Malu a mu nsombelu

Muana wa nshiya mulekelela udi upeta Tatu wa dinanga

MALONDA KUDI DIMITRIS SIDIROPOULOS

Musalayi wakangoluela tshingoma wamba musumakaje mênu ne: “Angata tshingoma etshi utshikume.” Ngakabenga anu mu buimpe. Basalayi bavua batutangile bakumvua buôwa pakabanga tshingoma kudila, masashi bimpitshila anu pa dikaya. Bivua bimueneke ne: kuanyi kuvua kujike. Diakalenga, ngakapanda. Kadi eu kauvua musangu wa kumpala uvua muoyo wanyi mu njiwu nansha.

DÎKU dietu divua dia mu tshisamba tshia bantu bakese bavuabu kabayi banange ku bakuabu, bavua basombele pabuipi ne musoko wa Kayseri, mu Kapadokia (Cappadoce), mu ditunga dia Turquie. Bidi bimueneka ne: bamue bantu ba tshitupa etshi bakalua bena Kristo mu bidimu lukama bia kumpala bikondo bietu ebi. (Bienzedi 2:9) Kadi ku ntuadijilu kua bidimu bia 1900, malu akashintuluka bikole be.

Muena tshimuangi pashishe muana wa nshiya

Ngondo mikese kunyima kua diledibua dianyi mu 1922, mvita yakajuka pankatshi pa bisa yakafikisha dîku dietu ku dinyemena mu ditunga dia Grèce bu bena tshimuangi. Baledi banyi bavua ne buôwa bua bungi ne bobu kushiya bionso bivuabu nabi, kuyabu anu nanyi meme mutshikale ne ngondo mikese. Bobu bamane kutuilangana ne ntatu ya bungi mikole bakafika mu dikenga dia bungi mu musoko wa Kiria pabuipi ne Drama, ku nord kua Grèce.

Pamvua ne bidimu binayi ne pakavuabu balele muakunyanyi wa balume, tatu wakafua. Uvua ne bidimu 27 tshianana, kadi dikenga divuaku mu bikondo abi bia kasuba divua dimutekeshe. Mamu wakakenga bikole ne wakafua pende tshikondo tshîpi kunyima. Meme ne muakunyanyi tuakashala mu nzala ne musunsu. Bavua batutuma ku nzubu ya bana ba nshiya mishilangane, ne pamvua  ne bidimu 12, bakantuma ku nzubu wa bana ba nshiya wa mu Tesalonike mungakatuadija kulonga mudimu wa dilongolola mashinyi.

Pamvua ngenda nkolela mu nzubu eyi ya bana ba nshiya muvua kamuyi disankidilangana, mvua ndiebeja bua tshinyi bamue bantu bavua batata bikole ne bikale babakengesha nunku eu. Mvua ndiebeja bua tshinyi Nzambi mmulekele nsombelu ya dibungama ya nunku. Mu malongesha a malu a Nzambi mu tulasa, bavua batulongesha ne: Nzambi ngua bukole-buonso, kadi kabavua batumvuija bimpe bua tshinyi malu mabi adiku ne matampakane. Bantu ba bungi bavua bamba ne: Ekeleziya Ortodokse wa bena Grèce ke tshitendelelu tshitambe buimpe. Tshiakapeta diandamuna dia nsongo pangakebeja ne: “Bikala Ekeleziya Ortodokse tshitendelelu tshitambe buimpe, bua tshinyi bantu bonso kabenamu?”

Kadi mulongeshi wetu uvua unemeka Bible bikole, ne uvua mutujadikile ne: mmukanda wa tshijila. Mutangidi wa nzubu wa bana ba nshiya uvua pende ne meji a muomumue, tshibi tshivua mumanye tshivuaye kayi ubuelela mu misa to. Pangakebeja tshivuaye kayi ubuelelamu, bakangambila ne: uvua mulonge Bible ne Bantemu ba Yehowa, tshitendelelu tshimvua meme tshiyi mumanye.

Ngakajikija bimvua ndonga mu nzubu wa bana ba nshiya wa mu Tesalonike ne bidimu 17. Mvita Mibidi ya Buloba bujima ikavua mituadije, ne basalayi ba bena Nazi bakavua bakuate ditunga dia Grèce. Bantu bavua bafua bua nzala mu njila. Bua kupanduka, ngakanyemena ku musoko bua kuenzelangana mudimu mu madimi muvuabu bampesha difutu anu dikese menemene.

Bible udi wandamuna nkonko yanyi

Pangakapingana mu Tesalonike mu Tshisanga 1945, bakalua kuntangila kudi yayende wa umue wa ku balunda banyi ba ku buana ba mu nzubu ya bana ba nshiya mivule. Paschalia wakangambila ne: muanabu au uvua mujimine ne wakangebeja ni mvua mumanye muaba uvuaye. Patuvua tuyikila apu, wakangambila ne: uvua Ntemu wa Yehowa ne wakandeja mudi Nzambi uditatshisha bua bantu.

Ne dibungama ku muoyo, ngakamuela nkonko ya bungi mbenga tshivuaye wamba. Bua tshinyi ndi mukenge katshia anu ku buana? Bua tshinyi ndi mushale muana wa nshiya? Nzambi utu penyi patutu nende dijinga menemene? Wakangandamuna ne: “Udi mujadike ne: Nzambi ke utudi ne bua kuela malu onso aa pambidi anyi?” Wakandeja ne Bible bua se: Nzambi katu ukengesha bantu to. Biakangambuluisha bua kumona ne: Mufuki mmunange bantu ne neakaje malu mu tshitupa tshîpi emu. Wakabala mvese bu mudi wa Yeshaya 35:5-7 ne wa Buakabuluibua 21:3, 4 bua kundeja ne: mu tshitupa tshîpi emu mvita, diluangana, masama ne lufu nebijike, ne bantu bena lulamatu nebikale ne muoyo kashidi pa buloba.

Ndi mpeta dîku didi dinkuatshisha

Ngakalua kumanya ne: bavua bashipe muanabu ne Paschalia mu mvita ivua bantomboji baluangana. Ngakaya kumona bena dîku diabu bua kubasamba, kadi bobu ke bakansamba ne Mifundu Minsantu. Ngakapingana kuabu mukuabu musangu bua bansambe kabidi ne mêyi a mu Bible, abidi mmale asatu mmîpi ngakabanga kudisangisha ne kasumbu kakese ka Bantemu ba Yehowa bavua badisangisha mu musokoko bua kulonga ne kutendelela. Nansha muvua bantu kabayi basue kumvua bualu bua Bantemu, mvua mudisuike bua kutungunuka ne kubatantshila.

Mu tshisumbu atshi tshia bena Kristo badipuekeshi abu, ngakadimona mu dîku dia musangelu ne dia dinanga dimvua tshiyi nadi kumpala. Bena Kristo aba bakampesha dikuatshisha dia mu nyuma dimvua njinga ne muoyo mujima. Ngakamona ne: bavua balunda bavua baditatshisha bua bakuabu ne kabayi badinangi, ne bavua badiakaje ne basue bua kungambuluisha ne kunsamba. (2 Kolinto 7:5-7) Bualu bukuabu bua mushinga mbua se: bakangambuluisha bua kusemena pabuipi ne Yehowa, undi ngangata mpindieu bu Tatu wanyi wa mu diulu muena dinanga. Ngikadilu yende ya dinanga, luse ne diditatshisha bua bantu ivua minsankishe bikole. (Musambu 23:1-6) Ndekelu wa bionso, ngakapeta dîku dia mu nyuma ne Tatu wa dinanga! Biakandenga ku muoyo! Kunyima kua matuku makese, mutshima wanyi wakansaka bua kudilambula kudi Yehowa, ne ngakatambula mu Kabitende 1945.

Dimanya dianyi diakavula ne ditabuja dianyi diakakola bualu mvua mbuela mu bisangilu bia bena Kristo. Bu muvuaku kakuyi mashinyi avua ambula bantu, ba bungi ba munkatshi muetu  bavua misangu mivule benda kilometre 5 kumbukila mu musoko wetu too ne muaba wa bisangilu. Tuvua tuyikila malu a mu nyuma andi tshiyi mua kupua muoyo. Ku ndekelu kua 1945, pangakamanya ne: kuvua mushindu wa meme kuenza mudimu wa buambi ku dîba ne ku dîba, ngakatuadija kuenza bumpanda-njila. Malanda masheme ne Yehowa avua ne mushinga wa bungi bualu ditabuja dianyi ne lulamatu bivua ne bua kutetshibua bikole matuku makese atshivua alua.

Buluishi budi bupatuisha bipeta bimpe

Misangu ya bungi bampulushi bavua batubuelela muaba wa bisangilu ne bingoma biela mulu. Ditunga divua ku bukokeshi bua basalayi bavua bele mikenji mikole bualu mvita ivua pankatshi pa bena ditunga. Bisumbu bivua ne lukuna pankatshi pabi bivua biluishangana ne tshikisu tshikole. Bua nsombelu uvuaku, balombodi ba bitendelelu bakitabijija bamfumu ba ditunga ne: tuvua ba-Koministe ne bakabafikisha ku ditukengesha bibiabibi.

Mu bidimu bibidi, meme ne bana betu bakuabu babidi bavua batukuate misangu mivule, ne misangu isambombo bakatukosela bibawu bia ngondo mitue ku inayi. Kadi maloko akavua muule ne bena tshididi bavuabu bakuate, ke bualu kayi bavua batulekela. Patuvua tupeta budikadidi abu butuvua katuyi batekemene tuvua tutungunuka ne kuyisha, kadi kunyima bavua batukuata kabidi, kuenzekabi nanku misangu isatu mu lumingu lumue. Tuvua bamanye ne: bavua bakuate bana betu ba bungi ne babatume mu bidila bivua kabiyi ne tshintu. Ditabuja dianyi divuaku mua kuikala dikole bua meme kutantamena diteta dia nanku anyi?

Nsombelu wakakola menemene pakangezejabu bua kuikala nya kudileja ku biro bia bampulushi dituku dionso. Bua kushalabu bantentekela bimpe, bamfumu bakantuma mu musoko wa Evosmos, pabuipi ne Tesalonike, kuvua biro bia bampulushi. Ngakatuadija kufutshila kazubu pabuipi apu, ne bua kudiambuluisha ngakabanga kuenza mudimu wa kuenda kupelelangana ngesu ya tshiamu tshia mitaku bua kuyilengeja. Pamvua ngenza bumpanda-njila mu misoko ya pabuipi, mudimu eu wakangambuluisha bua kuya bipepele ku nzubu ya bantu bampulushi kabayi mua kungelela meji mabi to. Bua mudimu au wa buambi, bantu ba bungi bakumvua lumu luimpe ne bakaluitaba. Bantu bapite pa dikumi ba kudibu bakalua batendeledi ba Yehowa badilambule kudiye.

Bidimu dikumi, maloko muanda mukulu

Bakashala anu bantentekela kudi bampulushi too ne ku ndekelu kua 1949, ne pashishe ngakapingana ku Tesalonike ne dijinga dia kutungunuka ne mudimu wa bumpanda-njila. Amu pamvua ngela meji ne: ntatu yanyi ivua mijike, mu 1950, bakantumina dîyi bua meme kubuela mu busalayi, bualu bumvua tshiyi mutekemene to. Bu mumvua tshiyi musue kubuelakana mu mvita bualu mvua muena Kristo, mvua mudisuike bua kubenga ‘kuyila lungenyi lua kuluangana nalu mvita.’ (Yeshaya 2:4) Nanku ngakatuadija luendu lule lua makenga luvua ne bua kumfikisha mu maloko mabi matambe a mu Grèce.

Bionso biakatuadijila mu tshimenga tshia Drama. Mu mbingu ya kumpala ya buloko bua mu tshimenga etshi, bantu batshivua babuelelaku ku busalayi bakatuadija kudibidija bua kuikala ne ndudi ne bingoma. Dimue dituku bakaya nanyi muaba uvuabu batutshila bingoma. Musalayi umue wakangoluela tshingoma ne kuntumina dîyi bua kutshikuma. Pangakabenga, wakatuadija kukuma masashi mutangije kundi. Pakamona bakuabu basalayi ne: tshivua mua kuenza disua diabu, bakankuma bikole be. Bavua batemesha makanya ne bantua mu bianza bua kuajima. Kunyima, bakangela mu kazubu ka buloko pa nkayanyi mungakashala matuku asatu. Mputa ya kapia ka makanya ivua insama bikole ku mioyo, ne bibangu biakashala mu bianza bianyi bidimu bia bungi.

 Kumpala kua kupita ku kabadi ka basalayi, bakantuma mu tshitudilu tshia basalayi ku Iráklion, mu Crête. Kuinaku, bua kumona mua kunyanga lulamatu luanyi, bakankuma bikole. Bu mungakamona ne: mvua mua kujimija lulamatu luanyi, ngakasambila bikole ndomba Tatu wanyi wa mu diulu bua ankoleshe. Miaku idi mu Yelemiya 1:19 yakamvuila mu lungenyi: ‘Yehowa wakamba ne: Nebaluangane nebe, kadi kabena bakupita bukole; bualu bua meme ndi nebe bua kukupandisha.’ “Ditalala dia Nzambi” ditu dipoleshangana diakantukija mutshima. Ngakajingulula muvuabi bia meji bua kueyemena Yehowa ne muoyo mujima.​—Filipoi 4:6, 7; Nsumuinu 3:5.

Pakandumbuluishabu, bakankosela buloko bua matuku anyi onso a muoyo. Bavua bangata Bantemu ba Yehowa bu “baluishi ba Mbulamatadi” banene menemene. Bua tshibawu atshi bakangela kumpala mu kazubu ka nkayanyi mu buloko bua Itsedin, ku mpenga kua tshimenga tshia Canea. Itsedin uvua nzubu munene wa kale, ne mu kazubu muvuabu bangele muvua mpuku mipite bungi. Mvua ndijingila ku mutu too ne ku makasa ne mbulankete wa kale ukavua mupandike bua mpuku ivua imbanda pambidi ponso kayindengi to. Disama dikole dia bisulusulu diakankuata. Munganga wakangambila ne: mvua ne bua kusomba pa munya, nunku ngakapeta mushindu wa kuyikila ne bena lukanu ba bungi bavua mu lubanza lua buloko. Kadi disama diakannemenena bikole, ne bakantuma mu lupitadi lua mu Iráklion pakampatuka mashi a bungi mu bisulusulu.

Dîku dia mu nyuma dia bena Kristo nanyi diakangambuluisha bua musangu au kabidi pamvua nadi dijinga. (Kolosai 4:11) Bana betu ba mu Iráklion bavua balua kuntangila pa tshibidilu, bansamba ne bankolesha ku muoyo. Ngakabambila ne: mvua dijinga ne mikanda bua kuyisha bantu bavua ne nyota ya kumanya bivule. Bakantuadila tshibuta tshivua ne tshitupa tshibidi muinshi mumvua mua kusokoka bimpe mikanda. Ndisankapu kayi dimvua nadi bua mumvua muambuluishe bena buloko batue ku basambombo bua kulua bena Kristo balelela tshikondo tshimvuamu!

Pinapu mvita ivua pankatshi pa bena ditunga ikavua mijike ne bakakepesha tshibawu tshianyi kuluatshi tshia bidimu dikumi bia buloko. Bidimu bia lukanu bivua bishale ngakabienzela mu maloko aa: bua mu Rethimno, bua mu Genti Koule ne bua mu Cassandra. Meme mumane kuenza bidimu bu dikumi mu maloko muanda mukulu, bakambingisha ne ngakapingana ku Tesalonike, kuakangakidila bana betu bena Kristo ne musangelu.

Bana betu bena Kristo badi bangambuluisha bua kulubuluka

Tshikondo atshi, Bantemu ba mu Grèce bavua mua kutendelela ne ndambu wa budikadidi. Diakamue ngakatuadijilula mudimu wa ku dîba ne ku  dîba. Matuku makese ngakapeta dibenesha dikuabu pangakamanya muanetu mukuabu wa bakaji muena Kristo diende Katina, uvua munange Yehowa ne uvua mudifile mu mudimu wa buambi bikole. Tuakaselangana mu Kasuamansense 1959. Diledibua dia muanetu wa bakaji diende Agape ne dipeta dianyi dîku dia bena Kristo biakangambuluisha kabidi bua kupua makenga anyi a muana wa nshiya muoyo. Tshidi tshitambe mushinga ntshia se: dîku dianyi divua ne disanka dia kusadila Yehowa Tatu wetu wa mu diulu muena dinanga uvua muikale utukuba.​—Musambu 5:11.

Bua bukole bua nsombelu, mvua ne bua kuimanyika mudimu wa bumpanda-njila, kadi mvua nkuatshisha mukajanyi bualu yeye uvua mutungunuke mu mudimu wende wa ku dîba ne ku dîba. Muanda wa mushinga mukole mu nsombelu wanyi wa buena Kristo wakalua mu 1969 pakenzeka mpungilu wa bantu bafumine mu matunga a bungi wa Bantemu ba Yehowa mu tshimenga tshia Nuremberg, mu ditunga dia Allemagne. Pamvua ndilongolola bua kuyaku, ngakalomba mukanda wa njila. Pakaya muena kuanyi ku biro bia bampulushi bua kuebeja bua tshinyi ngondo ibidi ikavua mipite kadi tshiyi muanji kupeta mukanda wa njila, mpulushi mukuabu wakapatula mabeji a bungi mu kabadi ne kuambaye ne: “Udi ulomba mukanda wa njila wa muntu eu bua aye kushintuluija bantu ditabuja mu Allemagne anyi? Kabiena mua kuenzeka nansha. Mmuntu mubi.”

Bua dikuatshisha dia Yehowa ne dia bamue bana betu, bakatupesha mukanda wa njila umue bua tshisumbu tshia bantu ne ngakafika ku dibuela mu mpungilu au wa dikema. Bungi bubandile bua bantu bavua babuelamu buvua bupite pa 150 000, ne ngakafika ku dimona bimpe mudi nyuma wa Yehowa uludika ne usangisha dîku dia mu nyuma dienza ne bana betu ba pa buloba bujima. Kunyima mu nsombelu wanyi, ngakalua kujingulula kabidi bikole mushinga udi nawu bana betu bena Kristo.

Mu 1977 mukajanyi munanga uvua muikale muena dianyi wa lulamatu wakafua. Ngakenza muanyi muonso bua kukolesha muananyi wa bakaji bilondeshile mêyi a mu Bible, kadi kabavua bandekele nkayanyi to. Bua musangu au kabidi, dîku dianyi dia mu nyuma diakangambuluisha. Tshiakupanga kuikala ne dianyisha bua diambuluisha dia bana betu mu tshikondo atshi tshia ntatu. Bamue ba kudibu bavua mene balue kusomba netu ku nzubu bua tshikondo kampanda bua kulama muananyi wa bakaji. Tshiakupua muoyo nansha kakese dinanga ne didifila biabu.​—Yone 13:34, 35.

Agape wakakola ne kusedibua kudi muanetu wa balume, diende Elias. Badi ne bana ba balume banayi ne bonso badi mu bulelela. Matuku adi panshi aa, ndi mujimije lungenyi misangu ya bungi ne masama mmantekeshe bikole. Muananyi wa bakaji ne dîku diende badi bandama bimpe. Nansha mundi nsamasama, ntshidi ne malu a bungi a kusankila. Ndi mvuluka tshikondo tshivuaku amu bana betu bu lukama mu Tesalonike mujima, badisangisha mu musokoko ku nzubu ya bantu. Mpindieu mudi Bantemu ba lukunukunu batue ku binunu bitanu tshitupa etshi. (Yeshaya 60:22) Mu mpungilu, bana betu batshidi bansonga batu balua kundi bangebeja ne: “Udi uvuluka pauvua ulua kuetu ne bibejibeji anyi?” Nansha muvua baledi babu kabayi pamuapa babale bibejibeji abi, bana babu bavua babibale ne bakaya kumpala mu nyuma!

Pandi mmona mudi bulongolodi bua Yehowa budiunda, ndi ngumvua ne: bivua biakanyine bua meme kupeta mateta onso andi mutantamene au. Ntu misangu yonso ngambila bikulu banyi ne bansonga bakuabu bua kuvuluka Tatu wabu wa mu diulu mu bunsonga buabu, ne yeye kakubalekela nansha. (Muambi 12:1) Yehowa mmukumbaje dîyi diende, mmulue kundi “tatu wa bana ba nshiya.” (Musambu 68:5) Nansha mumvua muana wa nshiya mulekelela katshia anu ku buana, ndekelu wa bionso ngakapeta Tatu udi mundame bimpe!

[Tshimfuanyi mu dibeji 22]

Ngakenza mudimu wa dilamba mu buloko bua mu Drama

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Meme ne Katina dituku dia dibaka dietu mu 1959

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Mpuilu utuakenza muitu pabuipi ne Tesalonike ku ndekelu kua bidimu bia 1960

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Tuetu ne muanetu wa bakaji mu 1967