mwanda waka i kifike’po?

¹⁹ Yesu wāsapwidile bana bandi ba bwanga batengele byamalwa. (Yoano 16:33) Pano po pafikidila binenwa bitanwa mu Bilongwa 5:29 binena’mba: “Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.” O mwanda mwine bino binenwa bikunka mutyima byatongelwe kwikala kisonekwa kya mwaka kya Batumoni ba Yehova mu mwaka wa 2006. Penepo nanshi, nansha bikale namani, twikalei basumininwe kukōkela Leza bu Mulopwe mu uno mwaka ne nyeke ne nyekeke!

[Kunshi kwa dyani]

Le Ubwanya Kulondolola?

• I kimfwa’ka kyētushidile batumibwa kya mwa kulwila na kulondwalondwa?

• Mwanda waka tufwaninwe nyeke kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu?

• Balwana netu balwanga binebine na ani?

• I bika bikokeja kutengela boba bonso bōminina kupangwapangwa?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bushintuludi pa paje 7]

Kisonekwa kya mwaka wa 2006 i kino: “Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.”—Bilongwa 5:29, NW

[Kifwatulo pa paje 3]

“Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu”

[Kifwatulo pa paje 5]

Kaifasa wākulupile bantu kupita’ko Leza