Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Eseta
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Eseta
NKUKU keisapo kutunya. Ne kwipaibwa kwa Bayuda nako i kusumininwe kadi kusa kufikidila. Mu difuku dimo ditungwe, Bayuda bonso ba mu umbikalo wa tamba ku India kutūla ne ku Efiopya, basa kukuba. Mo mulangila mukutyi wa nkuku. Ino kudi mwanda umo wa mvubu keudipo mu ñeni yandi. Leza wa mūlu ukokeja kunyongolola bantu bandi batongwe mu kyaka kyo-kyonso. Bine, buno bunyongolodi i busonekwe mu mukanda wa mu Bible wa Eseta.
Mukanda wa Eseta, wālembelwe na Muyuda umo wa kala witwa dya bu Modekai, ulombola myanda yālongekele mu bula bwa myaka 18 mu buludiki bwa Mulopwe wa Peleshia, Ahaswelusa, nansha Zelekishishi I. Ino nsekununi itobala ilombolanga mupandijijanga Yehova bantu bandi ku kibi kibakutyila balwana nabo, nansha shi bengidi bandi i bakusankane pi na pi mu umbikalo mukatampe. Eyo, kuyuka kino kukankamikanga dyalelo lwitabijo lwa bantu ba Yehova bamwingidila mingilo ikola mu matanda 235. Kadi, bantu besambilwe’po mu mukanda wa Eseta i betushile bimfwa byotukokeja kwiula ne byotukokeja kwepuka. Na bubine, “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
MUNTWABENE UFWANINWE KUNENENA’KO
Mu mwaka wa busatu wa kubikala kwandi (493 K.K.K.), Mulopwe Ahaswelusa watekeja masobo a bufumu. Vashiti muntwabene, mutumbe pa mwanda wa bupopoke bwandi, wafityija mulopwe mutyima bininge ne kifuko kyandi kibamuyatwa. Ebiya Hadasa Muyuda watongwe mu bankungakaji bonso bapopoke ba mu ntanda’ya ne kupingakena wapingakena pa kifuko’kya. Pa kulonda bwendeji bwa mwanabo Modekai, wefi dijina dya Buyuda ne kwitela’nka dya Bwine Peleshia, ke bu Eseta kadi.
Mwenda mafuku, muntu umo wa mitatulo witwa dya bu Hamane wapebwa kitenta kya bu mpingakani umbajinji. Hamane wakalabala mwanda Modekai “ka[mwi]vukwidilepo nansha kumulēmeka kwine mpika,” ponka’po wakute nkuku ya kukubija Bayuda bonso badi mu bulopwe bwa Peleshia. (Eseta 3:2) Enka nenki, Hamane wanekenya Ahaswelusa etabije byasaka ne kumupa lubila lwa kufikidija buno butapani. Modekai “wavwala nkolwa ne kwitūta buto.” (Eseta 4:1) Pano ke Eseta anenene’ko. Ko kwendela waendela mulopwe ne mpingakani umbajinji ku masobo a pafula. Byobāya’bi ne nsangaji, ino Eseta webalaya kadi bāye monka ku masobo mu difuku dilonda’ko. Hamane wasangala. Inoko, i mukalabale mwanda Modekai upela kumulēmeka. O mwanda Hamane wakale mpango ya kwipaya Modekai dibajinji dya kuketaba ku masobo a mu difuku dilonda’ko.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:3-5—Lelo masobo āijije mafuku 180? Kisonekwa kekinenepo’mba masobo āijije bwabo bula, ino i kinene’mba mulopwe wālombwele ku bamfumu bupeta ne bulēme bwa bulopwe bwandi bwa ntumbo mu bula bwa mafuku 180. Padi mulopwe wāpityije kino kitatyi kilampe mwanda wa kutendela ntumbo ya bulopwe bwandi amba atonone bamfumu ne kwibanekenya amba udi na bukomo bwa kufikidija mpango yandi. Shi ke pano, vese wa 3 ne wa 5 esambilanga pa mafuku 7 āsobelwe masobo ku mfulo kwa mafuku 180 a kwibunga.
1:8—I mu buluji’ka mwādi mwikadile ‘kutoma mungya kijila ne kuningila nansha umo mpika’? Pano’ko bine Mulopwe Ahaswelusa wālongele kintu kishile na kibidiji kya Bwine Peleshia kya kuningila umo ne umo atome ludingo kabidye lwa malwa mu kwibunga kwa uno muswelo. Ino abo, na munenena dibuku dimo, “badi bakokeja kutoma, shi tungi, shi tutyetye, muntu ne muntu monka mwaswidile.”
1:10-12—Mwanda waka Vashiti Muntwabene wāpelele kuketaba ku meso a mulopwe? Befundi bamo banenanga’mba muntwabene wāpelele kukōkela mwanda kāsakilepo kwipwija bulēme ku meso a betwa ba mulopwe bakolwe. Pakwabo napo padi, muntwabene mupopoke byamwiko kādipo bine na kikōkeji. Bible kanenepo kine kyāmutonwene, ino bantu ba ñeni ba mu difuku’dya bānene amba kukōkela mulume i mwanda mukatampe ne amba kino kimfwa kibi kya Vashiti kikokeja kusambulukila ku bakaji bonso basongwe ba mu mapolovenshi a Peleshia.
2:14-17—Lelo Eseta wāsambakene pamo na mulopwe? Kilondololwa i mhm. Nsekununi inena’mba ku lubanga bana-bakaji bakwabo bādi batwela kudi mulopwe bādi bajokela ku njibo ya bubidi mu bulami bwa ntungu wa mulopwe, “mulami wa bakaji ba mutundu.” Bana-bakaji bādi balāla bufuku na mulopwe bādi ke bandi bakaji ba mitundu, nansha’mba babilondela. Inoko, Eseta aye kātwelwepo ku njibo ya bakaji ba mitundu pa kupwa kwimona na mulopwe. Penepa Eseta pa kuletwa ku meso a Ahaswelusa, “mulopwe wasanswa Eseta kutabuka bana-bakaji bonsololo, kabidi wafwilwa lusa ne buntu mu meso andi kutabuka bankungakaji bonsololo.” (Eseta 2:17) I bika byālengeje Eseta amone “kufwilwa lusa ne buntu” kudi mulopwe? I byonka byobya byalengeje amone buntu ku bantu bakwabo. “Nkungakaji’wa wamutōkeja [Hekai] mutyima kadi wafwilwa lusa kwadi.” (Eseta 2:8, 9) Hekai wāmutōkelwe mutyima bya binebine ponka pa byobya byaāmwene mwadi—kilungi kyandi ne ngikadilo yandi milumbuluke. Na bubine, “Eseta watana biyampe mu meso a bonsololo bādi bamutala.” (Eseta 2:15) Mo monka, ne mulopwe nandi wātengelwe na byaāmwene mudi Eseta, penepo wāmuswa.
3:2; 5:9—Mwanda waka Modekai wāpelele kwivukwila Hamane? Kekyādipo kijila ku Bene Isalela kulēmeka mukatampe udi pa kitenta na kumubandamina. Inoko, mu mwanda wa Hamane mwādi mwikujije bivule. Hamane wādi Mwine Akaka, pakwabo padi Mwine Amaleke, kadi Yehova wānene kala’mba Amaleke ukafundulwa’ko. (Kupituluka 25:19) Nanshi kudi Modekai, kwivukwila Hamane i kujimija bululame bwandi kudi Yehova. O mwanda wāpelele pelēe, welombola’mba i Muyuda.—Eseta 3:3, 4
Ñeni Yotuboila’ko:
2:10, 20; 4:12-16. Eseta wāitabije bwendeji ne madingi a mutōtyi wa Yehova mutame. Nanshi i biyampe netu ‘tukōkele boba betulelele, ne kwibakōkelelela.’—Bahebelu 13:17.
2:11; 4:5. Ketufwaninwepo ‘kubanga byonka bintu, wa byandi wa byandi, ehe, poso ne ku bintu bya bakwetu.’—Fidipai 2:4.
2:15. Eseta wālombwele butūkanye ne kwīfula pa kwitabija byobya byāmupele Hekai ne kuleka kulombela’ko bya kwidyangula ne bisandi bikwabo bilumbuluke. Kwidyangula kwandi, “kwa muntu mufyame udi munda, ne bivwalwa byampikwa kubola bya mutyima wa kikōkeji ne butalale” ko kwālengeje mulopwe etabije Eseta.—1 Petelo 3:4.
2:21-23. Ba Eseta ne Modekai i bimfwa bilumbuluke mu “kukōkela bakatampe balupusa.”—Loma 13:1.
3:4. Mu byaba bimo, padi i biyampe kuba talala kwiyukanya mpika, enka na mwāubile Eseta. Inoko, shi bitulomba kulombola mwimanino wetu pa myanda mikatampe kimfwa pa bubikadi bwa Yehova ne pa bululame bwetu, papo ketwakimvwanai moyo wa kwiyukanya’mba twi Batumoni ba Yehova.
4:3. Potutanwa na matompo, tufwaninwe kuvundamukila kudi Yehova mu milombelo amba tumone bukomo ne tunangu.
4:6-8. Modekai wākimbile kupwija mungya bijila nkuku ya kutambwa kwēbatambile Hamane.—Fidipai 1:7.
4:14. Kikulupiji kya Modekai mudi Yehova bine i kimfwa kya kulonda.
4:16. Eseta, byaādi ukulupile mudi Yehova, o mwanda na bukankamane ne na kikōkeji kyonso wālwile na mwanda wādi ukokeja kumuletela lufu. Po pa mwanda netu twifundei kukulupila mudi Yehova, ke mu batwe benepo, mhm.
5:6-8. Pa kumona katōkwe kudi Ahaswelusa, Eseta wāendēle mulopwe ku masobo dya bubidi. Wālongele na budyumuku, netu mo motufwaninwe kulongela.—Nkindi 14:15.
MYANDA YENDA IFULAMUKA
Myanda pa kusokoka, nkuni ibafulamukila mutyabi. Hamane awa uyeyekwa ku mutyi walongēle Modekai, ino wadi wa kuyeyekwa’ko ye ke mpingakani umbajinji! Le nkuku ya kukubija Bayuda nayo? Ii, nayo ibashinta muswelo mukwabo.
Eseta wa kikōkeji wanenena’ko monka bantu bandi. Watūla būmi bwandi mu kyaka pa kufika kwa mulopwe ne kumudidila amba amone mwa kufundwila’ko mpango ya Hamane. Ahaswelusa wayuka kifwaninwe kulonga. Difuku dya kwipaya Bayuda pa kufika, boba basaka kwibatapa abo’ko bo baipaibwa. Ponka’po Modekai wasoñanya’mba Masobo a Pudimi asobwe mwaka ne mwaka mwanda wa kuvuluka buno bunyongolodi bukatampe. Byokyadi’tu patamba Mulopwe Ahaswelusa ke Modekai, Modekai ‘wakimbila bantu bandi biyampe, ne kwisambila bya ndoe ku lukunwa lwandi lonso.’—Eseta 10:3.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
7:4—Kukubijibwa kwa Bayuda kwādi kwa kuletela “byamalwa kudi Mulopwe” muswelo’ka? Eseta, pa kuyukija na bunwa’mba shi kupotejibwa kwa Bayuda bu bapika e nabya’ko bidi, wālombwedidile mwanda wa byamalwa byādi bya kutana mulopwe shi bonakanibwe. Bibese 10 000 bya ndalama byālaile Hamane kufuta byādi bityuñunuñunu mu bupeta bwa mulopwe, bipitwe ne na bupeta bwadi bwa kumweka shi Hamane wāpoteje Bayuda bu bapika. Kadi kukubija Bayuda, lwadi lufu lwa ne muntwabene mwine.
7:8—Mwanda waka bantungu bāpūtyile mpala ya Hamane? Kuno kwādi kumufwija bumvu kadi o malwa ādi a mutengele. Kukwatañana na dibuku dimo, “ba pa kala bādi kyaba kimo bapūta mitwe ya boba benda kwipaibwa.”
8:17—I muswelo’ka waālamukile ‘bangibangi umbukata mwa bantu ke Bayuda’? I bine Bene Peleshia bavule bāketūtyile mu Bayuda, balanga’mba kwalamunwa kwa lubila bwadi buntu bwa Leza pa Bayuda. Ne dyalelo uno mwanda ulongekanga mu kufikidila kwa bupolofeto budi mu mukanda wa Zekadia. Bunena’mba: “Bantu dikumi ba mu ndimi yonsololo ya mizo’ya, bakakwata, eyo, bakashipila ku kisandi kya yewa udi bumwine Yudea amba: Batwe tukenda nenu, mwanda tubaivwana’mba Leza udi nenu pamo.”—Zekadia 8:23.
9:10, 15, 16—Nansha mbila byoyāpele Bayuda lupusa lwa kukasala ne kusela bitūtwa ino mwanda waka bēkakile? Ne kutatana kwine mpika, kuno kupela kulombola amba kitungo kyabo kyādi kya kwikinga ke kya kufwilapo kupeta, mhm.
Ñeni Yotuboila’ko:
6:6-10. “Kwitatula kubadikidila bonakane, kadi ne mushipiditu wa kwizunzula ubadikidila kupona.”—Nkindi 16:18.
7:3, 4. Lelo, potutanwa na kupangwapangwa, twiyukanyanga na bukankamane’mba twi Batumoni ba Yehova?
8:3-6. Tukokeja kunyemena ku balupusa ne ku bazuji mwanda wa kukingwa ku balwana netu.
8:5. Na bunwa, Eseta kāelelepo mulopwe mu mwanda pangala pa lubila lwa kukubija bantu bandi lwāletelwe. Mo monka netu tufwaninwe kwikala na bunwa potusapwila bakatampe ba lupusa bukamoni.
9:22. Ketufwaninwepo kwilwa balanda botudi nabo.—Ngalatea 2:10.
Yehova Uketupa “Bukwashi ne Bunyongolodi”
Modekai udingakanya kutana kwa Eseta bulēme bwa bulopwe na mpango ya Leza. Bayuda pa kutambwa, abavwala nkolwa ne kulomba bukwashi. Muntwabene watwela kwa mulopwe kwakubulwa kwitwa, ino misunsa yonso watambulwa. Mulopwe nandi wapumbwe tulo mu kitatyi kibikibi’kya. I bine mukanda wa Eseta witulombolanga mulongolwelanga Yehova binkumenkume pa kamweno ka bantu bandi.
Ino mānga isangaja ya mu mukanda wa Eseta itukankamikanga batwe bekele mu kino “kyaba kya kumfulo.” (Danyele 12:4) “Mu mafuku a kumfulo,” ke kipindi kya mfulo kya bitatyi bya mfulo kadi, Koka wa ku Makoka—Satana Dyabola—ukatamba kipukwi bantu ba Yehova bulwi. Kitungo kyandi’tu i kukubija batōtyi ba binebine. Ino monka mokyāikadile mu mafuku a Eseta, Yehova ukaleta “bukwashi ne bunyongolodi” ku batōtyi bandi.—Ezekyele 38:16-23; Eseta 4:14.
[Kifwatulo pa paje 6]
Eseta ne Modekai ku meso a Ahaswelusa