Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nahumi, wa Habakuka, ne wa Zefenia
Mwanda wa Yehova I Mūmi
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Nahumi, wa Habakuka, ne wa Zefenia
UMBIKALO utādile ntanda wa Bene Ashidia ubapu kusala Samadia, mwipata mwa bulopwe bwa Isalela bwa bisaka dikumi. Kadi tamba kala, Ashidia uzakajanga Yuda. Nahumi mupolofeto wa Yuda udi ne musapu utala Nineva, mwipata mwa Ashidia. Mukanda wa Nahumi ulamine uno musapu wālembelwe kumeso kwa 632 K.K.K.
Umbikalo ulonda’po i wa Babiloni, wādi wendejibwa kyaba kimo na balopwe Bene Kaladea. Mukanda wa Habakuka, wāvuilwe mobimwekela mu 628 K.K.K., ulaile muswelo ukengidija Yehova uno umbikalo bu kingidilwa kyandi kya kuleta nakyo butyibi ne kulaya byobya bikafikila Babiloni kumeso.
Zefenia mupolofeto wa Yuda, aye wabadikile ba Nahumi ne Habakuka kunena bupolofeto. Byaanene bupolofeto bwandi myaka 40 kumeso kwa Yelusalema konakanibwa mu 607 K.K.K., usapula musapu wa konakanibwa ne wa lukulupilo kudi Yuda. Kadi mukanda wa Zefenia udi ne misapu itala pa mizo mikwabo.
“YO! MALWA KU KIBUNDI KYA MASHI!”
“Butobo bwa Nineva” i butambe kudi Yehova Leza, “wijanga pa kufuna bulobo, [kadi] i mukatampe mu bukomokomo.” Inoko Nineva usa konakanibwa nansha Yehova byadi “nsakwa mu difuku dya tusuwa” ku boba bonso beubija mwadi.—Nahumi 1:1, 3, 7.
“Yehova [ukajokeja] monka ntumbo ya Yakoba.” Inoko, Ashidia i muzakaje muzo wa bantu ba Leza, pamo bwa ‘ntambo usasamuna bisesobiseso.’ Yehova ‘ukasōka makalo a [Nineva] mu mwishi, ne lupete lukamininina bandi bantambo bana.’ (Nahumi 2:2, 12, 13) “Yo! malwa ku kibundi kya mashi!”—ke Nineva kadi. “Bonsololo bakevwana bisambilwa [padi], bakakupila bikufi” ne kusangala.—Nahumi 3:1, 19.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:9—Lelo ‘konakanibwa fututu’ kwa Nineva kushintulula’ka kudi Yuda? Kino kishintulula kunyongololwa lonso kudi Ashidia; “disusu kedikatalukapo musungu wa bubidi, ehe.” Nahumi wānene ulanga’mba Nineva kakidi’kopo, amba: “Talapo bidi, pa ngulu maulu a yewa uleta myanda-miyampe usapula ndoe, a Yuda dya masobo obe.”—Nahumi 1:15.
2:6—Lelo “bibelo bya minonga” byāshitwilwe i bibelo’ka? Bino bibelo i bipunzu byāsabilwe na Munonga wa Tigele mu mpembwe ya Nineva. Mu 632 K.K.K. pāile bibumbo bikūkile bya Bene Babiloni ne Bene Mede kutamba Nineva, Nineva kāzakelepo bininge. Byaādi na mpembwe milamila yādi imujokolokele, wādi wimona bu kibundi kikomo kutwela. Inoko, mvula mukata wāyujije Tigele. Kukwatañana na mulembi wa mānga Diodolusa, “mema ālobeje kipindi kikatampe kya kibundi ne kubundula kipindi kilampe kya mpembwe.” Enka nenki bibelo bya munonga byashituka, kadi monka mokyānenenwe, Nineva wākwatwa bukidi bonka pamo’nka bwa mudilo usōka biyombo byumu.—Nahumi 1:8-10.
3:4—I muswelo’ka wādi Nineva pamo bwa wabwitwa? Nineva wādi ongola mizo na kwiilaya kusamba nayo bulunda ne kwiikwasha, ino na bubine wādi wiitwika lupungu lwa kasusu. Kimfwa, Ashidia wākweshe Ahaza, mulopwe wa Yuda alwe na Shidea ne Isalela bāmukutyile nkuku. Ino, kupwa kadi “mulopwe wa Ashidia waiya [kudi Ahaza], ne kumumwesha byamalwa.”—2 Bilongwa 28:20.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:2-6. Muswelo ulubula Yehova kinongo pa balwana nandi bapela kumulamata, ulombola’mba usaka batōtyi bandi bekale kumulamata enka aye.—Divilu 20:5.
1:10. Mpembwe mikatakata yādi na tutwa twa biteba keyākankejepo kinenwa kya Yehova kufikidila padi Nineva. Balwana na bengidi ba Yehova dyalelo kebakabwanyapo kunyema butyibi bwa Yehova pobadi.—Nkindi 2:22; Danyele 2:44.
“MOLOKE UKAMONA BŪMI”
Mashapita abidi mabajinji a mukanda wa Habakuka i mīsambo ya uno mupolofeto na Yehova Leza. Habakuka pa kususulwa mu ñeni na bintu bilongeka mu Yuda, waipangula Leza amba: “Lelo i mwanda ka o wandaija bukondame ne kutala bupupakane, a?” Yehova kishima-tentu amba: “Natalula bene Kaladea, owa muzo wa kasusu, ne wabukidibukidi.” Mupolofeto watulumuka byanena Leza amba usa kwingidija “balonga bupupakane” mwanda wa kupa Yuda mfuto. (Habakuka 1:3, 6, 13) Habakuka wakulupijibwa’mba moloke ukamonanga būmi, ino balwana abo kebakanyemapo mfuto. Kutabukidila, Habakuka wasoneka byamalwa bitano bisa kuponena balwana na Bene Kaladea.—Habakuka 2:4.
Habakuka, mu lulombelo lwa kufwija’ko, wasekununa “mwendele Shikionote” mwālombwedile Yehova pa kala bukomo bulenga nzuba, kimfwa pa Kalunga Katyila, mu ntanda mutuputupu, ne ku Yediko. Kadi mupolofeto walaya mukaila Yehova konakanya bantu na bulobo ku Amakedona. Milombelo ibafule na bino binenwa’mba: “Yehova Mfumwami i bukomo bwami; kabidi ulengeja maulu ami’nka bwa maulu a kasha-kakaji; ebiyampe ukanangijanga pa bitenta byami.”—Habakuka 3:1, 19.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
1:5, 6—Mwanda waka kutuma Bene Kaladea kutamba Yelusalema wādi mwanda mukomo kwitabijibwa na Bayuda? Pāshilwile Habakuka kunena bupolofeto, Yuda wādi mwiubije mu bukomo bwa Edipito. (2 Balopwe 23:29, 30, 34) Kadi nansha Bene Babiloni byobādi na bukomo, kebābwenyepo kunekenya Felo Neko. (Yelemia 46:2) Kintu kikwabo, tempelo ya Yehova yādi mu Yelusalema, ne musuku wa bulopwe bwa Davida wādi kewatyibikile kashā. “Mwingilo” wa Leza wa kuleka Bene Kaladea bāye konakanya Yelusalema, kewādipo nansha dimo mu milangwe ya Bayuda ba mu kitatyi’kya. Nansha byobādi bamona binenwa bya Habakuka bu bya bubela, inoko kimonwa kya konakanibwa kwa Yelusalema na Bene Babiloni kyāfikidile “binebine” mu 607 K.K.K.—Habakuka 2:3.
2:5—Lelo “muntu wa kwitatula” i ani, ne mwanda waka ‘kekalangapo talala’? Bene Babiloni bāingidije bibumbo byabo bya manwa kutamba mizo, bo abo batelwa bu “muntu wa kwitatula.” Manwa abo a kushindañana ebekadije bwa muntu mukolwe vinyu. Uno muntu kādipo wa kubwanya kubungila mizo yonso kwadi, mwanda Yehova wādi wa kutununa Bene Mede ne Peleshia kumuponeja. Uno “muntu,” mu dyalelo i maludiki a politike. Nandi i mukolwe kikulupiji ne kwitatula kwandi, kadi udi na mudyopolo mu kwibaija. Mu mwanda utala ‘kungwija kwadi bantu bonso,’ kekalangapo talala. Enka Bulopwe bwa Leza kete bo bukabwanya kubungila bantu pamo.—Mateo 6:9, 10.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:1-4; 1:12–2:1. Habakuka wāipangwile pampikwa budimbidimbi, kadi Yehova nandi wāmulondolola. Leza wa bine wimvwananga milombelo ya bengidi bandi ba kikōkeji.
2:1. Tufwaninwe kwikala bakomo kadi bengila ku mushipiditu, pamo bwa Habakuka. Tufwaninwe kwitabija kusendulula milangwe yetu potutambula “matope,” nansha bulemununi.
2:3; 3:16. Ketwakilwai kampeja-bukidi ka mafuku otudi’mo, pano potwilaija na lwitabijo kwiya kwa difuku dya Yehova.
2:4. Tufwaninwe kūminina mu bubinebine shi tusaka kupanda ku difuku dya butyibi dya Yehova.—Bahebelu 10:36-38.
2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Malwa akafikila na bubine yewa yense uvudija kintu kekidipo kyandi, yewa uswile bukalabale, ulonga bingojila, nansha utōta bankishi. Twilamei ku tuno tuto ne bino bilongwa.
2:11. Shi tukomenwe kusokola patōka bubi bwa ino ntanda, nankyo “dibwe dya mu lubumbu dikābija.” I kya mvubu nanshi twendelele na kusapula ne bukankamane musapu wa Bulopwe!
3:6. I kutupu kintu kikankaja Yehova kufikidija butyibi bwandi, nansha ke malongolodi a bantu mene amweka bu memane lonso bwa ngulu ne mitenta.
3:13. Tukulupile amba bonakani bwa ku Amakedona ke bwa kipukwipo, mhm. Yehova ukapandija bengidi bandi ba kikōkeji.
3:17-19. Nansha shi bikoleja bibetuponena pano ne mu kitatyi kya Amakedona kine, tukulupilei’tu amba Yehova uketupa “bukomo” shi twendelele kumwingidila na nsangaji.
“DIFUKU DYA YEHOVA DIBAFWENA PABWIPI”
Mutōtelo wa Bala ubaandabala mu Yuda. Yehova wanena kupityila kudi mupolofeto wandi Zefenia amba: “Nkōlola kuboko kwami pa Yuda, ne pa bekadi bonsololo ba Yelusalema.” Zefenia waleta kidyumu amba: “Difuku dya Yehova dibafwena pabwipi.” (Zefenia 1:4, 7, 14) Enka boba babwenye bisakibwa bo ‘bakafibwa’ mu dine difuku’dya.—Zefenia 2:3.
‘Yo! Malwa akyo . . . kibundi kya disusu’—ke Yelusalema kadi! “Nkungilei; i Yehova unena; ku difuku dyo nkatalukila kukwata kikwatwa; mwanda ñumine kukongakanya mizo . . . kupungulula po badi bukalabale bwami.” Ino Leza ulaya’mba: “Mwanda nkemutumbija ntumbo ne mitendelo umbukata mwa bantu bonsololo ba panopanshi, po nkajokeja bu-misungi bwenu ku meso enu.”—Zefenia 3:1, 8, 20.
Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:
2:13, 14—Le i diwi dya bāni dinenwe amba “diwi dyabyo dikadila” pa kusalwa kwa Nineva? Nineva byasa kushala bu kīkalo kya banyema ne byoni, nanshi diwi dikadila’mo i dya byoni, kadi padi i ne dya luvula lupita mu malolo a mumbu adi pululu.
3:9—Lelo “ludimi lutōka” i ludimi’ka, ne lunenwanga namani? I bubinebine bwa Leza butanwa mu Kinenwa kyandi, Bible. Ko kunena’mba i bufundiji bonso bwa Bible. Twilunenanga na kukulupila mu bubinebine, na kwilufundija senene ku bakwetu, ne na kwikala na būmi bukwatañane na kiswa-mutyima kya Leza.
Ñeni Yotuboila’ko:
1:8. Bantu bamo mu mafuku a Zefenia bādi beswija ku mizo yādi ibajokolokele na kuvwala “bivwalwa bya kungi.” Bine i kya bulembakane ku batōtyi ba Yehova shi bakimba kwiifwana na ino ntanda!
1:12; 3:5, 16. Yehova wādi utuma’nka kutuma bapolofeto bandi kudyumuna bantu bandi ku butyibi bwandi. Ino nansha byaādi udyumuna namino, Bayuda bavule abo—pamo’nka bwa mpima mitekame mu mutyibi—kebādipo balonda musapu. Difuku dya Yehova dibafwena, nanshi pa kyaba kya kuleka mwikadilo wa bantu wa kupumpunya ‘ukōkeje maboko etu’ twikale ba mulēle, tufwaninwe kwendelela kusapula musapu wa Bulopwe pampikwa kuleka’byo.
2:3. Yehova bunka bwandi ye ubwanya kwitupandija mu difuku dya bulobo bwandi. Shi tusaka etwitabije, tufwaninwe ‘kumukimba’ na kwifunda na katentekeji Bible, Kinenwa kyandi; na kulomba bwendeji bwandi mu milombelo; ne na kwifwenya kwadi. Tufwaninwe ‘kukimba boloke’ na kwilama tō mu mwikadilo wa būmi bwetu. Kadi tufwaninwe ‘kukimba kwiubija’ na kutamija mwikadilo wa kwityepeja ne kukōkelelela ponka.
2:4-15; 3:1-5. Pakabwana difuku dya butyibi bwa Yehova, Bipwilo bya Kine Kidishitu ne mizo yonso isusula bantu ba Leza bikafikilwa na mfulo na yāfikile Yelusalema ne mizo yādi imujokolokele. (Kusokwelwa 16:14, 16; 18:4-8) Twendelelei kusapula butyibi bwa Leza pampikwa moyo.
3:8, 9. Pano potwilaija difuku dya Yehova, twilongololei mwa kupandila na kufunda “ludimi lutōka” ne na ‘kwita pa dijina dya Yehova’ kupityila ku kwipāna kwa na mutyima tō kwadi. Twingidilei Yehova na “mutyima umo” pamo na bantu bandi ne kumupa “kitapwa kya kutōtelapo” bu kyabuntu.—Bahebelu 13:15.
“Ne Kupeja’dyo Nakampata”
Kaimba wa mitōto wāimbile amba: “Kukidi bidi kitatyi kityetye, ne mubi ukēkala kutupu’ye; eyo i binebine, ukafwatakanya biyampe pantu pandi, ukēkalanga kutupu’ye.” (Mitōto 37:10) Shi tulangulukile pa byālaīlwe Nineva mu mukanda wa Nahumi ne byālailwe Babiloni pamo ne Yuda mutomboke mu mukanda wa Habakuka, bine, ketukatatanapo kufikidila kwa binenwa bya kaimba wa mitōto. Le tukendelela na kwilaija mafuku anga?
Zefenia 1:14 unena’mba: “Difuku dikatakata dya Yehova didi pabwipi, didi pabwipi ponka, ne kupeja’dyo nakampata.” Mukanda wa Zefenia ulombola kadi ne muswelo otukokeja kufibwa ne kine kya kulonga mwa kwilongolwela amba tukapande. I bine, “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.”—Bahebelu 4:12.
[Kifwatulo pa paje 8]
Mpembwe mikatakata ya Nineva keyākankejepo bupolofeto bwa Nahumi kufikidila
[Kutambile Kifwatulo]
Randy Olson/National Geographic Image Collection