Mīsambo Ya Buntu Ilengejanga Kipwano Kilumbuluke

“Mīsambo yenu īkale nyeke ne buntu.”—KOL. 4:6.

1, 2. Lelo mīsambo ya buntu ya tutu umo yapele bipa’ka bilumbuluke?

 TUTU umo unena’mba: “Ponadi nsapula ku njibo ne njibo, netene na muntu umo wakalabele bininge, milomo ne ngitu yandi bizakala. Natompa kulanguluka nandi bityebitye mu Bisonekwa, ino aye po pene wenda ulobela’ko. Mukaji ne bana belunga kwadi kebamfutulula, namona’mba mfwaninwe kwenda. Nebalombola’mba naiyanga mu ndoe, nsaka nkajoke mu ndoe. Nebaputwila Ngalatea 5:22 ne 23, mobatelele buswe, kikōkeji, kwīfula, ne ndoe. Penepo nataluka.

² “Ami pa kwenda difuku dikwabo kukapempula mobo a bukila bwa dishinda, namona kisaka’kya kishikete pa lukala lwa kumeso. Bangita. Neipangula’mba, ‘Le kadi ke bika?’ Muntu’wa waumpa mutyibi wa mema atalala a kutoma. Balomba lusa pa kafutululo kabo ne kumfwija’ko pangala pa lwitabijo lwami lukomo. Tweshiya’nka biyampe.”

3. Mwanda waka ketufwaninwepo kuleka bantu bakwabo betulobeje?

³ Mu ntanda ya dyalelo miyule mitabakano, kwitana na bantu ba bukalabale, kubadila’mo ne twaji, divule i bikomo kwepuka. Pa kwepuka’byo, i biyampe kwikala “ne butuukanye ne kilemeko ponka.” (1 Pet. 3:15, Myanda Miyampe ku Bonso) Shi tutu utelelwe kūlu’u walekele bukalabale ne kubulwa kanye kwa mwinē njibo kumulobeje, longa ngikadilo ya uno muntu keyashintyilepo na mobyaikadile; wādi ukokeja kukalabela’ko. Kwalupukile bipa biyampe mwanda tutu webejeje ku bukalabale ne kwisamba na buntu.

I Bika Bilengeja Mīsambo Ikale ya Buntu?

4. Mwanda waka i kya mvubu kunena binenwa bya buntu?

⁴ Kitatyi kyotushikete na bantu ba panja nansha ba munda mwa kipwilo, ne ba mu kisaka bene, i biyampe tulonde madingi a mutumibwa Polo anena’mba: “Mīsambo yenu īkale nyeke ne buntu bwa mwepo wa kwelwamo.” (Kol. 4:6) Bino binenwa bisangaja ne bifwaninwe bilengejanga mīsambo ikale miyampe ne ya ndoe.

5. Lelo mīsambo miyampe keishintululapo bika? Leta kimfwa.

⁵ Mīsambo miyampe keishintululapo kunena byonso byolanga, mowiivwanina kitatyi kyonso, nakampata shi wi mufītwe. Bisonekwa bilombola’mba binenwa bya bulobo kadi byampikwa kubandaulwa senene i kayukeno ka bukōkekōke, ke ka bunkomokomopo. (Tanga Nkindi 25:28; 29:11.) Mosesa—“muntu mukōkele’tu, utabukile” bantu bonsololo baikele’ko—kyaba kimo wājimije kutalala kwandi ne kukankalwa kutumbija Leza mwanda wa butomboki bwa muzo wa Isalela. Mosesa wēsambile patōkelela mwaēimvwanine, ino Yehova kāsangelepo. Kupwa kwendeja Bene Isalela myaka 40, Mosesa wābudilwe dyese dya kwibatweja mu ntanda ya mulao.—Umb. 12:3; 20:10, 12; Mit. 106:32.

6. Kwikala wa ñeni mu binenwa byetu kushintulula bika?

⁶ Bisonekwa bitendelanga muntu wīfula, yewa kasokolapo bifyame, ne yewa udi  na ñeni panena. “Mu binenwa bya ntanda ne ntanda kemubulwepo kujilula: Ino yewa umuma milomo yandi ulonga byañeni.” (Nk. 10:19; 17:27) Bine, ñeni keishintululapo kuleka kunena. Ino ishintulula kunena “na buntu,” kwingidija ludimi mwanda wa kundapa, pa kyaba kya kusanshija.—Tanga Nkindi 12:18; 18:21.

“Kitatyi kya Kwikala Talala Nyā, ne Kitatyi kya Kwisamba”

7. Lelo i bintu bya muswelo’ka kebifwaninwepo kunena, ne mwanda waka?

⁷ Byotusakilwa kunena na buntu ne kwīfula potwisamba na botwingila nabo nansha na botutana mu mwingilo, kadi tusakilwa kunena uno muswelo mu kipwilo ne kwinjibo. Kukalabala pampikwa kulanga byobya bikokeja kulupuka’ko, kubwanya kwitulonga bibi ku mushipiditu, mu ñeni, ku ngitu batwe ne bakwetu. (Nk. 18:6, 7) Milangwe mibi—itamba ku kipangila kyetu kya kubulwa kubwaninina—ifwaninwe kubandaulwa. Mīsambo ya bumvubumvu, kafutululo, kapuni, ne bukalabale bwa nshikani i bintu bibi. (Kol. 3:8; Yak. 1:20) Bikokeja konakanya kipwano kilēme kyotupwene na bakwetu ne na Yehova. Yesu wāfundije amba: “Yewa wakufunina mwanabo bulobo pa kubulwa mwanda, nankyo kadi pa kwelwa mu kidye; kadi wakunena mwanabo amba: I kintya; nankyo kādi pa kwelwa nandi mu kidye kikatampe; ino wakunena’mba; I kapondo; nabya ye mwine kādi pa kwelelelwa mu mudilo wa Ngehena.”—Mat. 5:22.

8. I kitatyi’ka kyotufwaninwe kulombola milangwe yetu, ino muswelo’ka?

⁸ Inoko kudi myanda imo, yotukokeja kunena’mba i miyampe kwisamba. Shi tutu wesambe nansha kulonga kintu kyakukambakanya bininge kyo kukokejapo kutala bitupu, kokaleka milangwe ya nshikani itame mu mutyima obe. (Nk. 19:11) Shi muntu wakulobeja, witūkije bidi ne kutabula matabula asakibwa mwa kupwijija mwanda. Polo wāsonekele amba: “Kemukashikija dyuba’nka na bukalabale bwenu, mhm!” Myanda byoikyendelela na kukukambakanya, i biyampe mwisambe’yo na kanye pa kitatyi kifwaninwe. (Tanga Efisesa 4:26, 27, 31, 32.) Wisambe na mwanenu pa uno mwanda, pambulwa kafinda inoko na buntu, ne mushipiditu wa kupwana.—Levi 19:17; Mat. 18:15.

9. Mwanda waka tufwaninwe kwitūkija bidi kumeso kwa kukesamba na bakwetu?

⁹ Shako, ufwaninwe kutonga kitatyi kifwaninwe. Kudi “kitatyi kya kwikala talala nyā, ne kitatyi kya kwisamba.” (Mus. 3:1, 7) Kadi, “mutyima wa moloke ulanga pa kulondolola.” (Nk. 15:28) Kino kilomba padi kwilaija pa kwisamba mwanda. Kwisamba na muntu ukikalabele bininge kubaijanga myanda; ino kwilaija’ko bidi yo ñeni.

Bilongwa bya Buntu Bilengejanga Kipwano Kilumbuluke

10. Lelo bilongwa bya buntu bilumbululanga namani kipwano?

¹⁰ Binenwa bya buntu ne mīsambo miyampe biletanga ne kukomeja kipwano kya ndoe. Na bubine, kulonga byonso byotubwanya mwanda wa kulumbulula kipwano kyetu na bakwetu kubwanya kunengeja mīsambo yotwisamba na bakwetu. Kwimona na bakwetu na kwibalongela bintu na kanye pampikwa buzazangi—kumona mikenga ya kwibakwasha, kwibapa byabuntu na mutyima umo, kwibalombola kizaji—kutwalanga ku mīsambo yampikwa kafinda. Kukokeja ne ‘kubanjila mudilo wa makala’ pa muntu ne kusokola ngikadilo miyampe, mine ipēleja mwisambe bintu patōkelela.—Loma 12:20, 21.

11. Lelo Yakoba wākemwene namani na Esau, ne byāfula namani?

¹¹ Mukulutuba Yakoba wāyukile kino. Esau, Kyungu wāmukalabedile mpata, Yakoba wānyema kutyina Esau wakamwipaya. Myaka mivule pa kupita’po, Yakoba wājoka. Esau wāendele kumusambakana, aye pamo  ne bantu bana-balume 400. Yakoba wālomba Yehova amukwashe. Penepo wātumina Esau byabuntu bivule bya bimunanwa. Byabuntu byāfikidija kitungo. Abo pa kwitana, mutyima wa Esau wāshinta, wāsenselela’ko kamubumbe bīpa.—Ngal. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.

Kankamika Bakwabo na Mīsambo ya Buntu

12. Mwanda waka tufwaninwe kunena binenwa bya buntu potwisamba na banabetu?

¹² Bene Kidishitu bengidilanga Leza ke bantu bakwabopo. Mungya kipangila, tusakanga kwitabijibwa na bakwabo. Binenwa byetu bya buntu bibwanya kutyepeja’ko biselwa bya batutu ne bakaka. Inoko, kutopekatopeka kubwanya kulēmeja biselwa ne kulengeja bamo beipangule shi kebakitabijibwepo na Yehova. Nanshi twisambei na bakwetu pambulwa buzazangi bintu bikankamika, “kyonka [kyakwitutamija] biyampe, senene, amba kipane buntu kudi boba babwivwana.”—Ef. 4:29.

13. Lelo i bika bifwaninwe kulama bakulumpe mu ñeni (a) pobapāna madingi? (b) pobatuma mikanda?

¹³ Nakampata, bakulumpe bafwaninwe kwikala “bakikōkeji” ne kulela luombe na kisanso. (1 Tes. 2:7, 8) Shi bakulumpe kebapāna madingi, kitungo kyabo i kya “kukōkelela” pa kudingila, nansha shi bobadingila i “bakwifutulula abo bene.” (2 Tem. 2:24, 25) Bakulumpe bafwaninwe kadi kwikala na buntu pobatuma mikanda ku kitango kikwabo kya bakulumpe nansha ku bilo ya musambo. Kukwatañana na munenena Mateo 7:12, i biyampe bakulumpe bekale na kanye ne bunwa.

Mīsambo ya Buntu mu Kisaka

14. Lelo Polo wādingile balume madingi’ka, ne mwanda waka?

¹⁴ I kipēla kupēlula bukomo budi na binenwa byetu, milombwelo ya mpala, ne muneneno otunena bakwabo. Kimfwa, bana-balume bamo kebabwanyapo kuyuka binenwa byabo mobitengela bana-bakaji ku mutyima. Kaka umo unena’mba, “Nzakalanga panena mulumyami na diwi dya bulobo.” Binenwa bisansa biteñanga mpata bana-bakaji kupita’ko bana-balume kadi kebelwanga’byopo bukidi. (Luka 2:19) Bisansanga nakampata mwana-mukaji shi ekale mwine unena’byo’wa i muntu wasenswe ne walēmekele. Polo wādingile balume amba: “Bānwe balume nenu, mwikale kusanswa bakaji, ne kwibasanshija mpika.”—Kol. 3:19.

15. Leta kyelekejo kilombola mwanda waka mulume ufwaninwe kumona mukajandi na kanye.

¹⁵ Mu uno mwanda, tutu umo wa bwino kadi musonge wāletele kyelekejo kilombola mwanda waka mulume ufwaninwe kumona wandi mukaji na kanye, bu “kintu kya bukomo butyetye.” Amba, “Shi udi na kyabulēme kiladika, kufwaninwepo kwikifinya bininge, nankyo kiladika. Nansha shi ubalamika’kyo, mitanta ikokeja kumweka. Shi mulume anene binenwa bisansa, bikokeja kusanshija mukajandi ku mutyima. Ne kino kibwanya kushiya mitanta keijikepo bukidi mu kipwano kyabo.”—Tanga 1 Petelo 3:7.

16. Lelo mukaji ukokeja kūbaka kisaka kyandi namani?

¹⁶ Bana-balume nabo babwanya kukankamikwa nansha kutyumunwa mutyima na binenwa bya bakwabo, kubadila’mo ne bya babo bakaji. “Mukaji wa ñeni,” ukokeja ‘kukulupilwa’ na wandi mulume, shi ubanga malango andi, enka mwasakila mulume abange andi. (Nk. 19:14; 31:11) Na bubine, mukaji ubwanya kwikala na lupusa lukatampe mu kisaka, mu biyampe nansha mu bibi. “Enselele mwana-mukaji wañeni ubaka njibo yandi: Ino mulembakane utūta’yo ne makasa a aye mwine.”—Nk. 14:1.

17. (a) Lelo bana bafwaninwe kwisamba na bambutwile namani? (b) Batame nabo bafwaninwe kwisamba namani na banuke, ne mwanda waka?

¹⁷ Bambutwile ne bana nabo bafwaninwe kwisamba na buntu. (Mat. 15:4) Ñeni  iketukwasha twepuke ‘kusomba’ bana nansha ‘kwibakalabaja’ potwisamba nabo. (Kol. 3:21; Ef. 6:4) Nansha shi bana banenwe kudingilwa, bambutwile ne batame bafwaninwe kwisamba nabo na bulēme. Mu uno muswelo batame bakalengeja bankasampe bapēlelwe kolola mashinda abo ne kulama kipwano kyabo na Leza. Kino i kiyampe nakampata kupita’ko kwibapa milangwe ya amba abetukokeja, mfulo mfulō nabo kebemone bu babitupu. Banuke mpata bakokeja kukelwa madingi onso ebapelwe ino bakavuluke’ko muswelo wadi wibanenwa pa kwibadingila.

Kwisamba Bilumbuluke Bitamba ku Mutyima

18. Lelo i muswelo’ka otukokeja kufundula mu mutyima milangwe ne malangatyima a bululu?

¹⁸ Kutūkija bukalabale ke’nkapo kubulwa kujinga pa mpala. Ketusakengapo’tu kwimanina enka pa kwikoka ku bulobo. Kwimwekeja bu ketulobelepo ino koku tufutuma munda mwanda wa bulobo kwitupanga njia. Kudi pamo bwa kunyanta shitopo wa motoka koku kadi unyente pa kubweja lubilo. Kino kilalanga kasanduku ka lupumo ka motoka ne kwiona. O mwanda kokajikila bulobo munda ne kwibuleka buladike kyaba kikwabo. Lomba Yehova akukwashe ufundule mu mutyima obe milangwe ya bululu. Itabija mushipiditu wa Yehova walamune milangwe ne mutyima obe amba bikwatañane na kiswa-mutyima kyandi.—Tanga Loma 12:2; Efisesa 4:23, 24.

19. I bintu’ka biketukwasha twepuke ngikadilo ileta bukalabale?

¹⁹ Longa’po kintu. Shi ubatanwa mu ngikadilo mikomo ne ubaimvwana bulobo bwenda buvudila’ko, nankyo taluka’po, mwanda wa mutyima obe utūke. (Nk. 17:14) Shi muntu omwisamba nandi washilula kuloba, longa bukomo bukatampe bwa kwisamba na buntu. Vuluka’mba: “Kulondolola kwa kikōkeji kutalaja bukalabale: Ino kinenwa kya kasusu kikolomona bulobo.” (Nk. 15:1) Kulombola muntu bilubo byandi mu binenwa bya midibululo kadi bisansa kubwanya kwakija mudilo nansha shi twi banene’byo na diwi dikōkele. (Nk. 26:21) Nanshi shi ngikadilo keitūla kwīfula kobe pa ditompo, nankyo ija “pa kwisamba, ne pa kukalabala.” Lomba mushipiditu wa Yehova ukukwashe unene bintu biyampe, pa kyaba kya bibi.—Yak. 1:19.

Kulekela na Mutyima Umo

20, 21. I kika kiketukwasha tulekele bakwetu, ne mwanda waka tufwaninwe kulekela?

²⁰ Kya bulanda, mwanda kekudipo nansha umo uyukile kulama ludimi mu muswelo mubwaninine. (Yak. 3:2) Bantu ba mu kisaka, batutu ne bakaka baswe, nansha byobalonga bukomo, babwanya kyaba kimo kunena bintu bitusansa. Pa kyaba kya kuloba bukidibukidi, bandaula na mutyima mutūke kine kyebalengeja balonge nansha kunena nabya. (Tanga Musapudi 7:8, 9.) Lelo i mwanda wa mitabakano, moyo, misongo, nansha i kwikonda kobekonda na bikoleja kampanda bya mu kisaka nansha bya kukwabo?

²¹ Ino myanda yonso iletanga bululu ku mutyima. Inoko kujingulula myanda kukokeja kwitukwasha twivwanije mwanda waka  kyaba kimo bantu banenanga ne kulonga bintu byokebadipo ba kulonga, ne kino kibwanya kwitulengeja twibalekele. Batwe bonso tunenanga ne kulonga bintu bisanshija bakwetu, ne tukulupile amba baketulekela na buntu. (Mus. 7:21, 22) Yesu wānene amba pa kusaka kulekelwa na Leza, tufwaninwe kulekela bakwetu. (Mat. 6:14, 15; 18:21, 22, 35) Nanshi i biyampe kupelakana kulomba lusa ne kulekelañana, amba tulame mu kisaka kyetu ne mu kipwilo buswe—‘bwa kulamankanya bufikijije.’—Kol. 3:14.

22. Mwanda waka i kitwendele’mo kulonga bukomo bwa kunena binenwa bya buntu?

²² Bimweka bu bikomo kulama ndoe ne bumo mu ino ngikadilo ya bukalabale yafwena ku mfulo yayo. Kulonda misoñanya miyampe ya mu Kinenwa kya Leza kuketukwasha twingidije senene ludimi lwetu, ke kwingidija’lopo bibi. Tukekala mu kipwano kya ndoe mu kipwilo ne mu kisaka, kadi kimfwa kyetu kikaleta bukamoni bulumbuluke ku bakwabo pa mwanda utala Yehova “Leza wa dyese.”—1 Tem. 1:11.

Le Ukokeja Kushintulula?

• Mwanda waka i kya mvubu kutonga kitatyi kifwaninwe kya kwisambila pa myanda?

• Mwanda waka bantu ba mu kisaka bafwaninwe kwisamba nyeke “ne buntu”?

• Lelo tukepuka namani kunena bintu bisansa?

• Le i bika bibwanya kwitukwasha twikale na lulekelo?

[Bipangujo bya Kifundwa]