1, 2. a) Ntshinyi tshidi bena Kristo netu ba bungi bamba bua dikala muntu wa mu nyuma? b) Nnkonko kayi ituandamuna mu tshiena-bualu etshi?

MUANETU kampanda wa bakaji wa mu Canada udi wamba ne: “Kuikala muntu wa mu nyuma nkumpeteshe disanka ne nkungambuluishe bua kupita bimpe ne ntatu ya buatshia buila.” Muanetu wa balume kampanda wa mu Brésil udi wamba ne: “Tudi basombe bidimu 23 mu dibaka ne disanka dia bungi bualu tudi tudifila ku malu a Nzambi.” Muanetu wa balume mukuabu wa mu Philippines udi wamba pende ne: “Kuikala muntu wa mu nyuma nkungambuluishe bua kuikala ne ditalala mu lungenyi ne bua kulengeja malanda anyi ne bena Kristo nanyi ba nkolelu mishilashilangane.”

² Mêyi a buena au adi aleja bulenga bua kuikala muntu wa mu nyuma. Nanku diebeja ne: ‘Mmunyi mundi mua kulua muntu wa mu nyuma bua kupeta masanka adi bana betu bambe au?’ Kadi kumpala kua kuandamuna lukonko elu, tuanji tujingulule bimpe tshidi Bible wamba bua dikala muntu wa mu nyuma, mmumue ne: muntu udi mudifile ku malu a Nzambi. Mu tshiena-bualu etshi, netuandamune nkonko isatu eyi: 1) Kuikala muntu wa mu nyuma kudi kumvuija tshinyi? 2) Mbilejilu kayi biatuambuluisha bua kukola mu nyuma? 3) Mmunyi mudi didienzeja dietu bua kuikala ne “meji a Kristo” dituambuluisha bua kulua bantu ba mu nyuma?

3. Mmunyi mudi Bible uleja dishilangana didi pankatshi pa muntu wa mu mubidi ne muntu wa mu nyuma?

³ Mupostolo Paulo udi uleja dishilangana didi pankatshi pa “muntu wa mu nyuma” ne “muntu wa mu mubidi,” bua kutumvuija tshidi muntu wa mu nyuma. (Bala 1 Kolinto 2:14-16.) Ndishilangana kayi adi? “Muntu wa mu mubidi” mmuntu udi kayi witaba “malu a nyuma wa Nzambi to, bualu adi bupote kudiye; ne kena mua kufika ku diamanya.” Kadi “muntu wa mu nyuma,” mmuntu udi “ukonkonona malu onso” ne udi ne “meji a Kristo.” Paulo udi utukankamija bua tuikale bantu ba mu nyuma. Bantu ba mu mubidi mbashilangane ne bantu ba mu nyuma ku tshinyi tshikuabu?

4, 5. Muntu wa mu mubidi utu ne ngikadilu kayi?

⁴ Tshia kumpala, mona ngenzelu wa malu wa muntu wa mu mubidi. Ngenzelu wa malu wa bena panu mmuimanyine anu pa malu a mubidi. Paulo wakamubikila ne: “nyuma udi munkatshi mua dienza malu mu bana ba dibenga kutumikila.” (Ef. 2:2) Nyuma eu udi usaka bantu ba bungi ku didikija ngenzelu wa malu wa bantu bakuabu. Badi badifila anu ku malu a mubidi. Nunku, ba bungi badi benza anu malu adibu bamona ne: mmakane, kabayi badienzeja nansha kakese bua kutumikila mikenji ya Nzambi. Muntu wa mu mubidi, mmumue ne: muntu udi mudifile anu ku malu a mubidi, udi utamba kuditatshisha anu bua kupeta lumu ne bintu bia ku mubidi anyi bua manême ende.

⁵ Tudi mua kumanyina muntu wa mu mubidi ku tshinyi tshikuabu? Bantu badi badifile ku bualu nansha bumue bua ku “malu a mubidi,” mbantu ba mu mubidi. (Gal. 5:19-21) Mukanda wa kumpala wa Paulo kudi bena mu tshisumbu tshia Kolinto udi uleja imue ngikadilu idi nayi bantu badi ne ngenzelu wa malu wa mu mubidi. Imue ya kudiyi ke dikebesha matapuluka, disungulujangana, dikokangana, difundangana ku tubadi, dibenga kunemeka badi balombola, ne budiavi ne bunuavi. Padi muntu udi mudifile ku malu a mubidi utuilangana ne diteta, udi uteketa ne ukulukamu. (Nsu. 7:21, 22) Yuda wakaleja muvua bantu ne bua kunyanguka kufika too ne ku dikala “kabayi bantu ba mu nyuma.”​—Yuda 18, 19, dim.

6. Tudi mua kumanyina muntu wa mu nyuma ku tshinyi?

⁶ Kadi kuikala “muntu wa mu nyuma” kudi kumvuija tshinyi? Muntu wa mu nyuma mmunange malu a Nzambi bikole, kena bu muntu wa mu mubidi to. Bantu badi badifile ku malu a mu nyuma batu badienzeja bua kulua “bidikiji ba Nzambi.” (Ef. 5:1) Mmumue ne: badi badienzeja bua kuikala ne ngelelu wa meji wa Yehowa ne kumona malu mudiye uamona. Badi bamona Nzambi bu muntu mulelela. Badi badienzeja bua nsombelu wabu mujima apetangane ne mikenji ya Yehowa, bishilangane ne bantu badi badifile ku malu a mubidi. (Mis. 119:33; 143:10) Muntu udi mudifile ku malu a mu nyuma udi udienzeja bua kuleja ngikadilu ya “dimuma dia nyuma,” pamutu pa kudifila ku malu a mubidi. (Gal. 5:22, 23) Anu mutubu mua kubikila muntu udi mudifile ku malu a bungenda ne: ngenda mushinga, ke mudibu mua kubikila muntu udi mudifile ku malu a mu nyuma anyi a Nzambi ne: muntu wa mu nyuma.

7. Ntshinyi tshidi Bible wamba bua bantu badi badifile ku malu a mu nyuma?

⁷ Bible udi wakula bimpe bua bantu badi badifile ku malu a mu nyuma. Matayi 5:3 udi wamba ne: “Badi bamanye ne: badi dijinga ne malu a mu nyuma mba diakalenga, bualu Bukalenge bua mu diulu mbuabu.” Lomo 8:6 udi uleja buimpe bua kudifila ku malu a mu nyuma wamba ne: “Kuteka meji ku malu a mubidi kudi kumvuija lufu, kadi kuteka meji ku malu a nyuma kudi kumvuija muoyo ne ditalala.” Patudi tudifila ku malu a mu nyuma, netuikale mu ditalala ne Nzambi lelu ne netupete ditekemena dia kupeta muoyo wa kashidi mu matuku atshilualua.

8. Bua tshinyi bidi bikengela kudienzeja bua kuikala mu malanda makole ne Nzambi ne kualama?

 ⁸ Nansha nanku, tudi basombele muaba mubi. Bu mudi bantu badi batunyunguluke benza malu a mubidi, bikengela tudienzeje bikole bua kuikala mu malanda makole ne Nzambi ne kualama. Muntu yeye mujimije malanda ende ne Nzambi, udi anu bu muntu mushiye disoso mu nsombelu wende bua “kapepe” kanyanguke ka mu bulongolodi ebu kabuelamu. Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua bualu ebu kabutuenzekedi? Mmunyi mutudi mua kukola mu nyuma?

9. a) Tshidi mua kutuambuluisha bua kukola mu nyuma ntshinyi? b) Mbilejilu kayi bia bantu bakole mu nyuma bituakonkonona?

⁹ Muana udi mua kushindama padiye utangila baledi bende ne widikija tshilejilu tshiabu tshimpe. Bia muomumue, tudi tukola mu nyuma patudi tutangila bantu badi bakole mu nyuma ne tubidikija. Ku lukuabu luseke, bantu badi badifile ku malu a mubidi mbilejilu bidi bitudimuija. (1 Kol. 3:1-4) Mu Bible mudi bilejilu bimpe ne bibi. Kadi bu mutudi basue kukola mu nyuma, tumonayi bilejilu bimpe bitudi mua kuidikija. Netukonkonone tshilejilu tshia Yakoba, tshia Mariya, ne tshia Yezu.

10. Mmunyi muvua Yakoba muleje ne: uvua muntu wa mu nyuma?

¹⁰ Tuanji tuangatayi tshilejilu tshia Yakoba. Anu mudi ba bungi ba kutudi batata lelu, ke muvua Yakoba pende mutate. Uvua ne bua kuakamangana ne lutatu lua kudi muanabu Esau uvua mudifile ku malu a mubidi uvua ukeba kumushipa. Kusakidila apu, tatuende muenu uvua ne dishima ne uvua mutete kumumuna misangu ne misangu. Kadi nansha muvua Yakoba munyunguluka kudi bantu ‘ba mu mubidi,’ yeye uvua anu muntu wa mu nyuma. Uvua ne ditabuja mu malu avua Nzambi mulaye Abalahama ne uvua mudifile bua kutabalela dîku diende divua mua kuikala ne mudimu munene mu dikumbana dia disua dia Yehowa. (Gen. 28:10-15) Mêyi ne bienzedi bia Yakoba bidi bileja muvuaye mumanye mikenji ya Nzambi ne disua diende. Tshilejilu, pavuaye mumone ne: Esau uvua ukeba kumuenzela  bibi, wakambila Nzambi ne: “Ndi nkulomba ne: umpandishe koku . . . Wewe wakamba ne: ‘Bushuwa nenkuenzele malu mimpe, nemvuije bana bebe bu nsenga ya ku mbuu.’” (Gen. 32:6-12) Bidi bimueneka ne: uvua ne ditabuja mu malu avua Yehowa mumulaye yeye ne bankambua bende, ne uvua musue kuenza malu mu diumvuangana ne disua dia Nzambi ne tshivuaye mulongolole.

11. Tshidi tshileja ne: Mariya uvua muntu wa mu nyuma ntshinyi?

¹¹ Tukonkononayi mpindieu tshilejilu tshia Mariya. Bua tshinyi Yehowa wakasungula Mariya bua ikale mamuende wa Yezu? Kakuyi mpata, bualu uvua mudifile ku malu a mu nyuma. Tudi tuamba nanku bua tshinyi? Uvua muleje patoke muvuaye muntu wa mu nyuma mu mêyi mimpe a kutumbisha nawu Nzambi akambaye pavuaye muye kua balela bende Zekâya ne Elizabeta. (Bala Luka 1:46-55.) Mêyi a Mariya au adi aleja muvuaye munange Dîyi dia Nzambi ne mumanye bimpe Mifundu ya mu tshiena Ebelu. (Gen. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Mona kabidi ne: nansha mutshivua Mariya ne Jozefe baselelanganaku, bakadikanda bua kusangila too ne pakalelabu Yezu. Bidi bileja tshinyi? Bidi bileja ne: bubidi buabu bavua baditatshisha bikole bua disua dia Yehowa pamutu pa kukumbaja majinga abu. (Mat. 1:25) Mu kupita kua matuku, Mariya uvua wenda ukuata malu avua enzekela Yezu ne uteya ntema ku mêyi a meji avuaye wakula. Bualu bukuabu, “wakalama kabidi bimpe mêyi onso aa mu muoyo wende.” (Luka 2:51) Uvua bushuwa uditatshisha bua malu avua Nzambi mulongolole bua Masiya. Tshilejilu tshia Mariya katshienaku mua kutusaka petu bua kuelangana meji a mutudi mua kuteka disua dia Nzambi pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu anyi?

12. a) Yezu uvua mufuanangane ne Tatu wende ku tshinyi? b) Mmunyi mutudi mua kuidikija tshilejilu tshia Yezu? (Tangila tshimfuanyi tshia ntuadijilu tshia tshiena-bualu.)

¹² Kadi ku bantu bonso bavua pa buloba apa, nnganyi udi tshilejilu tshitambe bunene tshia muntu wa mu nyuma? Kakuyi mpata, n’Yezu. Wakaleja muvuaye musue kuidikija Tatu wende Yehowa mu nsombelu wende ne mu mudimu wende. Uvua wela meji, udiumvua, ne wenza malu anu bu Yehowa, ne uvua kabidi ne nsombelu uvua mu diumvuangana ne disua dia Nzambi ne mikenji yende. (Yone 8:29; 14:9; 15:10) Tshilejilu, fuanyikija mudi muprofete Yeshaya umvuija luse lua Yehowa ne mudi Mâko mufundi wa Evanjeliyo umvuija muvua Yezu udiumvua. (Bala Yeshaya 63:9; Mâko 6:34.) Tudiku petu bu Yezu, badiakaje bua kuleja bantu badi dijinga ne diambuluisha luse patudi tutuilangana nabu anyi? Kabidi, Yezu wakadifila bikole mu mudimu wa kuyisha lumu luimpe ne kululongeshangana. (Luka 4:43) Muntu wa mu nyuma udi ne ngikadilu ne bienzedi bia nunku.

13, 14. a) Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku bilejilu bia bantu ba matuku etu aa badi badifile mu malu a mu nyuma? b) Fila tshilejilu.

¹³ Pa kumbusha bilejilu bia mu Mifundu ebi, kudi bilejilu bia bungi bia bantu ba matuku etu aa badi badifile mu malu a mu nyuma ne badienzeje bikole bua kuikala ne ngikadilu bu ya Kristo. Pamuapa udi mumone tshisumi tshiabu mu buambi, mudibu bakidila benyi bikole, mudibu baleja bakuabu luse, anyi ngikadilu mikuabu mimpe idibu nayi. Anu bu tuetu, bobu pabu batu baluangana ne matekete ne mapanga padibu eku badienzeja bua kuikala ne ngikadilu bu ya Nzambi. Rachel, muanetu wa bakaji wa mu Brésil, udi wamba ne: “Mvua munange kulonda mvuadilu mipiamipia ya bena panu. Ke bualu kayi tshivua anu ne mvuadilu muimpe to. Kadi pangakalonga bulelela, biakansaka bua meme kudienzeja bua kulua muntu wa mu nyuma. Kabivua bipepele bua meme kushintuluka to, kadi ngakapeta disanka dia bungi ne nsombelu wa nsongo.”

¹⁴ Reylene wa mu Philippines uvua yeye ne  lutatu lukuabu. Uvua mudifile mu dilonga tulasa tua iniversite bua kupeta mudimu muimpe ne kuya kumpala. Udi wamba ne: “Bipatshila bianyi bia mu nyuma biakatuadija kujimina. Kadi ngakabanga kumona ne: mvua mupangile bualu kampanda bua mushinga mukole kupita mudimu umvua nawu. Nunku, ngakadifila tshiakabidi mu mudimu wa Yehowa.” Katshia anu ku dîba adi, Reylene mmulue tshilejilu tshimpe tshia muntu udi ne ditabuja mu mulayi wa Yehowa udi mu Matayi 6:33, 34. Reylene udi wamba ne: “Ndi mushindike ne: Yehowa neantabalele!” Pamuapa udi mumanye bilejilu bikuabu bia buena ebi mu tshisumbu tshienu. Kabienaku bitusaka bua kuidikija bantu ba lulamatu ba nunku badi balonda Kristo anyi?​—1 Kol. 11:1; 2 Tes. 3:7.

15, 16. a) Bua tuetu kuikala bu Kristo, tudi ne bua kuenza tshinyi? b) Mmunyi mutudi mua kulongesha meji etu bua afuanangane ne “meji a Kristo”?

¹⁵ Mmunyi mudi yonso wa kutudi mua kuidikija Kristo? Bible udi wakula mu 1 Kolinto 2:16 bua kuikala ne “meji a Kristo.” Lomo 15:5 udi pende wakula bua kuikala ne “meji a buena avua Kristo Yezu nawu.” Nunku, bua kuikala bu Kristo, tudi ne bua kuikala ne ngelelu wende wa meji ne ngikadilu yende yonso. Pashishe tudi ne bua kulonda mu makasa ende. Meji a Yezu avua matuma anu ku malanda ende ne Nzambi. Ke bualu kayi kuikala bu Yezu kudi kutuvuija anu bu Yehowa. Bua malu aa, tudi tumona ne: kulonga bua kuela meji anu bu Yezu kudi ne mushinga wa bungi.

¹⁶ Mmunyi mutudi mua kukumbaja bualu ebu? Bayidi ba Yezu bakadimuena bishima biende, kumvua malu avuaye ulongesha, kumona muvuaye wenzela bantu ba mishindu yonso malu ne utumikila mêyi manene a Nzambi. Bakamba ne: “Tuetu tudi bantemu ba malu onso avuaye muenze.” (Bien. 10:39) Kadi tuetu katuena mua kumumona ne etu abidi to. Bua dinanga, Yehowa mmutupeshe Evanjeliyo idi ituambuluisha bua kumona ngikadilu ya Yezu mu meji etu. Patudi tubala mukanda wa Matayi, wa Mâko, wa Luka, ne wa Yone idi mu Bible ne tuelangana meji a bitudi tubala, tudi tulongesha meji etu bua afuanangane ne meji a Kristo. Nanku tudi mua “kulonda mu makasa ende bimpe menemene” ne ‘tudipaya ne lungenyi lua muomumue’ ne luende.​—1 Pet. 2:21; 4:1.

17. Mmunyi mudi kuela meji bu Kristo kutuambuluisha?

¹⁷ Kulonga mua kuela meji bu Kristo nekutuambuluishe mushindu kayi? Anu mutu biakudia bimpe bikolesha mubidi wetu, kuwuja meji etu ne meji a Kristo kudi kukolesha malanda etu ne Nzambi. Ku kakese ku kakese, tudi tumanya tshivua Kristo mua kuenza mu nsombelu kayi yonso. Bualu ebu nebutuambuluishe bua kuangata mapangadika adi atuambuluisha bua kulama kondo ka muoyo kimpe ne kuanyishibua kudi Nzambi. Kuenaku witaba ne: masanka aa adi ne bua kutusaka bua ‘kuvuala Mukalenge Yezu Kristo’ anyi?​—Lomo 13:14.

18. Ntshinyi tshiudi mulonge bua dikala muntu wa mu nyuma?

¹⁸ Tudi bakonkonone tshidi kuikala muntu wa mu nyuma kumvuija. Tudi bamone kabidi ne: tudi mua kulongela malu mimpe ku bilejilu bia bantu ba mu nyuma. Ndekelu wa bionso tualongi mudi kuikala ne “meji a Kristo” kutuambuluisha bua kukola mu nyuma. Kadi kudi bibadi bikuabu bia malanda etu ne Nzambi bitudi ne bua kukonkonona. Tshilejilu, mmunyi mutudi mua kumanya ni tudi bakole mu nyuma? Ntshinyi tshikuabu tshitudi mua kuenza bua kukola mu nyuma? Mmunyi mudi kuikala muntu wa mu nyuma kutuambuluisha mu nsombelu wetu wa buatshia buila? Netuandamune nkonko eyi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.