Kwendelela Kumeso pa Kupwa Kwilubula

“Neivwene bu mutapibwe ku mutyima. Būmi bwami bwadi’tu bwenda biyampe, ino na mu kitulumukila bintu byashinta.”​—MARK, * welubwile na mwinē pandi pano ke padi mwaka umo.

“Wami mulume wādi ulonda mwana-mukaji wa kisense kya wetu mwana mwana-mukaji. Batwe pa kwilubula, nanyongololwa ku ngikadilo yandi mibi, ino kadi nafwijibwa bumvu ne kwimona bu wampikwa bulēme.”​—EMMELINE, welubwile na mwinē pandi ke padi myaka 17.

Bantu bamo belubulanga na kikulupiji kya kulumbulula bwabo būmi, ino bakwabo nabo basakanga kwikala na benē pabo ino kwibalengeja bekale nyeke nabo mpika. Ino bantu bavule belubulanga bamonanga amba, būmi bwikalanga bukomo pa kupwa kwilubula kupita ne mobadi balangila. Na bubine, shi mwelubwile panopano ubwanya padi kumona amba kino kyadi kitatyi kya makambakano makatampe keakakutanapo kashā. Nanshi, kikekala kya kamweno kubandaula madingi mayampe a mu Bible abwanya kukukwasha unekenye bikoleja bidi mu kwilubula.

KIKOLEJA 1: MILANGWE MIBI.

Kujondwa mutyima pa myanda ya lupeto, kubutula, kwikala bunka bikokeja kutyintyidila muntu, kadi ino milangwe keibwanyapo kupwa lubilolubilo. Judith Wallerstein mwifundi wa mikadila ya bantu wamwene amba myaka mivule pa kupwa kwilubula, bamo bemonanga bu balubilwe ne belwe, ne bakulupila amba “būmi i bukole, bwa kutyumukwa mutyima, ne kwikala bunka.”

 BYOKOKEJA KULONGA

▪ Njia ya bintu byojimije. Ubwanya kujimija mulunda nobe oukisenswe. Nansha shi kipwano kyenu kyadi kiyayate, ubwanya kwikala na njia mwanda kukidipo na nsangaji yowadi ukulupile kwikala nayo mu busongi. (Nkindi 5:18) Kokakwatwa bumvu bwa kwitūdila’ko “kitatyi kya kudila.”​—Musapudi 3:1, 4.

▪ Leka kwitolwela. Kitatyi kyowikokela pa bunka mwanda wa kudila, ke biyampepo kushikata’ko kitatyi kilampe. (Nkindi 18:1) Ikala na muneneno ūbaka powisamba na balunda nobe, mwanda kutompwelatompwela wādi mwinē pobe nansha shi i kwendele’mo, kukokeja kupalula bantu bakwabo. Shi usaka kukwata butyibi bwa kamweno pa kupwa kwilubula, lomba bukwashi buyampe kudi muntu okulupile.

▪ Ta mutyima ku bukomo bobe bwa ngitu. Kujondwa mutyima pa mwanda wa dilubu kuletanga nyeke makambakano ku ngitu, kimfwa kulengajanga mashi kunanga lubilolubilo nansha kubazukwa mutwe. Dya biyampe, witamune bidyoma, ne kulala biyampe.​—Efisesa 5:29.

▪ Talula bintu bilundilanga’ko bulobo bolobēle wādi mwinē pobe nansha bintu byokusakilwapo, inoko lama mapapye a mvubu. Shi bintu pamo bwa mafoto a butundaile akuletela njia, wiele mu sanduku ne kulamina’o bobe bana.

▪ Lwa na milangwe mibi. Olga, welubwile na wandi mulume walongele makoji unena amba: “Nadi neipangula’nka kwiipangula’mba, ‘le i bika byadi na uno mwana-mukaji byonkidipo nabyo?’” Ino monka mwajingulwidile’kyo Olga, milangwe mibi ya kyaba ne kyaba ibwanya kutwala, ku ‘kutyumukwa mutyima.’​—Nkindi 18:14.

Bantu bavule bamonanga amba kulemba milangwe yabo kwibakwashanga beitōkeje ne kwiilama. Kitatyi kyolonga namino, tompa kupingakenya pa milangwe mibi yolwa nayo na milangwe mipya kadi miyampe. (Efisesa 4:23) Tala bino bimfwa bibidi:

Pa kala: Nkushiya kwa mwinē pami i kilubo kyami.

Dyalelo: Bilubo byami kebipepo mwinē pami lupusa lwa kulala na bangi.

Pa kala: Napityije myaka yami milumbuluke na muntu mubi.

Dyalelo: Nkekala na nsangaji shi ntele mutyima ku būmi bwa kumeso, ke bwa kunyumapo.

▪ Pumpunya binenwa bisansa. Balunda bayampe ne babutule babwanya kukunena bintu bisansa nansha byampikwa kwendela’mo amba: ‘Kadipo ukufwaninwe nansha dimo,’ nansha amba ‘Leza ushikilwe dilubu.’ * Bible udi na bubinga buyampe bwa kuletela madingi amba: “Kokatápo mutyima mu binenwa byonso bisambwa.” (Musapudi 7:21) Martina, welubwile na mwinē pandi pano ke padi myaka ibidi unena amba: “Pa kyaba kya kwimanina pa binenwa bisansa, noñanga bukomo bwa kumona bintu na mwibimwena Leza. Milangwe yandi i mitabuke yetu kulampe.”​—Isaya 55:8, 9.

▪ Lomba kudi Leza. Ukankamikanga batōtyi bandi ‘kwela kuzumbazumba kwabo konso padi aye,’ nakampata kitatyi kyobadi na njia mikatampe.​—1 Petelo 5:7.

PIMA BIDI: Soneka mavese a mu Bible akokeja kukukwasha, ne kwiatūla pantu powiamona kyaba ne kyaba. Kutentekela pa bisonekwa bitelelwe, bantu bavule belubwile bamwenine mu ano mavese: Mitōto 27:10; 34:18; Isaya 41:10; ne Loma 8:38, 39.

KIKOLEJA 2: KIPWANO KYOBE NA MWINĒ POBE WA KALA.

Juliana, walele mu busongi myaka 11 unena amba: “Nadi zenza wami mulume twikale pamo. Ino aye pa kupwa kunshiya namulobela aye ne mwana mukaji  waakalondele.” Bantu bavule belubulanga, bakalabelanga bininge benē pabo ba kala mu bula bwa myaka. Ino banenwe kwisamba nabo kitatyi ne kitatyi nakampata shi babutule nabo bana.

BYOKOKEJA KULONGA

▪ Lama kipwano kiyampe na mwinē pobe wa kala. Imanina pa myanda ya kamweno, nena mu kīpi ne kutengelela’nka pa mwanda. Bantu bavule bamwene’mba kulonga namino kutuntwilanga ku ndoe.​—Loma 12:18.

▪ Epuka muneneno usansa. Nakampata shi wimona bu abakusanshija, ubwanya kulonda madingi a mu Bible a tunangu a amba: “Yewa utyepeja binenwa byandi udi ne kuyukidija.” (Nkindi 17:27) Shi ukomenwanga kolola mwisambo wikale ūbaka, ubwanya kunena amba: “Nadi’tu nsaka tulangulukile pa byowanene ne kwisamba nobe kitatyi kikwabo.”

▪ Sansanya yobe myanda na myanda ya mwinē pobe wa kala, kimfwa myanda itala bijila, lupeto, ne bilembwa bya kiñanga.

PIMA BIDI: Kitatyi kikwabo kyokesamba na mwinē pobe wa pa kala, ta mutyima ku biyukeno bilombola kwibingija nansha kulamata’nka ku milangwe yobe. Shi bibwanika, lomba’ko kitatyi nansha kwitabija kwingidija musapu wa ku Entelenete mwanda wa kwisambila pa mwanda.​—Nkindi 17:14.

KIKOLEJA 3: KUKWASHA BOBE BANA BELEMUNUNE.

Maria uvuluka bintu byālongekele pa kupwa’tu kwilubula amba: “Wami mwana nkasampe mwana-mukaji wadi udila kitatyi ne kitatyi ne kushilula kwisukwila pa butanda. Kadi wami mwana mukulu mwana-mukaji pa kutompa kufya milangwe yandi, nāmwene muswelo waādi nandi ushinta.” Ino i bya bulanda, mwanda ubwanya kulanga’mba kudipo na kitatyi nansha bukomo bwa kukwasha bobe bana kitatyi kyobadi nobe buya bininge.

BYOKOKEJA KULONGA

▪ Kankamika bobe bana bakulombole milangwe yabo, nansha shi i milangwe ibwanya kutwala ku ‘binenwa bya kutyityija.’​—Yoba 6:2, 3.

▪ Yuka biyampe mingilo yobe. Nansha byokokeja padi kukimba kukwatakanibwa mu ñeni ne kadi padi obe mwana ubwanya kukukwatakanya, ino ke byendele’mopo kunena mwana akukwashe mu myanda mikatampe. (1 Kodinda 13:11) Leka kutūla obe mwana bu kamukunwi nansha kumwingidija bu musedi wa myanda yobe na mwinē pobe wa kala.

▪ Kwasha obe mwana ekale na būmi bwa ndiñamano. I biyampe kwikala nyeke mu njibo imo yonka ne kulama mpangiko imo, ino kintu kya mvubu mpata i kulama bibidiji biyampe bya ku mushipiditu, kimfwa kutanga Bible ne butōtyi bwa kisaka.​—Kupituluka 6:6-9.

PIMA BIDI: Kyaba kimo uno yenga, lombola bobe bana amba wibasenswe ne amba kebalengejepo dilubu dyomwilubwile na mwinē pobe. Londolola bipangujo byabo pampikwa kutopeka mbutwile mukwabo.

Ubwanya kwendelela kumeso mu būmi bobe pa kupwa kwilubula. Melissa, walele mu busongi myaka 16, unena’mba, “kitatyi kyotwelubwile, nadi nkenanga’mba, ‘nkyandipo nsaka būmi bwami bwikale uno muswelo.’” Ino pano i mutane kuloelelwa nansha byadi mu ngikadilo mikomo. Unena’mba, “Ami pa kuleka kulonga bukomo bwa kushinta bintu bya kala, neivwana biyampe mpata.”

[Kunshi kwa dyani]

WIIPANGULE AMBA  . . .

▪ Lelo njiñwanga bine mutyima pa mwanda wa dilubu?

▪ Le i muswelo’ka ombwanya kuleka kulamina mwinē pami wa kala kiji?