NSEKUNUNI YA MU BŪMI

Kwauntwele Mwingilo wa Kitatyi Kyonso

I Robert Wallen unena

Pa kulangulukila pa myaka 65 ya mwingilo wa kitatyi kyonso, mbwanya kunena’mba būmi bwami bwadi buyule nsangaji mafuku onso. Kino kekishintululapo amba kekwadipo mafuku amo a bulanda ne a kutyumukwa mutyima. (Ñim. 34:12; 94:19) Inoko, bwadi būmi bwa madyese makatampe ne bwa kitungo!

Mu mafuku 7 Kweji 9, 1950, naikala mu kisaka kya Betele ya mu Brooklyn. Mu kine kitatyi’kya mu kisaka kya Betele mwadi bakaka 355 ba matanda mavule ba myaka 19 kutūla 80. Bavule mu bukata mwabo badi bene Kidishitu bashingwe māni.

MUSWELO ONASHILWILE KWINGIDILA YEHOVA

Nefundile kwingidila ‘Leza wetu wa nsangaji’ kupityila kudi mama. (1 Tm. 1:11) Mama washilwile kwingidila Yehova kitatyi kyonadi nkasampe. Ami pa kubwanya myaka dikumi mu 1 Kweji 7, 1939, nabatyijibwa ku kitango kya zone (kītwa dyalelo bu kitango kya kipindi) mu Columbus, Nebraska, mu États-Unis. Batwe bonso kintu kya bantu katwa, twetene mu kifuko kyaluilwe mwanda wa kuteja dishikulu dikwatwe ku mawi dinena’mba, “Mushipiditu wa Kufwila Ntanda Nansha Bwanapabo,” dyānene Tutu Joseph Rutherford. Aye’tu ufika pa bukata bwa mwisambo, kibumbo kya bantu kyebunga panja pa kakyumba katyetye kotwebungīle’mo. Batwela ku bukomo, batyiba kupwila kwetu, ne kwitulupwila panja pa kibundi. Twakabungakena ku budimi bwa Tutu umo pabwipi na kibundi ne kulonda mpangiko yāshele’ko. Monka mobwaninya kufwatakenya, nkyaidilwe difuku dyonabatyijibwe!

Mama walongele bukomo na kininga bwa kuntamija mu bubinebine. Nansha tata byaadi muntu muyampe kadi shabana muyampe, kadipo usangedile bininge myanda ya kipwilo nansha būmi bwami bwa ku mushipiditu. Mama ne Batumoni ba mu Kipwilo kya Omaha, baunkankamikile bininge.

KUSHINTA MILANGWE

Kitatyi kyonadi’tu kubwipi na kutambula dipolome ku sekondele, nadi na butyibi bwa kukwata pa bya kulonga mu būmi bwami. Mu konje ne konje yense wa bushipo wa ku masomo, nadi ñingila na bakwetu ba kisense bu pania wa kukōkolokwa (witwa dyalelo bu pania mukwashi).

John Chimiklis ne Ted Jaracz, batutu babidi bankungulume batambwile mapolome ku kalasa ka busamba-bubidi ka Masomo a Ngileade—batuminwe bu batadi ba bipindi mu wetu mwaba. Natulumukile pa kuyuka’mba badi na myaka 20 ne musubu. Kine kitatyi’kya nadi na myaka 18, kadi nekitamba’tu mu kutambula dipolome dya sekondele. Mbwanya kuvuluka kitatyi nkyaungipangwile Tutu Chimiklis byonkalonga  mu būmi bwami. Ami pa kumusapwila, waunena amba: “Biyampe, shiludidila mwingilo wa kitatyi kyonso. Kuyukilepo koukakutūla.” Ano madingi ne kimfwa kya bano batutu byantengele mpata. Ebiya kupwa kwa kutambula dipolome nashilula bupania mu mwaka wa 1948.

MUSWELO ONATWELELE KU BETELE

Mu Kweji 7 1950, ami ne bambutwile bami twaenda ku kitango kya ntanda yonso kyalongelwe mu Yankee Stadium mu New York City. Potwadi ku kitango, natenwe mu mīsambo ya boba basaka kukengila ku Betele. Natuma mukanda amba nsaka kukengila’ko.

Nansha tata byakadipo ulwa na mwingilo wami wa bupania ne kwikala konadi ngikele ku njibo, wamwene’mba mfwaninwe kufuta lupeto lubwanine lwa kyami kyumba ne bidibwa. Ebiya, ku ngalwilo kwa Kweji wa 8, ponadi mukakimbe kaji, natala bidi dibajinji mu misapu yami ya ku Entelenete. Natana’mo mukanda obauntumine ku Brooklyn. Wadi mushinibwe na Tutu Nathan Knorr, mwine waunsonekele amba: “Twatambwile mukanda obe wa kulomba kwingila ku Betele. Namwene amba witabije kushikata ku Betele kufika ne bikakutekuna mfumwetu. Shi ke pano tukusakila wiye ku Betele ku nimelo ya 124 Columbia Heights, Brooklyn mu New York, mu 7 Kweji 9, 1950.”

Kitatyi kyatambile tata ku kaji wajokela ku njibo mu dine difuku’dya, namulombola amba nasokola kaji. Wanena amba, “biyampe, le usa kukengila kwepi?” Namulondolola amba ku “Betele ya mu Brooklyn, kobapāna madolala 10 ku kweji.” Kino kyamusansa bininge, ino wanena amba shi ami ye wadi mutonge kulonga namino, longa nemulonge bukomo bwa kulumbulula butongi. Mafuku matyetye pa kupita’po, nabatyijibwa mu Yankee Stadium mu mwaka wa 1953!

Na byadyese, Tutu Alfred Nussrallah mukwetu pania waitwa kitatyi kimo kyonka ku Betele, ebiya twaenda lumo. Wasonga mwenda mafuku, kadi aye ne Joan wandi mukaji baenda ku Ngileade, mu mwingilo wa bumishonele ku Lebanona, kupwa wajokela mu États-Unis mu mwingilo wa bu mutadi wendakana.

MINGILO YA KU BETELE

Mwingilo wami mubajinji ku Betele wadi wa kusona ne kulamakanya mapapye ke mabuku. Dibuku dibajinji dyonaingile i dibuku La religion a-t-elle ­servi l’humanité ? Pa kupwa kupityija kintu kya Myeji mwanda mu mwingilo wa kusona mabuku, bauntuma kukengila na Tutu Thomas Sullivan mu Mwingilo Utala Myanda ya Busapudi. Nasangele kwingila nandi ne kumwena mu tunangu ne bujinguludi bwa ku mushipiditu, byaatambwile mu bula bwa myaka mu bulongolodi.

Ami pa kupwa kupityija myaka isatu mu Mwingilo Utala Myanda ya Busapudi, Tutu Max Larson, mutadi wa tyapu waunombola’mba Tutu Knorr ukimba kwimona nami. Nkeneipangula shi ne mulonge kintu kibi. Nasangele kitatyi kyanene Tutu Knorr amba ukimba kuyuka shi ngidi na mpango ya kutamba ku Betele mu mafuku a kumeso. Wadi ukimba muntu wa kwingila mu bilo yandi mu kitatyi kityetye ne kukimba kuyuka shi mbwanya kuvuija uno mwingilo. Namulombola’mba nkidipo na mpango ya kutamba ku Betele. Abyo pa kwikala biyampe, baumpa dyese dya kwingila mu bilo yandi mu myaka 20 yalondele’po.

Nenanga nyeke amba nkibwanyapo kufutyila bufundiji bonatambwile kudi Tutu Sullivan, Tutu Knorr, ne batutu bakwabo mu Betele, kimfwa Tutu Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer, ne Grant Suiter. *

 Batutu bonaingile nabo badi beteakanya senene ku mwingilo obadi bengidila bulongolodi. Tutu Knorr wadi mwingidi kakōka usaka kumona mwingilo wa Bulopwe wendelela bininge. Boba baingile mu bilo yandi badi bamumona bu muntu upēla kwisamba nandi. Nansha kitatyi kyotwadi twikala na milangwe mishile mu mwanda kampanda, twadi twisamba na bwanapabo ne kadi tumukulupile.

Difuku dimo, Tutu Knorr waunene kuvuija myanda yadi imweka bu mityetye. Kimfwa, waunene amba kitatyi kyaadi bu mutadi wa tyapu, Tutu Rutherford wadi umwita ku telefone ne kumunena amba: “Tutu Knorr, kitatyi kyosa kutamba ku tyapu mwanda wa kwiya kudya pa midi, umpaile’ko magome. Untudile’o mu yami bilo.” Tutu Knorr wanene amba kintu kibajinji kyaalongele i kwenda mu butyike, kusela’mo magome ne kwiela mu ditumba. Ebiya’nka dyuba’dya wakeatūla mu bilo ya Tutu Rutherford. Kadi’tu bu kakintu katyetye, inoko ka mvubu kudi Tutu Rutherford. Penepa Tutu Knorr waunena amba: “Ngidi na buya bwa mashini a kusonga nao bidiyo mu yami bilo. Shi uswile ukeatūla’mo lubanga lonso.” Mu bula bwa myaka mivule, nadi kimba kuyuka shi bidiyo byandi i bisonge.

Tutu Knorr wadi witunena nyeke kuteja na katentekeji kitatyi kyobetunena kwingila mwingilo wa pa bula. Difuku dimo, waumpa bulombodi bupotoloke bwa mwa kupwijija myanda imo, ino nakomenwa kumuteja na katentekeji. Ku mfulo namuvutakanya ñeni bininge. Neivwene bibi, ebiya namulembela ka mukanda kepi mwine monanene amba, nealakanyanga bininge pa byonalongele kadi mona’mba bikekala biyampe kuntambija mu bilo yandi. Kitatyi kityetye’tu’nka mu lwine lubanga’lwa, Tutu Knorr waiya mu yami bilo. Waunena amba, “Robert nadi namone obe mukanda. Ubaluba. Nesambīle nobe pa uno mwanda, kadi nkulupile amba ukata’ko mutyima mwenda mafuku. Shi ke pano twende tukengile batwe bonso.” Nasangedile bininge kabango kandi.

MUTYIMA WA KUSONGA

Pa kupwa kwingila ku Betele myaka mwanda, nadi nekidi’nka na mpango ya kwendelela mu mwingilo wa Betele. Inoko, ino mpango yashintyile. Kitatyi kyotwaendele ku kitango kya ntanda yonso kyalongelwe mu Yankee Stadium ne mu Polo Grounds mu mwaka wa 1958, namwene Lorraine Brookes, onetene nandi mu mwaka wa 1955 paadi wingila bupania mu Montreal mu Kanada. Natengelwe pa muswelo waadi umwene mwingilo wa kitatyi kyonso ne mutyima wandi wa kwitabija kwenda ko-konso kwadi kubwanya kumutuma bulongolodi bwa Yehova. Kitungo kya Lorraine kyadi kya kwenda ku Masomo a Ngileade. Aye na myaka 22, waitwa kukatanwa ku kalasa ka 27 mu mwaka wa 1956. Pa kupwa kutambula dipolome, bamutuma bu mishonele mu Brezile. Ami ne Lorraine twajokeja kipwano kyetu kya mu mwaka wa 1958, ebiya waitabija twisonge. Tweivwana kwitundaila mwaka ulonda’ko na lukulupilo lwa kwingidila pamo mwingilo wa bumishonele.

Ami pa kusapwila Tutu Knorr milangwe yami, waunena twilaije’ko myaka isatu ebiya ketwisonge  ne kwingila ku Betele ya mu Brooklyn. Mu kine kitatyi’kya, bantu besonge pa kushala ku Betele pa kupwa kwitundaila, umo wadi unenwe kulonga myaka dikumi nansha ne musubu, ino mukwabo nandi nansha myaka isatu. Penepa Lorraine waitabija kwingila myaka ibidi ku Betele ya mu Brezile ne mwaka umo ku Betele ya mu Brooklyn kumeso kwa kwitundaila.

Musunsa umo kete otwesambile mu myaka ibidi mibajinji yotweivwene kwisonga i kupityila ku musapu wa ku telefone. Kwisamba ku telefone kwadi kulomba lupeto luvule, ne kadi kekwadipo kwitumina misapu ku Entelenete mu mene mafuku’a! Kitatyi kyotwesongele mu mafuku 16 Kweji 9, 1961, twemwene bu balēme pa kunenenwa mwisambo wa butundaile na Tutu Knorr. Na bubine, ino myaka mityetye ya kukungila yamwekele’nka bwa kitatyi kilampe. Ino pano, kitatyi kyotulangulukila na nsangaji pa myaka 50 ne kupita yotwalonga mu busongi, twitabije’mba kukungila kwetu kwadi kwendele’mo!

MADYESE A MINGILO

Mu mwaka wa 1964, bampele dyese dya kukapempula matanda makwabo bu mutadi wa zone. Mu kine kitatyi’kya, bakaji kebadipo benda na babo balume mu ino ñendo. Penepa kwaikala kushinta mu 1977, bakaji bashilula kwenda na babo balume. Mu uno mwaka, ami ne Lorraine twakatūdile Tutu Grant ne Edith Suiter kukapempula mabilo a musambo, ya mu Alemanye, Ostrali, Ngidiki, Saipusa, Tir­ki, ne Isalela. Kendi mupempule kintu kya matanda 70 kujokoloka ntanda yonso.

Lwendo lumo lotwaendele mu Brezile mu 1980, twapityile ku Belém, kibundi kya pa bukata kwaingile Lorraine bu mishonele. Twafudije bupempudi bwetu na kupempula batutu ba mu Manaus. Padi panenwa mwisambo mu stadium, twamwene kibumbo kya bantu bashikatyile pamo, bene kebadipo balonda kibidiji kya bene Brezile kya bana-bakaji beimuna lwimu lwa pa kanwa ne batutu bekunka ku makasa. Mwanda waka?

Badi banabetu baswe Batumoni ba ku kibundi kya bamakopo kidi kunja kwa mató a Amazoni. Pa bubinga bwa mutyima-ntenke wa bakwabo, badi bapela kwitenga na bakwabo mu kibumbo. Inoko, batengele na bubine mityima yetu, kadi ketukelwapo nansha dimo nsangaji yobadi nayo mu mapala abo! Binenwa bya Isaya i bya bine bya amba: “Bengidi bami bakemba ne tusepo ku mutyima.”—Isa. 65:14.

BŪMI BWA DYESE NE KITUNGO

Ami ne Lorraine twadi tulangulukila kyaba ne kyaba pa myaka makumi asamba yotwepēne mu kwingidila Yehova. Twi basangēle bininge muswelo otweselwe pa kuleka Yehova etuludike kupityila ku bulongolodi bwandi. Nansha byonkibwanyapo kwenda ntanda yonso monadi ñendela myaka ya kala, mbwanya kwendelela na mwingilo wami wa difuku ne difuku wa bu mukwashi wa Kitango Kyendeji, kwingila na Kitango kya Mukwatakani ne Kitango kya Mingilo. Nsangedile bininge dyese dyami dya kukwasha mu kukwatakanya bubana na bana bwa ntanda yonso mu uno muswelo. Tukitulumukanga nyeke pa kumona kibalwa kivule kya bankasampe bana-balume ne bana-bakaji bengila mwingilo wa kitatyi kyonso na mushipiditu na wadi na Isaya, mwine wānenene amba: “Ami uno, Ntume bidi.” (Isa. 6:8) Bano bantu bavule i bemwene bubinebine bwa binenwa bya mutadi wa kipindi waunene tamba kala amba: “Shiludidila mwingilo wa kitatyi kyonso. Kuyukilepo koukakutūla.”

[Kunshi kwa dyani]