Lelo Bulanda Bwa Malwa Budi Namani?

BULANDA bwa malwa i būmi buleta moyo. Abo i būmi bwa kubulwa bidibwa bibwane, mema, ne māni kadi bwa kubulwa enka ne mwa kulāla, muswelo wa kwiundapija ne wa kufunda masomo. I buponene bantu mudiyala umo, kibalwa kidingakene na buvule bwa bantu ba mu Amerika. Eyo, bantu bavule bashikete mu bifuko pamo bwa Bulaya ne Kungala kwa Amerika, kebalangilwangapo kwikala mu bulanda bwa malwa. Nanshi tubandaulei’ko bimfwa bimo.

Mbarushimana ushikatanga mu Rwanda, ntanda ya Afrika, udi na mukaji ne bana batano. Wa busamba wafwile malaria. Unena’mba: “Tata waabenye ntanda yandi mu bandi bana basamba. Kakipindi kami ka ntanda kadi katyetye, byanomba mvilukile mu kizungu na kyami kisaka. Ami ne wami mukaji twingilanga kaji ka komeka mifuko ya mabwe ne biloba. Njibo yetu keidipo na madidisha. Tukatekanga mema ku mushimwa udi ku bilo ya bampulushi. Divule tudyanga musunsa umo ku difuku, ino shi ketumwenepo kaji, tulālanga na nzala. Shi patupu byakudya, ntalukanga’po—mwanda binkomenanga kutala mudidila bana nzala.”

Victor ne Carmen basonanga bilato. Bashikatanga mu kibundi kya kunja kya mu Bolivi ne babo bana batano. Bafutyilanga mu kyumba kimo kya kijibo kya kala kya bidiki byampikwa kusōka kadi kisūma, mwampikwa ne mudilo wa nshinga. Ku masomo i kuyule bantu, bilomba Victor apungile bandi bana mbao pa kushikata ku masomo. Victor ne mukaji bendanga makilometele 10 kukatyiba nkuni ya kutēkela byakudya ne kutēka mema a kutoma. Carmen unena’mba: “Ketudipo na misalani. O mwanda bitulomba kukanina ku munonga, enka otoyanga’mo ne kwela butyafu. Bana babelanga kitatyi ne kitatyi.”

Francisco ne Ilídia bashikatanga kunja mu Mozambike. Bashele na bana baná; umo wafwile na malaria ku lupitalo pobapelele kumundapa. Bano ba mulume ne mukaji badimanga mutyele ne bilungu bya mbwala mu kalubanza kabo mwa kumwena byakudya mu myeji isatu. Francisco amba: “Kyaba kimo mulanga onanga’byo, bangivi nabo beba’byo, penepo  monanga kalupeto na kupotoloja nshununu. Kadi tukatyabanga nkuni mu ntanda, tulonga mansaa abidi mwishinda. Tusela mukaji kīta, ami nami kīta, kimo kyetu kya kutēkela kikwabo kya kupotoloja.”

Bamo balañanga’mba kekudipo kibi ne mboloji shi mu ntanda mudi muntu 1 mu 7 wa būmi na bwa Mbarushimana, Victor, ne Francisco, ino midiyala ne midiyala bekele na bupeta kebuneneka. Bamo i batompe kulonga’po kintu pa uno mwanda. Kishinte kilonda’ko kisa kwisambila pa bukomo bobalongele ne byobakulupile.

 Kifwatulo pa paje 2 3]

Carmen ne bana bandi babidi, bateka mema mu munonga