Le Udi na ‘Mutyima wa Kuyuka’ Yehova?

“Nkebapa mutyima wa kundyuka ami, amba ne Yehova; kabidi bakekalanga bami bantu ami.”—YEL. 24:7.

USA KULONDOLOLA NAMANI?

Le Bayuda bavule ba mu mafuku a Yelemia bādi na ‘mutyima wa kubulwa kutwejibwa kwisao’ namani?

Mwanda waka batwe bonso tufwaninwe kubandaula mutyima wetu wa kyelekejo?

Le i muswelo’ka otubwanya kwikala na ‘mutyima wa kuyuka’ Yehova?

1, 2. Mwanda waka bantu bamo babwanya kusangela mikuyu?

 LE USANGELANGA kudya mikuyu, ikale mibishi nansha myūmu? Bavule badyanga’yo, o mwanda mikuyu idibwanga idimwanga kujokoloka ntanda yonso. Bayuda ba pa kala bādi bamwene bipa bya mikuyu na mvubu. (Nah. 3:12; Luka 13:6-9) Mikuyu idi na myonji-myonji ne bintu bikwasha ngitu (antioxidants) ne lubweyele, o mwanda bantu bamo banenanga amba ikwashanga mutyima.

² Yehova wādingakenye mikuyu na mityima. Leza kādipo wisambila pa bumeni bwa ngitu bumwenwanga mu kudya mikuyu. Wādi wisamba mu muswelo wa kyelekejo. Bintu byaānene kupityila kudi mupolofeto Yelemia, bitala mutyima obe ne mityima ya baswe bobe. Kitatyi kyotubandaula byaānene, langulukila pa mobikokeja kushintulwila ku bene Kidishitu.

3. Le mikuyu isambilwe’po mu Yelemia shapita 24 yelekeja bika?

³ Tubandaulei bidi kintu kampanda kyānene Leza mu mafuku a Yelemia kitala pa mikuyu. Mu 617 K.K.K., muzo wa Yuda wādi mu ngikadilo mibi ya ku mushipiditu. Leza wāletele kimonwa kya byobya byādi bibatengele mu mafuku a kumeso, na kwelekeja’byo na mikuyu ya miswelo ibidi—mikuyu “milumbuluke” ne “mibi.” (Tanga Yelemia 24:1-3.) Mikuyu mibi ifunkila padi Mulopwe Zedekia ne bakwabo bāmweshibwe malwa na Mulopwe Nebukaneza ne bibumbo byandi. Ino, le tunena bika padi Ezekyele, Danyele, bapwani nandi basatu bādi mu Babiloni ne Bayuda bamo bādi bakuselelwa kwine’kwa? Bādi pamo bwa mikuyu milumbuluke. Basheleshele’ko mobadi bādi bakujoka mwanda wa kūbakulula Yelusalema ne tempelo yandi. Kino kyālongekele mwenda mafuku.—Yel. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10.

4. Le i bukankamane’ka botubwanya kumwena mu byobya byānene Leza pa mwanda utala mikuyu milumbuluke?

⁴ Yehova wānene pangala pa bano bantu belekejibwe na mikuyu milumbuluke amba: “Nkebapa mutyima  wa kundyuka ami, amba ne Yehova; kabidi bakekalanga bami bantu.” (Yel. 24:7) Kino kyo kisonekwa kimanine’po kino kishinte, kadi kikankamika’po kashā! Leza usakanga kupa muntu ne muntu ‘mutyima wa kumuyuka.’ Mu uno mwanda, “mutyima” ufunkila pa ngikadilo ya muntu. Na bubine, usakanga kwikala na uno mutyima ne kubadilwa mu bantu bandi. Pa kufikila pa ano matabula bilomba kwifunda, kwingidija Kinenwa kyandi, kwisāsa ne kwijiba, kupāna būmi bobe kudi Leza ne kubatyijibwa mu dijina dya Tata, dya Mwana ne dya mushipiditu sandu. (Mat. 28:19, 20; Bil. 3:19) Padi kodi kala mutabule ano matabula nansha kutanwa kitatyi ne kitatyi ku kupwila kwa Batumoni ba Yehova, endelela kulonga namino.

5. Le Yelemia wāsonekele pangala pa mutyima wa bāni?

⁵ Nansha shi ketudi batabule matabula amo pa ano nansha onso, tukisakilwa kuta mutyima ku mumweno wetu ne mwiendelejo wetu. Ubwanya kuyuka mwanda mwine otusakilwa kuta mutyima na kubandaula myanda mikwabo itala mutyima yāsonekele Yelemia. Mashapita amo a mukanda wa Yelemia esambila pa mizo yādi ibajokolokele, ino esambila bininge pa muzo wa Yuda wa mu bubikadi bwa balopwe bao batano. (Yel. 1:15, 16) Bine, Yelemia wāsonekele na kampata pangala pa bana-balume, bana-bakaji, ne bana bādi mu kipwano na Yehova. Bakulutuba babo bātongele abo bene kwikala muzo udi mu kino kipwano. (Div. 19:3-8) Kadi mu mafuku a Yelemia, bantu bālombwele’mba i bepāne kudi Leza. Bānenene amba: “Tubaiya kodi, mwanda abe wi Yehova Leza wetu.” (Yel. 3:22) Molangila, mutyima wabo wādi namani?

LE MUTYIMA WA KYELEKEJO USAKILWA KUPASULWA?

6. Mwanda waka tufwaninwe kusangela nakampata byobya byānene Leza pa mwanda utala mutyima?

⁶ Bamuñanga ba dyalelo babwanya kwingidija bya busendwe pa kuyuka mwikadile mutyima ne mowingidila. Inoko Yehova ubwanya kulonga bivule kutabuka, enka na mwaālongele mu mafuku a Yelemia. Leza aye ubwanya, enka na mulombwela’kyo Kinenwa kyandi amba: “Mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu; lelo uyukile’o i ani, a? Ino pano kadi ami uno Yehova mandaulanga mityima, . . . kupa muntu enselele mwendele mashinda andi, ne mwendele bipa bya bilongwa byandi.” (Yel. 17:9, 10) ‘Kubandaula mutyima’ kekulombepo bipimo bya kiñanga bya kupima mutyima, mwine ubwanya kutwa kintu kya misunsa midiyala isatu mu myaka 70 nansha 80. Ino, Yehova wādi wisambila pa mutyima wa kyelekejo. Uno “mutyima” ufunkilanga pa muntu wa munda, kubadila’mo ne masakila, milangwe, mwimanino, ngikadila ne bitungo. Udi nobe na uno mutyima. Leza ubwanya kwiubandaula kadi mu ludingo lobwanya nobe kulonga namino.

7. Le Yelemia wālombwele amba mutyima wa Bayuda bavule ba mu andi mafuku wādi namani?

⁷ Pa kwibandaula tubwanya kwiipangula amba, ‘le mutyima wa kyelekejo wa Bayuda bavule ba mu mafuku a Yelemia wādi mu ngikadilo’ka?’ Pa kulondolola kino kipangujo, tala musemwa keuvudilepo kwingidibwa wāingidije Yelemia amba: “Njibo ya Isalela yonsololo ibakubulwa kutwejibwa kwisao kwa kumutyima.” Kādipo wisambila pa kutwejibwa kwisao kwa Bayuda bana-balume, mwanda wānene amba: “Talapo bidi, mafuku akāya, i Yehova unena, o nkadingila bonso batwejibwe mu disao ne bakubulwa kutwejibwa mu disao pamo.” Nanshi enka ne Bayuda bana-balume batwejibwe kwisao bādi ‘bakubulwa kutwejibwa kwisao kwa mutyima.’ (Yel. 9:25, 26) Le bino binenwa bishintulula bika?

8, 9. Le Bayuda bavule bādi bafwaninwe kulonga bika pa mwanda utala mutyima wabo?

⁸ Tutana shintulwilo minemine ya ‘mutyima wa kubulwa kutwejibwa kwisao,’ mu byobya byāsoñenye Leza kudi Bayuda kulonga amba: “[Fundulai] mpu ya mityima yenu, banwe bantu ba Yuda ne bekadi  ba Yelusalema; kutyina’mba bulobo bwami bwa mwiko bwakatamba . . . mwanda wa bukondame bwa bilongwa byenu.” Ino le bukondame bwa bilongwa byabo bwātambile kwepi? I munda mwabo ne mu mutyima wabo. (Tanga Mako 7:20-23.) Bine, kupityila kudi Yelemia, Leza wājingulwile bya binebine kwine kwātambile bilongwa bibi bya Bayuda. Mutyima wabo wa butomboki wādi mūmu. Kukanina kwabo ne milangwe yabo kebyādipo bimusangaja. (Tanga Yelemia 5:23, 24; 7:24-26.) Leza wēbanene amba: “Mwitwejei banwe bene mu disao kudi Yehova, ne kufundula mpu ya mityima yenu.”—Yel. 4:4; 18:11, 12.

⁹ Nanshi, mutyima wa kyelekejo wa Bayuda ba mu mafuku a Yelemia wādi usakilwa kupasulwa—ko kunena’mba ‘disao dya ku mutyima’—pamo na mwādi mwikadile mutyima wa bantu ba mu mafuku a Mosesa. (Kup. 10:16; 30:6) ‘Kufundula mpu ya mityima yabo’ kushintulula kufundula byobya byādi bilengeja mutyima wabo upumpunye—ko kunena’mba milangwe yabo, kisanso kyabo, nansha kukanina kwabo kwa mutyima kwampikwa kukwatañana na kwa Leza.—Bil. 7:51.

‘MUTYIMA WA KUMUYUKA’ DYALELO

10. Monka mulombwedile’kyo Davida, le i bika byutusakilwa kulonga?

¹⁰ Bine tufwijanga’ko Leza pa kwitupa bujinguludi bwa mutyima wa kyelekejo! ‘Byotudi kala Batumoni ba Yehova, le bine tusakilwa kukengelela mutyima wetu?’ Ke kunenapo amba bene Kidishitu bavule mu kipwilo beendejanga bibi nansha kwikala “mikuyu mibi,” na mwādi mwikadile Bayuda bavule mu kine kitatyi’kya. Ino, bengidi ba Leza dyalelo i bepāne, kadi bantu batōka. Kadi, langulukila pa milombelo yālombele Davida kudi Yehova amba: “Mandaule, abe Leza, uyūkile mutyima wami, untompe, uyūke mifwatakanyo yami. Kadi umone shi kudi dishinda dya bubi mudi ami, kadi unkunkuje mu dishinda dya nyeke.”—Mit. 17:3; 139:23, 24.

11, 12. (a) Mwanda waka batwe bonso tufwaninwe kubandaula mityima yetu? (b) Le Leza kakalongapo bika?

¹¹ Yehova witusakila batwe bonso twikale mu ngikadilo yaitabije ne kushala’mo nyeke. Pa mwanda utala muntu moloke, Yelemia wānenene amba: “A Yehova wa bibumbo utompanga boloke, umonanga mu mfyo ne mu mityima mwine.” (Yel. 20:12) Shi Mwine Bukomo Bonso ubandaulanga mutyima’nka ne wa muntu moloke, tubulwe’po kwibandaula batwe bene pampikwa budimbidimbi? (Tanga Mitōto 11:5.) Shi tulonge namino, tubwanya kujingulula ngikadila, kitungo nansha malangatyima afwaninwe kutebwa mutyima. Tubwanya kujingulula kintu kampanda kilengeja mutyima wetu uleke kutulumuka, ‘mpu imo ya mityima yetu,’ mine yotuyukile’mba ifwaninwe kufundulwa. Kuno kwādi kupasulwa kwa mutyima wa kyelekejo. Shi ubaitabija’mba, i biyampe kubandaula mutyima obe wa kyelekejo, le i bika byofwaninwe kukimba? Ne i muswelo’ka obwanya kushinta?—Yel. 4:4.

¹² Kintu kimo bidi i kino: Ketufwaninwepo kutengela Yehova etuningile mwanda wa tushinte. Wēsambīle pa “mikuyu milumbuluke” amba wādi wa ‘kwibapa mutyima wa kumuyuka.’ Kānenenepo amba wādi wa kwibaningila bashinte mityima yabo. Bādi basakilwa kwikala na mutyima unekena wādi wa kumwekeja’mba bayukile Leza. Le netu ketusakilwapo uno mutyima?

13, 14. Le mutyima wa mwine Kidishitu ubwanya kumukambakanya mu buluji’ka?

 ¹³ Yesu wānene amba: “Mu mutyima mu shilunkanga byakufwatakanya bibi, ne byakwipaya bantu, ne makoji, ne busekese, ne bwivi, ne mabela a kubepela bantu, ne butukani monka.” (Mat. 15:19) Na bubine, shi mutyima wa tutu upumpunya, umutonona alonge makoji nansha busekese ne kuleka kwisāsa, ubwanya kujimija lonso buntu bwa Leza. Inoko, enka ne muntu kalongelepo buno bubi ubwanya kuleka bilokoloko bibi bitama mu mutyima wandi. (Tanga Mateo 5:27, 28.) Kubandaula mutyima wandi kubwanya kumukwasha mu uno mwanda. Kitatyi kyobandaula mutyima obe, le utananga’mo milangwe mibi pa muntu wa ngitu ingi, kwabila kwa mu mutyima kwine kekubwanyapo Leza kuputa’po meso ne kufwaninwe kufundulwa?

¹⁴ Nansha shi tutu kalongelepo bubi bwa “kwipaya” muntu, ubwanya kuleka manimani itama mu mutyima wandi kufika ne ku kushikwa mwanabo mwine Kidishitu. (Levi 19:17) Le ukalonga bukomo bwa kufundula ino milangwe ibwanya kulengeja mutyima wandi uleke kwingila?—Mat. 5:21, 22.

15, 16. (a) Leta kimfwa kilombola muswelo ubwanya mwine Kidishitu kwikala na ‘mutyima wa kubulwa kutwejibwa kwisao.’ (b) Molangila, ‘mutyima wa kubulwa kutwejibwa kwisao’ keukasangajapo Yehova namani?

¹⁵ Na bya dyese, bene Kidishitu bavule kebadipo na ‘ano makambakano a mutyima.’ Inoko, Yesu wesambile ne pa “byakufwatakanya bibi.” Bino bintu i mumweno nansha mwikadila ubwanya kona bintu bivule mu būmi. Kimfwa, muntu ubwanya kwikala na milangwe minyengakane pa mwanda utala kukōkela babutule bandi. Na bubine, bene Kidishitu basakilwa kwikala na “lusa lwa bu-butule” ku babutule, ke kwikalapo pamo bwa bantu bavule bakubulwa luno lusa mu ino “myaka ya malwa.” (2 Tem. 3:1, 3) Inoko, bibwanika kulombola luno lusa mu ludingo lwa peulu. Bavule banenanga’mba, “mubutule wa ku mashi utabukile mulunda.” Mu uno muswelo babwanya kulwila nansha kwitabila babutule pampikwa kubanga bikalupuka’ko, ne kufitwa shi mubutule i mufitwe. Vuluka’mba milangwe mibi ya uno muswelo yātonwene banababo na Dina bana-balume balonge kintu kampanda. (Ngal. 34:13, 25-30) Langa’po bidi bintu byādi mu mutyima wa Abisalome byāmufikije ku kwipaya Amenone mwanabo wa munda mwa shandi. (2 Sam. 13:1-30) Le ke ‘byakufwatakanya bibipo’ bifyeme mu ino myanda?

¹⁶ Na bubine, bene Kidishitu kebepayañanangapo. Inoko, bakokeja kulama milangwe mibi padi tutu nansha kaka wālubile mubutule wandi nansha obalanga bu wāmulubile? Babwanya kutyepeja kizaji pa mwanabo mwitabije obalanga’mba wāsuswile mubutule wabo nansha kuleka padi  kumulombola kizaji. (Bah. 13:1, 2) Ino milangwe mibi ne kubulwa kizaji bilombolanga kubulwa buswe kadi i bibidiji bityani. Bine, Mubandaudi wa mityima ubwanya kwiuyuka shi ‘i mutyima wa kubulwa kutwejibwa kwisao.’ (Yel. 9:25, 26) Vuluka bantu bāsoñanibwe na Yehova amba: “[Fundulai] mpu ya mityima yenu.”—Yel. 4:4.

IKALA NA ‘MUTYIMA WA KUYUKA’ LEZA NE KWIULAMA

17. Le kwakamwa Yehova kubwanya kwitukwasha namani twikale ne mutyima wa kulonga byaetusakila kulonga?

¹⁷ Le ukalonga namani shi kitatyi kyobandaula mutyima obe ubamone amba, wādi upumpunya madingi a Yehova ne amba kewādipo ‘mutwele kwisao’ mu muswelo kampanda? Padi ubajingulula’mba wādi na kityino kya bantu, usaka ntumbo nansha būmi buyampe, nansha kulēmenena ku mushipiditu wa bupondo nansha wa bwanapabo. Kwādipo mubajinji kulonga namino. (Yel. 7:24; 11:8) Yelemia wāsonekele amba, Bayuda bakubulwa kikōkeji ba mu andi mafuku bādi “ne mutyima wa bupondo ne wa butomboki.” Wābwejeje’ko amba: “Kebanenenepo umutyima wabo amba: Ino pano namino twakamwe Yehova Leza wetu, upana mvula.” (Yel. 5:23, 24) Le kino kekilombolapo amba, kintu kibwanya kukwasha pa kufundula ‘mpu ya mutyima’ i kutamija kityino kikatampe ne kufwija’ko Yehova? Kuno kwakamwa kuyampe kubwanya kwitukwasha twikale na mutyima wa kulonga byobya bitusakila Leza kulonga.

18. Le Yehova wālaile bantu ba mu kipwano kipya mulao’ka?

¹⁸ Yehova byaetupele ‘mutyima wa kumuyuka’ tubwanya kwingila nandi pamo. Bine, kino kyo kyaālaile kulongela bashingwe māni ba mu kipwano kipya amba: “Nkatūla mukanda wa bijila wami munda mwabo; kabidi nkalemba’o umutyima wabo; penepo nkekalanga Leza wabo, nabo bakekalanga bami bantu.” Le pa mwanda utala kumuyuka bya binebine napo le? Wābwejeje’ko amba: “Kebakalombolapo monka kadi, muntu ense ku mwikadi nandi kadi, nansha muntu ense ku mwanabo, amba: Yuka Yehova mwanda bonso bakandyuka, kushilwila ku mupite butyetye kutūka ne ku mupite bukatampe ko badi, . . . mwanda nkalekēla bukondame bwabo, ne bubi bwabo ami nkikavuluka’bopo nyeke, ne nyeke nansha patyetye.”—Yel. 31:31-34. *

19. Le bene Kidishitu ba bine badi na kyepelo’ka kya kutendelwa?

¹⁹ Ekale shi utengele kumwena nyeke mu kino kipwano kipya mūlu nansha pano panshi, ufwaninwe kusaka kuyuka Yehova ne kubadilwa mu bantu bandi. Kisakibwa kya kubwanya pa kutambula bino bya buyabuya i kulekelwa bubi bobe mu kikūlwa kya Kidishitu. Kulekelwa kobwanya kulekelwa kufwaninwe kukutonona ulekele bakwenu, enka ne boba badi na milangwe mibi. Kusaka kosaka kufundula mu mutyima obe manimani yo-yonso yobwanya kwikala nayo kukakwasha mutyima obe. Mu uno muswelo ukalombola’mba usakanga kwingidila Yehova ne amba ubamuyuka biyampe. Ukekala pamo bwa boba bānene Yehova kupityila kudi Yelemia amba: “Mukankimba ne kuntana, byo mukankimbidila ne mutyima wenu onso. Amba nkatanwa ko mudi.”—Yel. 29:13, 14.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 8]

[Kifwatulo pa paje 10]

[Kifwatulo pa paje 11]

Kubandaula mutyima ne kulemununa bilokoloko bibi kukatwala ku madyese

[Kifwatulo pa paje 12]