Lelo Wadi Uyukile Kala?

Mwanda waka Nineva wa kala wāityilwe bu “kibundi kya mashi”?

Nineva mwādi mwipata mwa Bulopwe bwa Ashidia. Kyādi kibundi kikomo kyādi na mandaku ne matempelo mayampe, bilayi bikatampe ne mpembwe milamila. Nahumi mupolofeto Muhebulu wēkitelele bu “kibundi kya mashi.”—Nahumi 3:1.

Uno i mutelelo mufwaninwe, mwanda bintu byāsokwelwe mu ndaku ya Senakediba mu Nineva bilombola butapani bwa bene Ashidia. Kimo kilombola mususujani wāketele mukutwa ludimi mwine obādi balamakenye panshi. Bilembwa bilombola amba, bakutwa bādi bakokwa na myonji mikutyile ku malobo atubwile myulu yabo nansha milomo. Bambikavu ba bakutwa badi banenwe kuvwala mitwe mitete ya balopwe babo mwishingo bu malungo a mwishingo.

Archibald Henry Sayce Mwifundi wa Bwino wa Bintu bya Kala bya mu Ashidia ulombola bilongwa bya butomboki byālondele’ko pa kukwatwa kwa kibundi amba: “Bibundu bya mitwe ya bantu byūbake na mabwe byādi na kiyukeno kya mushindañani; bana-balume ne bana-bakaji bādi basokwa bōmi nansha kulamwa mwanda wa kwipaibwa; bana-balume bādi batundikwa, batātulwa lukoba abo bōmi, basabibwa meso, nansha kutyibwa maboko ne maulu, matwi ne myulu.”

Le kulonga kalupango pa misaka ya mobo a Bayuda kwādi na kitungo’ka?

Leza wāsoñenye Bayuda’mba: “Poshimika njibo mipya, ponkapo ukalonga kalupango ka makuta pa musaka’mba wakaletelela mashi pa njibo yobe, shi muntu apone’po.” (Kupituluka 22:8) Kulonga kalupango yādi mpangiko ya mvubu, mwanda wa bisaka bya Bayuda ba mu bitatyi byāsonekelwe Bible bingidije biyampe misaka yabo.

Mobo mavule a bene Isalela ādi na musaka mupapalale. Musaka kyādi kifuko kiyampe kya bantu kushikata’po mwanda wa kota dyuba, kusangela kalupepo ka luvula ne kwingidila’po mingilo ya njibo. Kyādi kifuko kiyampe kulala’po mu bushipo. (1 Samwele 9:26) Kidimye wādi wingidija musaka mwanda wa kwanika miseke nansha kwanika mikuyu ne ñano kumeso kwa kutwa’yo mu kinu.—Yoshua 2:6.

Kadi musaka wādi wingidijibwa mwanda wa kutōtelapo, butōtyi bwa bine nansha bwa bilezaleza. (Nehemia 8:16-18; Yelemia 19:13) Mutumibwa Petelo wākandile pa musaka dyuba mu mitwe mwanda wa kulombela. (Bilongwa 10:9-16) Shi musaka wādi munshi mwa mwemba wa miñanza nansha mwa malala, wādi muyampe kukōkolokwa’mo.

Dibuku dimo (The Land and the Book) dinena’mba, mobo a bene Isalela ādi na nkala nansha mungaji bya kukanda’po pa kwenda pa musaka; “panja pa njibo, inoko munda mwa lupango.” O mwanda, mwine njibo wādi ubwanya kutūka pa musaka pampikwa kutwela mu njibo. Kino kibwanya kushintulula kidyumu kya Yesu kya kupelakana kunyema mu kibundi kifingwe mafingo kya amba: “Yewa ukēkala pa musaka wa njibo kakatūkapopo kulupula kintu mu njibo, mhm.”—Mateo 24:17.

[Caption on page 10]

Kifwatulo kya batulala baselele mitwe ya bakutwa balwana bakeyela ku bityakuku

[Kutambile Kifwatulo]

Erich Lessing/Art Resource, NY

[Kifwatulo pa paje 10]