Bantu ba Ntanda Yonso Bekutanga Umbumo—Muswelo’ka?

LELO ubwanya kushintulula “bumo” bu bika? Bamo bashintulula amba bumo i kubulwa kwisusa nansha kumana. Kimfwa, shi mizo ibidi nansha mivule ibasamba kipwano ne kwiivwana amba twikale mu ndoe, banenanga’mba yoya mizo idi umbumo. Ino lelo i amo? Mhm, kebikalangapo namino kitatyi kyonso.

Ivwana bidi: Mu bula bwa mānga, bantu ke basambe bipwano tununu ne tununu kadi ne kutyumuna’byo. Mwanda waka? Mwanda divule bendeji ba ntanda bafwilanga kubikala pa kyaba kya kukimba ndoe ne bumo. Ne kadi, mizo imo idi na moyo wa kutambwa bulwi na mizo mikwabo.

Nanshi, kumona’tu amba mizo ibidi keilwangapo bulwi kekushintululapo amba i mīkute umbumo ne idi mu ndoe. Le shi bantu babidi befunkile mata, munwe pa kalemo, badi mu ndoe mwanda’po’tu kekwaikele usobola? Bine, kulanga’mba badi mu ndoe i milangwe mifwe! Inoko, ino yo ngikadilo idi’mo mizo mivule dyalelo. Kubulwa kwikulupila i kulete moyo amba dyakadilwe kantu dino bakesobwela mata. Lelo i bika bilongele bantu mwanda wa kukankaja uno musala?

Moyo wa Divita dya Nyukilia—Kyaka ku Bumo

Bavule bakulupile mu Kipwano kya Kupela Kuvudija Mata a Nyukilia. Kino kipwano kyaitabijibwe mu 1968, kyadi kipeleja matanda ampikwa kwikala na ano mata kulupula’o ne matanda adi nao aleke kulupwila’ko makwabo. Kitungo kya kino kipwano, kitabijibwe pano na mizo 180 ne musubu, i kufikija mizo yonsololo ku kutūla mata onso.

Nansha bimweka kino kitungo bu kiyampe, basantaudi bamo bamonanga’mba kino Kipwano kya Kupela Kuvudija Mata a Nyukilia kikimbanga’tu matanda amo ashale kwampikwa “mata a nyukilia”—na kupeleja mizo yampikwa’o kulupula nayo ao. Kintu kikwabo kileta moyo, i kumona boba bashininye kino kipwano kadi balamuka. Kunena na bubine, mizo imo imonanga amba kebifwaninwepo kwiipeleja kulupula mata, mwanda mungya milangwe yayo, ano mata akokeja kwiikwasha mwa kwilamina.

 Kine kikoleja mu uno mwanda—pakwabo kibweja’ko ne kyaka—i kino: kekukidipo muzo nansha umo upelejibwe kwikala na mudilo wa nshinga utamba ku bukomo bwa nyukilia. Kino i kilengeje bamo bekale na moyo wa mizo ingidijanga bukomo bwa nyukilia mu bintu bikwasha bantu, mwanda ibwanya kupunga mata a nyukilia munshi munshi.

Enka ne mizo idi na mata a nyukilia kala ikokeja kufutulula Kipwano kya Kupela Kuvudija Mata a Nyukilia. Basantaudi banenanga amba kukulupila amba mizo idi kala na mata mavule ikokeja kutūla mata onso nansha kushala na matyetye i kwikala kitabija-vidingi. Dibuku dimo dinena’mba: “Pa kusaka kubwanya kino . . . bilomba bidi kwikale bulunda ne kwikulupila pa bukata bwa mizo yumana [uno nao i mwanda mukomo kwitabija], ne i kintu kekikabwanikapo kashā.”

Bukomo bulonga bantu bwa kwikuta umbumo—nansha bekale na mutyima muyampe namani—i bukomenwe. Kino kekitulumunangapo befundi ba Bible, mwanda Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.” (Yelemia 10:23) Kadi Bible unena kwampikwa kafinda’mba: “Kudi dishinda muntu unena’mba i dyoloke; ino nanshi mfulo yadyo o mashinda a lufu.” (Nkindi 16:25) Malopwe a bantu, nansha alonga namani, keabwanyapo kuleta bumo. Inoko, ketubudilwepo lukulupilo.

Nsulo ya Bumo bwa Bine

Mu Bible mudi mulao wa Leza ulombola amba ntanda ikekutanga umbumo, ino ke na bukomopo bwa bantu, mhm. Umpangi, mwine wākwete mpango amba bantu bonso bekale mu ndoe ntanda yonso, ukafikidija byobya bikomenwe muntu. Ku bamo uno i mwanda mukomo kwitabija. Inoko, mpango ya Leza ya tamba ku ngalwilo yādi ya kunena’mba bantu bekale mu ndoe ne kwiivwanika. * Bisonekwa bivule bya mu Bible bilombola amba mpango ya Leza ikidi nyeke ya kubunga muzo onso wa muntu umbumo. Tubandaule’ko’tu bidi bimfwa bimobimo:

• “Iyai, mubandile mīngilo ya Yehova, yō! ke musala o wasala panopanshi! Watukija mavita ne ku mfulo ya ntanda; utyumunanga buta, ne mukobe nao watempula’o bipindi bibidi; wasōka makalo pa mudilo.”—MITŌTO 46:8, 9.

• “Ino pano namino kebakasanshijapo, nansha kōna kwine, monsomonso mu lūlu lwami lwa bu-ujila; mwanda panopanshi pakayula ne kuyukidija kwa Leza’nka bwa mema ayuja kalunga-kamema.”—ISAYA 11:9.

• “Wapu kumininina lufu nyeke ne nyeke; ino Mfumwetu Leza ukapampula mipolo ku mapala onso; kadi ukafundula mutōnko wa bandi bantu panopanshi ponsololo; mwanda Yehova wanena’kyo.”—ISAYA 25:8.

• “Nanshi bātwe, monka mwendele mwanda-wamulao wandi, tutengele madiulu mapya, ne ntanda īngi mipya mo mwikalanga boloke.”—2 PETELO 3:13.

 • “Kadi Leza ukapampula impolo yonso mu meso abo; ne lufu nalo kelukēkalakopo dikwabo kadi, mhm, nansha kuyoyokota miyoa, nansha kudila kwine, nansha misongo mīne mpika. Bintu bibajinji bibatukidila.”—KUSOKWELWA 21:4.

Ino milao i ya bine. Mwanda waka? Mwanda Yehova Leza byadi Umpangi, udi na bukomo bwa kukutyila bantu umbumo. (Luka 18:27) Ne kadi udi na mutyima wa kulonga namino. O mwanda Bible utela kino bu “mutyima wandi muyampe . . . [amba] abungakenye bintu byonso monka mudi Kidishitu, byobya bidi mūlu, ne panopanshi bīne kumo.”—Efisesa 1:8-10.

Mulao ulaile Leza wa kuleta “ntanda īngi mipya” ke mifwatakanyopo. (2 Petelo 3:13) Yehova Leza unena pangala pa kinenwa kyandi amba: “Kekiketolelapo bitupu ko ndi, ehe, nanshi kikalonga kyoki kyo nswele, kabidi kikafikijija biyampe’tu kintu kyo nekitumine.”—Isaya 55:11.

Bakutwe Umbumo na Kinenwa kya Leza

Bipwilo bikalanga nyeke bikalañanya bantu pa kyaba kya kwibakutyila umbumo. Uno i mwanda otufwaninwe kubandaula na kusumininwa, mwanda shi twitabije amba bine Umpangi udi’ko, mwene i kyendele’mo kukulupila amba batōtyi bandi bafwaninwe kwikala mu ndoe kadi bekute umbumo abo bene na bene? Bine, ye mobafwaninwe kwikadila!

Kwilalulula kwa palapala kwilalulula bipwilo kekwiyangapo kudi Yehova Leza nansha mu Kinenwa kyandi. I bipwilo bine bikolomona’ko, ke-pantu, abyo bitononanga bantu balonde nkuku ya bana ba bantu ya kuleta ndoe pa kyaba kya kukwatakanya mpango ya Leza. Yesu wāityile bendeji ba bipwilo ba mu abo mafuku bu “banzazangi” ne kwibanena’mba: “Nanshi kyo kyēmubangidile Isaya wafikije pēmunene’mba: Bano bantu bano bamfwenanga ne kyakanwa kyonka bandemeka ku milomo, ino mutyima wabo kulampe kwine na ami. Nanshi i bitupu bitupu byo bantōta, bafundija byakufundija, nanshi i bijila bya bantu byonka.”—Mateo 15:7-9.

Inoko, mutōtelo wa bine ao, uluñanga bantu umbumo. Mupolofeto Isaya wālaile amba: “Kikafikanga mu mafuku a kumfulo’kwa, amba lūlu lwa njibo ya Yehova lukakomejibwa mu nsongo ya ngulu; kadi lukazunzulwa pangala pa tungulu; penepo mizo yonsololo ikepungulwila ponka pālo. Penepa ukatyibanga umbukata mwa mizo, ne kudingila bantu bangibangi; ebiyampe bakabunda bipete byabo ke makasu, ne mikobe yabo ke mpete ya kukukula mityi; muzo keukatalulapo kipete pa muzo mukwabo, nansha kwilombolapo bulwi monka, ehe.”—Isaya 2:2, 4.

Dyalelo mu matanda 230 ne musubu, Batumoni ba Yehova balondanga buno bulombodi buletele Yehova Leza pa mwanda utala miswelo ya kwikuta umbumo. Lelo bumo bwabo bwimanine pa bika? Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Mutenteke’po kisanso kya kwimulamakanya pamo senene.” (Kolose 3:14, Myanda Miyampe ku Bonso) Kishima kya mu Kingidiki kyaālamwine Polo bu ‘kulamakanya’ kifunkila pa mijilo ya umbidi wa muntu. Ino mijilo i mikomo pamo’nka bwa monji, ne idi na mingilo ibidi ya mvubu. Ilamanga bikunki bya ngitu pa kyaba kyabyo, ne kukutyila mikupa pamo.

Ye mwikadile ne kisanso nansha buswe. Ino ngikadilo ikwashanga mu bivule, ke enkapo kukankaja muntu kwipaya mukwabo kete, ehe. Buswe na bwādi na Kidishitu bukwashanga bantu ba kibutwila kishileshile kwingidila pamo mu ndoe. Kimfwa, bukwashanga bantu kulonda kyokya kitwa bu Kijila Kitabukile Bulēme. Yesu Kidishitu wālombwele’kyo, monka mokisonekelwe mu Mateo 7:12 amba: “Monso musaka bantu kwimūbila nenu mwibōbila monka.” Kulonda kino kijila i kukwashe bavule baleke kwikala na mfwatakani.

“Kwisanswa mo Mwikadile Bānwe Bene”

Batumoni ba Yehova i basumininwe kwikala bu bana ba bwanga ba Kidishitu na kulonda byānene Yesu amba: “Bakemuyūkila bu-bāna-bami-babwanga ponka pa kwisanswa mo mwikadile bānwe bene.” (Yoano 13:35) Buno buswe bumwekanga patōka mu bitatyi  bya tuvutakanya twa mizo nansha twa politike. Kimfwa mu Rwanda, pobalwile divita dya kutukija muzo mu 1994, Batumoni ba Yehova balombwele mobeswelele abo bene na bene. Batumoni Bahutu badi batūla būmi bwabo mu kyaka pa kufya banababo Batusi!

Kunena na bubine, kutengela amba mizo ya ino ntanda itamije buswe bukatampe bwa kuswa bakwabo, kufikila ne ku kwikuta umbumo, i kwela kyaba. Mungya Bible, enka Leza kete ye ubwanya kulonga namino mu kitatyi kyandi kitungwe. Inoko, nansha ke pano pene, bantu babwanya kuvwala buswe ne kwikuta umbumo.

Mwaka wapityile’u, Batumoni ba Yehova bapityije mansaa mudiyala ne musubu mu kupempula bantu ne kwisamba nabo myanda ya mu Bible, ne mvubu ya ino myanda mu būmi bwa dyalelo. Buyuki bwa binebine bwa Kinenwa kya Leza i bulunge midiyo ne midiyo ya bantu umbumo, kubadila’mo enka ne boba badi beshikilwe bene. Kimfwa, i bulunge Balabu ne Bayuda, Bene Alamenia ne Bene Tirki, Bene Alemanye ne Bene Rusi.

Lelo usenswe kuyukila’ko bikwabo bitala pa mulungilanga Bible, Kinenwa kya Leza, bantu umbumo? Shi usenswe, nabya ipangula Batumoni ba Yehova ba mu kyenu kibundi, nansha kutuma mukanda ku adelese imo ku alombwelwe mu paje 2.

[Kunshi kwa dyani]

[Bushintuludi pa paje 4]

Bantu ke basambe bipwano tununu ne tununu kadi ne kutyumuna’byo

[Bushintuludi pa paje 7]

Kulonda misoñanya ya Bible kufikijanga bantu ku kulonga byobya bikomenwa malopwe

[Kifwatulo pa paje 5]

Kinenwa kya Leza kilombola Nsulo ya bumo bwa bine

[Kifwatulo pa paje 7]

Batumoni ba Yehova Bahutu ne Batusi bobaka pamo kifuko kya kutōtela’po