Komejai Busongi Bwenu Kupityila ku Mīsambo Miyampe
Komejai Busongi Bwenu Kupityila ku Mīsambo Miyampe
“Kinenwa kinenwa pafwaninwe i pamo’nka bwa myembe ya nsahabu mu bilala bya ndalama.”—NK. 25:11.
USA KULONDOLOLA NAMANI?
Lelo kulombola bujinguludi kulumbululanga mīsambo mu busongi namani?
Mwanda waka bantu besongele bafwaninwe kwilēmeka?
Le kutamija kwityepeja kudi na lupusa’ka mu busongi?
1. Le mīsambo miyampe yakweshe masongi namani?
TUTU umo wa mu Kanada wanene amba, “nsakanga kupityija kitatyi na wami mukaji kupita’ko na muntu ungi. Nsangaji ya mu būmi bwetu yavudile ne kadi neabilanga masusu na wami mukaji kitatyi kyotwisamba nandi.” Mulume umo wa mu Ostrali wāsonekele amba: “Nkyadipo mpityija difuku nansha dimo kwampikwa kwisamba na wami mukaji mu myaka 11 yotushikatyile pamo. Ami ne aye tudi na mutyima-ntenke kadi tutele mutyima ku kukomeja busongi bwetu. Mīsambo ya kitatyi ne kitatyi kadi ya mvubu kyo kintu kibajinji kikomejanga busongi bwetu.” Kaka umo wa mu Kosita Rika unena amba: “Mīsambo miyampe keikomejangapo’nka busongi bwetu, ino itufwenyanga kudi Yehova, kwitukinga ku matompo, kwitulunga mu bumo mu busongi ne kutamija buswe bwetu.”
2. Le i bintu’ka bibwanya kulengeja besongele bakomenwe kwisamba biyampe?
2 Lelo abe ne mwinē pobe mwisambanga mīsambo isangaja’ni nansha kwisamba biyampe i kwimukomene? Na bubine bikoleja bibwanya kulupuka, mwanda busongi i bulunge mu bumo bantu babidi bampikwa kubwaninina badi na bumuntu bwishile, kubadila’mo ne ngikadilo imwekeja bibidiji ne bitamina byabo. (Loma 3:23) Kadi ba mulume ne mukaji babwanya kwisamba mu miswelo palapala. O mwanda mwine ba John Gottman ne Nan Silver bakimbi ba myanda itala masongi banene’mba: “Bilomba kwikala na bukankamane, kusumininwa kadi i bikomo kulama kipwano kiladila nyeke.”
3. Le i bika byākweshe ba mulume ne mukaji bakomeje busongi bwabo?
3 Pa kusaka busongi bwikale buyampe bilomba kulonga bukomo. Ino bipa bikalupuka’ko i nsangaji keidingakanibwapo. Ba mulume ne mukaji besenswe, babwanya bine kwikala pamo senene. (Mus. 9:9) Langulukila pa busongi bwa buswe bwa ba Isake ne Lebeka. (Ngal. 24:67) Nansha byobāpityije kitatyi kampanda pamo bu ba mulume ne mukaji, kekudipo kintu nansha kimo kilombola’mba kisanso kyabo kyātyepele. Bintu bya uno muswelo bibwanya kulongeka ne mu masongi mavule dyalelo. Le i kika kyēbakweshe? Bēfundile kwilombola milangwe ne malango abo kwakubulwa budimbidimbi, na kanye, na kutamija ne kulombola bujinguludi, buswe, bulēme bukatampe ne kwityepeja. Monka motusa kwikimwena, shi ino ngikadilo mikatampe ikale mu busongi, dishinda dya kwisamba dikekala nyeke pululu.
IKALAI NA BUJINGULUDI
4, 5. Le bujinguludi bubwanya kukwasha ba mulume ne mukaji namani beivwane ne pa mfulo? Leta kimfwa.
4 Nkindi 16:20 unena’mba, “yewa uta mutyima ku kinenwa ukatana biyampe.” Bino binenwa i bya bine mu mwanda utala busongi ne būmi bwa kisaka. (Tanga Nkindi 24:3.) Kinenwa kya Leza i nsulo milumbuluke ya bujinguludi ne tunangu. Ngalwilo 2:18 witusapwila’mba, Leza wālongele mwana-mukaji mwanda wa kwikala mukwashi wa mwana-mulume, ke bu kyelekejopo kyandi. Mwingilo wandi umwekelanga ku muswelo waesamba. Na bubine, bantu i beshileshile, ino divule bana-bakaji basenswe kwisambila pa mwiivwanino wabo, pa bantu ne pa kipwano. Basangelanga mīsambo miloe ne ya bulunda mwanda ibakulupijanga’mba i bebasanswe. Ku mutamba mukwabo kadi, bana-balume bavule kebesambilangapo divule pa mwiimvwanino wabo, ino besambilanga divule pa twaji, myanda ne mwa kupwijija’yo. Kadi bana-balume basakanga kulēmekibwa.
5 Kaka umo wa mu Beletanye unena’mba, “wami mulume wādi usaka kupwija myanda lubilolubilo kupita’ko kungivwana. Bine kino kyadi kindobeja, kitatyi kyonso kyonadi nsaka ‘anteje ne kwivwana milangwe yami.’” Mulume umo usoneka amba: “Kitatyi kyotwēsongele na wami mukaji, mutyima wami wādi’nka wa kupwija bukidibukidi mwanda onso waādi nao. Inoko, kepaijijepo najingulula’mba byasaka bine i kumwivwana.” (Nk. 18:13; Yak. 1:19) Mulume wa bujinguludi ujingululanga milangwe ya wandi mukaji ne kukwatañanya madingi andi mungya milangwe yandi. Mu kitatyi kimo kyonka umukulupijanga’mba, umwene milangwe ne mwivwanino wandi na mvubu. (1 Pet. 3:7) Mukaji nandi uloñanga bukomo bwa kwivwana milangwe yandi. Shi ba mulume ne mukaji bayukile mingilo ibapelwe mu Bisonekwa, kwiisangela ne kwiivuija, bumo bwabo bukekala bu kintu kilumbuluke. Kadi, babwanya kwingidila pamo mu kukwata ne kuvuija butyibi bwa tunangu na ndiñamano.
6, 7. (a) Le musoñanya udi mu Musapudi 3:7 ubwanya kukwasha ba mulume ne mukaji bekale na bujinguludi namani? (b) Le mukaji ubwanya kulombola kusansanya namani, ne i bukomo’ka bufwaninwe kulonga mulume?
6 Ba mulume ne mukaji badi na bujinguludi bayukile kadi amba kudi “kitatyi kya kwikala talala nyā, ne kitatyi kya kwisamba.” (Mus. 3:1, 7) Kaka umo ke mulāle myaka dikumi mu busongi unena’mba, “nayuka pano amba kudi bitatyi kebifwaninwepo kupwija mwanda. Shi wami mulume i mulemenenwe na kaji nansha na biselwa bikwabo, mushilanga’ko kitatyi kityetye kumeso kwa kumulombola myanda kampanda. Mfulo mfulō mīsambo yetu italajanga mutyima bininge.” Bakaji badi na kusansanya nabo besambanga na buntu, bayukile amba kinenwa kitongwe senene “kinenwa pafwaninwe,” kisangajanga ne kutendelwa.—Tanga Nkindi 25:11.
7 Mulume mwine Kidishitu ufwaninwe kuvuija mwingilo wandi, ke’nkapo kwivwana binena wandi mukaji, ino i ne kulonga bukomo bwa kulombola milangwe yandi patōkelela. Mukulumpe umo ke mulāle mu busongi myaka 27 unena amba: “Noñanga bukomo bwa kusapwila wami mukaji milangwe idi mu nkulwe ya mutyima wami.” Tutu umo ke mulāle mu busongi myaka 24 unena amba: “Nadi mfya bintu na kulanga’mba ‘shi nkisambilepo pa uno mwanda, ukapwa ao mwine.’ Ino najingulula amba kulombola milangwe yami ke kiyukenopo kya bukōkekōke. Kitatyi kyonekonda pa kulombola milangwe yami, nombelanga nesambe binenwa biyampe ne kwibinena mu muswelo muyampe. Ngesanga kupwa nashilula kunena.” Kadi kintu kikwabo kikwashanga i kutonga kyaba kifwaninwe, padi kitatyi kibandaula ba mulume ne mukaji kisonekwa kya difuku nansha kutanga Bible pamo.
8. Kutentekela pa kukanina kwa mutyima, le i bika bifwaninwe kulonga ba mulume ne mukaji bene Kidishitu pa kusaka busongi bwabo bwikale bwa nsangaji?
8 Bintu bibidi bya mvubu ku ba mulume ne mukaji i milombelo ne mutyima wa kulumbulula bwino bwabo bwa kwisamba. Na bubine, bibwanya kwikala bikomo kushinta miswelo ya kala. Ino shi ba mulume ne mukaji basenswe Yehova, balomba mushipiditu wandi ne kumona busongi bwabo bu bujila, bakekala na kukanina kwa mutyima kuyampe kubudilwe bavule. Mukaji umo wa myaka 26 wasonekele amba: “Ami ne wami mulume tutele mutyima bininge ku muswelo umona Yehova busongi, o mwanda ketulañangapo nansha kusansana. Kino kitulengejanga tulonge bukomo bwa kupwija myanda na kwisambila’yo pamo.” Dino dikōkeji ne kwipāna kwa bwine Leza bisangajanga Leza, kadi bilengejanga etwesele bininge.—Mit. 127:1.
TAMIJAI BUSWE
9, 10. Le i mu miswelo’ka milumbuluke mubwanya ba mulume ne mukaji kukomeja kijimba kyabo kya buswe?
9 Buswe ‘bwa kulamakanya pamo,’ i ngikadilo ya mvubu mpata mu busongi. (Kol. 3:14) Buswe bwa binebine butamanga shi ba mulume ne mukaji ba dikōkeji bashikete pamo, mu nsangaji ne mu makambakano. Bekalanga ke balunda ba binebine ne kwisanswa umo ku mukwabo. Busongi bwa uno muswelo bulumbulukanga, ke enkapo kupityila ku bilongwa bikatampe na mobilombwelwanga ku bisanji, ino i kupityila ku tubilongwa tutyetutye tuvule—pamo bwa kwipamba bīpa, kulombola ka kilubo na kanye, kulonga ka kiyukeno na tunangu, kumwipangula na mimungomungo kadi pampikwa budimbidimbi’mba, “sapulanga, dyalelo byadi namani?” Tuno tubintu tutyetutye tukokeja kuleta kushinta kukatampe mu busongi. Mulume umo ke mulāle mu busongi bwa nsangaji myaka 19 unena’mba, twiitanga ne kwilembela misapu ku telefone mu bula bwa difuku “mwanda’tu wa kuyuka mwendela bintu.”
10 Kadi buswe bukwashanga ba mulume ne mukaji bendelele kwiyuka. (Fid. 2:4) Kuno kwiyuka nako, kutamijanga buswe bwabo ne kwibukomeja nansha byobadi bampikwa kubwaninina. Busongi bwa nsangaji kebwimanangapo pamo, ino butamanga bininge ne kukoma mwenda mafuku. Nanshi shi udi na mwinē pobe, wiipangule amba: ‘Lelo ndyukile biyampe mwinē pami? Le ngitabijanga mwiivwanino ne milangwe yandi pa mwanda kampanda? Lelo i misunsa inga yonañanga mwinē pami, padi na kulangulukila pa ngikadilo inkokelanga dibajinji kwadi?’
TAMIJAI BULĒME
11. Mwanda waka bulēme budi na mvubu pa kwikala na busongi bwa nsangaji? Leta kimfwa.
11 Nansha ke masongi adi na nsangaji mivule ke mabwanininepo, ne ba mulume ne mukaji besenswe nabo babwanya kwikoleja. Abalahama ne Sala kebēivwenepo kyaba kimo. (Ngal. 21:9-11) Inoko, kubulwa kwiivwana kwabo kekwāletelepo kavutakanya pa bukata bwabo. Mwanda waka? Bādi bekwate abo bonso na kabango ne bulēme. Kimfwa, Abalahama wānene Sala amba “tala bidi.” (Ngal. 12:11, 13) Sala nandi, wakōkela Abalahama ne kumumona bu ‘mfumwandi.’ (Ngal. 18:12) Shi ba mulume ne mukaji kebelēmekelepo, kino kimwekelanga divule ku muswelo obanena nansha ku bukata bwa diwi. (Nk. 12:18) Shi kebesambilapo pa mwanda mwine mukatampe, busongi bwabo bubwanya kufula kubi.—Tanga Yakoba 3:7-10, 17, 18.
12. Mwanda waka bantu bakisongasonga bafwaninwe kulonga bukomo bukatampe pa kutamija muneneno wa bulēme?
12 Bantu bakisongasonga bafwaninwe kulonga bukomo bukatampe bwa kwisamba na kanye ne na bulēme abo bene na bene, kadi kino kikalengeja besambe na bwanapabo kadi pampikwa budimbidimbi. Mulume umo uvuluka’mba, “mwaka mubajinji mu busongi, byowikalnga wa nsangaji, ubwanya kyaba kimo kufityija mutyima. Shi ubakōka milangwe ya obe mukaji, bibidiji, ne byasaka—ne nandi wakōka yobe—bintu bibwanya kubipa! Inoko, bikemwikadila biyampe shi mwitopeka mobyendele, mu muswelo wa kuzaula, ne kwikala na ngikadilo ya kwityepeja, kitūkijetyima, ne kukulupila mudi Yehova.” Bine, kino i kya bine!
LOMBOLAI KWITYEPEJA KWA BINEBINE
13. Mwanda waka kwityepeja kudi na mvubu mu busongi bulumbuluke ne bwa nsangaji?
13 Mīsambo miyampe mu busongi idi pamo bwa kamunonga kakuka bityebitye kadi kapityila talala nyā mu budimi. Pa kulama kano kamunonga kakuka, “kwityepeja” kudi na mvubu. (1 Pet. 3:8, DD) Tutu umo ke mulāle mu busongi myaka 11 unena’mba, “kwityepeja i dishinda dipēla dya kupwija kubulwa kumvwañana, mwanda kukutononanga unene’mba, ‘mfwile’ko lusa.’” Mukulumpe umo ulongele myaka 20 mu busongi bwa nsangaji unena amba: “Kyaba kimo kunena’mba ‘mfwile’ko lusa’ kudi na mvubu kutabuka kunena’mba ‘nkuswele.’” Ubweja’ko amba: “Dishinda dya ntyibwa pa kwityepeja i milombelo. Kitatyi kyotufwenanga na wami mukaji kudi Yehova, tuvulukanga kubulwa kubwaninina kwetu ne buntu bwa Leza. Kuno kuvuluka kunkwashanga ntūle bintu pa kyaba kifwaninwe.”
14. Le mitatulo ibwanya kwikala na lupusa’ka mu busongi?
14 Inoko, mitatulo keipwanyangapo. Yonanga mīsambo mwanda italulanga mutyima ne bukankamane bwa kulomba lusa. Pa kyaba kya kunena na kwityepeja’mba, “yō mfwile’ko lusa,” muntu wa mitatulo wibingijanga. Pa kyaba kya kwitabija na bukankamane bukōkekōke, ino uboya mukwabo bilubo. Shi abamusanshija, pa kyaba kya kulondalonda ndoe, waloba, padi ne kwaluja kinongo na binenwa bisansa nansha kuba talala. (Mus. 7:9) Bine, mitatulo ibwanya kona busongi. I biyampe kuvuluka’mba “Leza ukomene wakwitatula, ino upananga buntu ku wakwipeleka.”—Yak. 4:6.
15. Shintulula muswelo ubwanya kukwashibwa bantu besongele balwe na kubulwa kumvwañana kubwanya kulupuka mubukata mwabo na kwingidija musoñanya udi mu Efisesa 4:26, 27.
15 Na bubine, shi ba mulume ne mukaji abepi myanda, bafwaninwe kulonga bukomo bwa kupwa myanda bukidibukidi pa kyaba kya kwitatula. Polo wālombwele banababo bene Kidishitu amba: “Kemukashikija dyuba’nka na bukalabale bwenu, mhm! nansha dyabola kemukamujikwila kyaba, mhm.” (Ef. 4:26, 27) Kukomenwa kwivwana Kinenwa kya Leza kubwanya kutwala ku njia yoketusakilepo. Kaka umo utompola’mba, “kyaba kimo, ami ne wami mulume ketwadipo twingidija kisonekwa kya Efisesa 4:26, 27. Bino byalengeje nkomenwe kulala bufuku!” Bine, i biyampe’po kashā kwisambila kiponka na ponka pa myanda na kitungo kya kupwana! Na bubine, bantu besongele bafwaninwe kwitūdila’ko kitatyi kityetye kya kutalaja bukalabale. Kadi i biyampe kulomba Yehova ebakwashe bateakanye mutyima. Muno mubadilwa ne kwikala na mushipiditu wa kwityepeja, mwine ukakukwasha ute mutyima ku mwanda, ke enka ku obe, kutyina wa kabaya.—Tanga Kolose 3:12, 13.
16. Le kwityepeja kukwashanga ba mulume ne mukaji namani bamone bukomo bobalonga na bulēme?
16 Kwityepeja ne butūkanye bibwanya kukwasha muntu udi na mwinē pandi ate mutyima ku kumukomeja. Tulete kimfwa: Mukaji ubwanya kwikala na bwino bwa pa bula bwaingidija mwanda wa kamweno ka kisaka. Shi wandi mulume i mwityepeje ne mutūkanye, kakamumonepo bu kikoleja, ino ukamukankamika engidije kyabuntu kyandi, ne kulombola’mba umulēmekele ne kumusanswa. (Nk. 31:10, 28; Ef. 5:28, 29) Mu muswelo umo onka, mukaji mwityepeje ne mutūkanye kakemwekejapo pangala pa bwino bwandi nansha kutyepeka wandi mulume. Ne kadi, abo bonso bubidi i “mubidi umo,” kadi byobya bisansa umo bisansanga ne mukwabo.—Mat. 19:4, 5.
17. Le i bika bibwanya kukwasha masongi a dyalelo ekale a nsangaji ne apeja Leza mitendelo?
17 Na bubine usakanga busongi bwenu bwikale na bwa ba Abalahama ne Sala nansha na bwa ba Isake ne Lebeka—bwa nsangaji ya bine, bulādila, ne bupeja Yehova mitendelo. Shi i amo, mona busongi na mwibumwena Leza. Kimba bujinguludi ne tunangu mu Kinenwa kyandi. Tamija buswe bwa bine—‘lubimbi lwa Yehova’—na kulanga mwinē pobe mu muswelo wa kutendelwa. (Lwimbo 8:6) Longa bukomo bwa kutamija kwityepeja. Kwata mwinē pobe na bulēme. Shi ulonge bino bintu, busongi bobe bukakuletela nsangaji, abe ne Shobe wa mūlu. (Nk. 27:11) Na bubine, milangwe yobe ibwanya kumwekeja biyampe milangwe ya mulume umo wa myaka 27 wasonekele amba: “Nkibwanyapo kwikala mūmi kwampikwa wami mukaji. Busongi bwetu bwendanga bukomena’ko difuku ne difuku. Butaminanga’ko mwanda tusenswe Yehova ne kwisamba kitatyi ne kitatyi.”
[Bipangujo bya Kifundwa]
[Kifwatulo pa paje 14]
[Bifwatulo pa paje 16]
Tubintu tutyetutye tuletanga kushinta kukatampe mu busongi
[Kifwatulo pa paje 17]
Mwisambei nyeke biyampe mu busongi bwenu
