Malu manene a mu mukanda wa Muambi
Dîyi dia Yehowa didi ne muoyo
Malu manene a mu mukanda wa Muambi
YOBO wakamba ne: ‘Muntu muledibue kudi mukaji udi ne matuku makese a muoyo ne udi muule tente ne ntatu.’ (Yobo 14:1) Nanku ki mbimpe tuetu kujimija matuku etu makese a muoyo ku malu a patupu to. Mmalu kayi atudi ne bua kuenza ne dîba dietu ne bukole buetu ne bintu bitudi nabi? Ngepi atudi ne bua kuepuka? Mêyi a meji adi mu mukanda wa Muambi neatupeshe mibelu mimpe. Mêyi adimu adi ne bukole bua ‘kujingulula lukasa meji ne malu adi mutshima musue kuenza,’ adi kabidi mua kutuambuluisha bua kuikala ne nsombelu muimpe.—Ebelu 4:12.
Mukalenge Solomo uvua mumanyike bikole bua meji avuaye nawu ke wakafunda mukanda wa Muambi. Mu mukanda eu mudi mibelu mimpe ya mua kumanya malu adi ne mushinga ne adi kaayi nawu. Bu mudi Solomo wakulamu bua midimu ya dibaka ivuaye muenze, uvua pamuapa muufunde pakavuaye mujikije midimu eyi ne kumpala kua kulekelaye ntendelelu mulelela. (Nehemiya 13:26) Bualu ebu budi buleja ne: uvua mua kuikala muufunde kumpala kua tshidimu tshia 1000 Yezu kayi muanji kuledibua, pabuipi ne ku ndekelu kua bidimu 40 biakashalaye mu bukalenge.
MALU ADI PATUPU MMALU KAYI?
Muambi udi wamba ne: ‘Malu onso adi patupu,’ pashishe ulua kuebeja ne: ‘Muntu udi upeta tshinyi ku mudimu wonso udiye wenza muinshi mua dîba?’ (Muambi 1:2, 3) Muaku ‘patupu’ ne tshiambilu tshia ne: ‘muinshi mua dîba’ bidi miaba ya bungi mu mukanda wa Muambi. Muaku wa mu tshiena-Ebelu udibu bakudimuna ne: ‘patupu’ udi umvuija “mupuya” anyi “tshibungibungi” ne uleja tshintu tshidibu kabayi mua kulenga, tshidi katshiyi tshinenga anyi tshikale ne mushinga anu bua katupa kîpi. Tshiambilu ‘muinshi mua dîba’ tshidi tshiumvuija “pa buloba apa.” Nunku malu onso adi bantu benza adi kaayi apetangana ne disua dia Nzambi adi patupu.
Solomo udi wamba ne: ‘Ulame makasa ebe pawabuela mu nzubu wa Nzambi, semena pabuipi bua kumvua.’ (Muambi 5:1) Kutendelela Yehowa ki mbualu bua patupu to. Nunku kuenza muetu muonso bua kudia nende bulunda kudi kutupetesha nsombelu muimpe.
Mandamuna a nkonko ya mu Bible:
1:4-10, MMM—Kunyungulukangana kua bintu bidi Nzambi mufuke kudi kupeshangana ‘dipungi’ mushindu kayi? Muambi mmutele yeye anu bisatu bia ku bintu binene bitu ne mudimu wa kutuambuluisha bua kuikala ne muoyo pa buloba apa: ke dîba, ne luendu lua lupepele ne lua mâyi. Tshidibi, bintu bikuabu bidiku bia bungi bidi binyungulukangana bidi bikole bua kubiumvua. Muntu udi mua kusomba ubilonga too ne muafuaye kadi kayi anu ufika ku dibiumvua bimpe menemene to. Dîba adi bidi mua kumufikisha ku ‘dipungi.’ Bidi kabidi mua kututonda bikole tuetu bangate bungi bua matuku etu a muoyo adi mapite bukese aa bua kubufuanyikija ne bungi bua misangu idi bintu ebi bienda anu binyungulukangana kabiyi bishikila. Nansha kuteta bua kumanya malu mapiamapia a kupatula ku bintu kudi kufila paku dipungi. Ndekelu wa bionso, kakuena bintu bipiabipia bidi bantu bapatule bidi bipite mikenji idi Nzambi mulelela muelele bintu bidiye mufuke ne mukadiye mukuate nayi mudimu to.
2:1, 2—Bua tshinyi badi bamba ne: tuseku ‘ntupote’? Tuseku tudi mua kutuambuluisha bua kuanji kupuaku malu adi atusamisha mutu muoyo, kadi tudi mua kutufikisha ku dimona ntatu yetu bu malu a bilele, tukadi tuyilengulula. Pabi tuseku katutu tujikija ntatu yetu to. Ke bualu kayi badi babikila dikeba dia masanka ku tuseku bu bualu ‘bupote.’
3:11—Tshidi Nzambi mufuke “tshiakane mu tshikondo tshiatshi” ntshinganyi? Bimue bia ku bintu bidi Nzambi muenze ‘biakane’ anyi bikumbane ne bimpe mu tshikondo tshiabi, ndifukibua dia Adama ne Eva, tshipungidi tshia muanza-nkongolo, tshipungidi tshiende ne Abalahama, tshikuabu ne Davidi, dilua dia Masiya ne diteka dia Yezu Kristo Mfumu mu Bukalenge buende. Kadi kudi kabidi tshintu tshikuabu tshikala Yehowa mua kuvuija “tshiakane” mu matuku makese emu. Nunku tuikalayi bamanye ne: neajadike bulongolodi bupiabupia panuapa anu pa dîba diabu.—2 Petelo 3:13.
3:15b, NW—‘Nzambi mulelela udi anu wenda ukebakeba tshidibu balondakaja’ mushindu kayi? ‘Tshidibu balondakaja’ atshi tshidi mua kuikala malu adi Nzambi musue kuenza. Padi muntu umona bantu batungunuka anu ne kuledibua ne kufua, ne kubundula mvita ne kukeba kua ditalala, udi upangila tshia kuenza ne ufika ku diela meji ne: malu adi enzeka mpindieu ke alua kuenzeka tshiakabidi, kadi Nzambi mulelela yeye udi ukeba bionso bidiye musue kuenza ubikumbaja. (Muambi 3:1-10, 15a) ‘Tshidibu balondakaja’ tshidi kabidi mua kuikala bantu bakane badibu balondakaja kudi bantu babi. Dîba adi, Yehowa udi wenda ukeba bantu bakane bua ‘kuleja bukole buende’ bua kubasungila.—2 Kulondolola 16:9.
5:9—‘Dikuatshisha dia buloba didi kudi bantu bonso’ mushindu kayi? Bantu bonso badi pa buloba badi ne muoyo anu bua “dikuatshisha dia buloba,” tuambe ne: bua bintu bidi buloba bupatula. Too ne bamfumu buloba budi anu bubakuatshisha. Bua mfumu kupetaye bintu bia pa madimi ende, bena mudimu bende badi ne bua kukuata mudimu mukole wa dimudimina.
Malongesha adi atutangila:
1:15. Kudifila bua kujikija makenga ne tunsungasunga bitudi tumona mu bantu lelu nkujimija kua dîba ne makanda etu patupu. Anu Bukalenge bua Nzambi nkayabu ke budi mua kujikija malu mabi onso.—Danyele 2:44.
2:4-11. Malu bu mudi a kuibaka nzubu, kukuna bilongo, kuimba mijiki ne a kuikala ne nsombelu wa bena kantu ku bianza ‘nkuipata kua lupepele’ bualu kakuena mua kutupetesha nsombelu mulelela wa disanka anyi kutufikisha ku diakalenga dia kashidi to.
2:12-16. Meji mmapite bupote bualu owu adi mua kuambuluisha muntu bua kujikija imue ntatu. Kadi bua lufu, meji a muntu kaena ne dikuatshisha nansha dia kana. Nansha muntu yeye muende lumu bua meji ende, padiye ufua badi bamupua muoyo anu ne lukasa.
2:24; 3:12, 13, 22. Kusanka ne bia ku mudimu wa bianza bietu ki nkubi to.
2:26. ‘Nzambi udi upa muntu udi umusankisha meji’ ende adi afila disanka. Kêna mua kuapesha muntu udi kayi nende bulunda to.
3:16, 17. Ki mbimpe kutekemena anu ne: nebatuenzele malu onso anu mu buakane to. Pamutu pa kutamba kusamisha mutu wetu bua malu adi enzeka pa buloba lelu eu, tudi ne bua kuindila anu Yehowa alue kuakaja malu onso.
4:4. Mudimu mukole muenza ne lungenyi luonso udi mua kupetesha muntu disanka. Kadi kuenza mudimu mukole anu bua kuleja mutudi bapite bakuabu kudi mua kutufikisha nabu ku lungenyi lua ditembangana ne ku dikinangana ne ku mikawu. Nunku mudimu wetu mukole utudi tuenzela Nzambi tudi ne bua kuikala tuwenza anu bua muoyo muimpe.
4:7-12. Kusomba bimpe ne bantu nkuimpe kupita kuikala ne bintu bia bungi ne katuena mua kushipa malanda ne bakuabu anu bua kukeba mabanji to.
4:13. Kabatu banemeka muntu anu bua muanzu kampanda udiye nawu anyi bua bukulumpe buende to. Bantu badi balombola bakuabu badi ne bua kuenza malu ne meji.
4:15, 16. ‘Nsongalume udi upiana bukalenge’ badi mua kuanji kumutua nyama ku mikolo kudi ‘bonso badiye ku mutu kuabu,’ kadi ‘panyima kabena mua kusanka bua bualu buende.’ Nunku, lumu ndipungi.
5:2. Mu masambila etu tuikale tuakula malu mololoke bimpe adi ne meji ne kanemu pamutu pa kuvudija mêyi patupu.
5:3-7. Kutamba kuela meji anu bua kupeta bintu bipitepite bungi kudi mua kufikisha muntu ku dibanga kujinga anu malu ende yeye kayi mua kuelelaku bakuabu meji. Kudi kabidi kupangishisha muntu bua kuikishisha lungenyi luende, ubanga kudifuikakajila ngenyi ya bungi, bimupangisha too ne bua kulala tulu tuimpe. Muntu yeye mutambe kuikala wakula malu a bungi tshianana tshianana, bakuabu badi mua kumumona bu muntu mupote, kabidi udi mua kufika ku diditshipa kudi Nzambi lukasa lukasa kayi nansha muele meji. Kadi tuetu ‘tutshina Nzambi’ katuakuenza malu mushindu eu to.
6:1-9. Bubanji bua bungi, butumbi, kulala matuku a bungi pa buloba, nansha kulela bana ba bungi bidi mua kutukuatshisha ku tshinyi pikalaku malu adi atupangisha bua kusanka nabi? Kabidi, ‘kumona ne mêsu’ anyi kuanyisha nsombelu utudi nende au ‘kudi kutambe kujinga [anyi kusamina muoyo] buakane,’ mmumue ne: nkuimpe kupite kuluangana anu bua kupeta bitudi katuyi mua kukokesha. Nunku, nsombelu udi mutambe buimpe ngwa kusanka ne ‘biakudia ne bia kuluata’ ne bintu bimpe bionso bitudi nabi ne kudienzeja bua kuikala mu malanda mimpe ne Yehowa.—1 Timote 6:8.
MUBELU WA KUPESHA MUENA MEJI
Mmunyi mutudi mua kulama dîna dimpe anyi lumu luetu? Mmunyi mutudi ne bua kumona bamfumu ne malu mabi adi enzeka? Bu mudi bafue kabayi bamanye bualu nansha bumue, ntshinyi tshitudi ne bua kuenza patutshidi ne muoyo apa? Mmunyi mudi bansonga mua kuenza mudimu bimpe ne dîba ne makanda abu? Muambi udi utupesha mibelu mimpe bua malu onso aa ne makuabu mu nshapita wa 7 too ne wa 12.
Mandamuna a nkonko ya mu Bible:
7:19—Nku tshinyi kudi meji mikale ne bukole ‘bupite bua bilobo dikumi’? Misangu mivule patu Bible wakula bua nomba dikumi, nomba eu utu uleja tshidi tshikumbanangane tshishiki. Solomo udi wamba ne: bukole budi nabu meji bua kukubangana mbupite bua bilobo bia mvita bionso bisanga pamue bidi bilama tshimenga.
10:2—Padi muoyo wa muntu ku ‘tshianza tshiende tshia balume’ anyi ku ‘tshianza tshiende tshia bakaji’ bidi biumvuija tshinyi? Bu mutu tshianza tshia balume tshileja misangu ya bungi bimpe bidi muntu wenzela mukuabu, muoyo wa muntu wowu ku tshianza tshiende tshia balume bidi bileja ne: udi umusaka bua kuenza malu mimpe. Kadi wowu umusaka bua kuenza malu mabi, dîba adi tudi mua kuamba ne: udi ku tshianza tshiende tshia bakaji.
10:15—‘Midimu ya bapote idi ibatekesha’ mushindu kayi? Padi muntu kayi ne busunguluji, kêna ne tshia nsongo tshidiye upeta ku mudimu mukole udiye wenza to. Kawena umupetesha disanka. Mudimu wa mushindu eu udi umutshiokesha.
11:7, 8—Mêyi a ne: ‘Munya udi muimpe ne mêsu adi asanka bua kumona dîba’ adi umvuija tshinyi? Butoke ne dîba mbienza bua kusankisha bantu. Muaba eu Solomo udi wamba ne: kuikala ne muoyo nkuimpe ne tudi ne bua ‘kusanka’ kumpala kua matuku a midima anyi bukulakaje kuluabi kutuangata bukole buetu buonso.
11:10—Bua tshinyi ‘bikondo bia buana ne bia bunsongalume’ bidi patupu? Padi muntu kayi wenza malu mimpe mu bikondo ebi, bidi patupu, bualu matuku a bunsonga atu apita lubilu anu bu tshibungibungi.
Malongesha adi atutangila:
7:6. Kuseka dîba didi kadiyi dia kuseka kutu kufikishangana munda ne kupangila dikuatshisha diaku mu nsombelu anu bu kutudika kua meba padiwu apia muinshi mua luesu. Mbimpe tuikale tuepuka tuseku tua mushindu eu.
7:21, 22. Katuena ne bua kupita kulondolola anu malu onso adi bakuabu batuamba nansha.
8:2, 3; 10:4. Padibu batutandisha anyi batubela kudi muntu udi ku mutu kuetu anyi mfumuetu wa mudimu, mbimpe kushala bapuwe. Mbimpe kuenza nunku pamutu pa ‘kumbuka ku mêsu kuende lukasa’ anyi kulekela mudimu lukasa lukasa.
8:8; 9:5-10, 12. Tudi mua kututakena ne lufu lua tshikoso anu bu patu mishipa iya kupika mu bukondo anyi patu nyunyi ipika mu buteyi. Kabidi, kakuena muntu udi mua kudilamina mupuya wa muoyo bua kafu, ne kakuena muntu udi mua kunyema mvita idi lufu luela bantu to. Ke bualu kayi katuena ne bua kulenguluka kujimija dîba dietu patupu nansha. Yehowa mmusue bua tuetu kuangata muoyo utudi nawu ne mushinga ne kusanka patutshidi nawu apa mu mushindu udi muimpe. Bua kuenza nanku, tuteke mudimu wa Yehowa pa muaba wa kumpala mu nsombelu wetu.
8:16, 17. Midimu anyi malu onso adi Nzambi muenze ne adiye mulekele enzeka mu bantu, katuena mua kuamanya mu kabujima kawu to, nansha tuetu baabudile tulu. Tuetu bikale anu tusamisha mutu bua bualu bubi buonso butudi bamone buenzeke, nebitupangishe ne disanka mu nsombelu wetu.
9:16-18. Meji ntshintu tshia kunanga nansha padi bantu bavule kabayi baanyisha. Mbimpe kuteleja mêyi a muena meji adiye wakula ne dîyi ditekete pamutu pa mbila ya mutoyi idibu bela kudi mupote.
10:1. Tudi ne bua kudimuka mu malu atudi tuamba anyi tuenza. Bualu tuetu bapotakane anu kasangu kamue patupu, bu mudi benze diakamue bualu mu tshiji, bakuatshike maluvu anu kasangu kamuepele, anyi benda tshiendenda kasangu nansha kamue, tudi mua kudinyangila lumu luetu ne kudipepejija kudi bakuabu.
10:5-11. Katuena ne bua kualakana muanzu wa muntu udi pa mudimu udiye kayi ukokesha bua kuenza nansha. Muntu yeye kayi mukokeshe mua kuenza nansha mudimu wetu wa mukese eu kadi uteta anu kuwenza, bidi mua kufikisha ku njiwu. Kadi kumanya mua kukeba ‘lungenyi bua kutungunuja’ malu kudi ne dikuatshisha. Ke bualu kayi mbimpe tuetu kudienzeja bua kulua bantu badi bamanye mua kuyisha lumu luimpe bimpe ne mua kuvuija bantu bayidi.
11:1, 2. Tuikale ne tshibidilu tshia kupeshangana bintu ne disanka dionso. Nunku netusake bakuabu ku tshibidilu tshia kuikala bapeshangana pabu bintu.—Luka 6:38.
11:3-6. Bu mutudi katuyi bamanye malu adi mua kutufikila, katuena mua kushala bavunge anu maboko katuyi ne tshitudi tuenza.
11:9; 12:1-7. Yehowa nealumbuluishe bansonga bua malu adibu benza. Ke bualu kayi badi ne bua kuenza mudimu bimpe ne dîba diabu ne makanda abu kumpala kua bukulakaje kubapangisha mua kuwenza.
‘MÊYI A BENA MEJI’ ADI NE BUA KUTULOMBOLA
Mmunyi mutudi mua kumona ‘mêyi adi asankisha bantu’ avua muambi mudienzeje bua kupeta avuaye mufunde? ‘Mêyi a bena meji adi bu misongolo; adi masangishibue bu misumadi mikumine bikole kudi mulami umue’ mmashilangane ne a mu “mikanda ya bungi” ya ku meji a bantu. (Muambi 12:10-12) Mêyi a kudi “mulami umue” Yehowa adi atuvuija bantu bashindame mu nsombelu wetu.
Tuetu tutumikila mibelu ya meji idi mu mukanda wa Muambi, netuikale ne nsombelu wa disanka. Kabidi badi batujadikila ne: ‘Badi batshina Nzambi nebapete diakalengele ku mêsu kuende.’ Nunku, tudisuikayi bua ‘kutshina Nzambi ne [kutungunuka ne] kutumikila mikenji yende.’—Muambi 8:12; 12:13.
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Umue wa ku midimu miakane ya Nzambi neukumbane mu tshikondo tshiawu
[Tshimfuanyi mu dibeji 16]
Nzambi ngutu utupesha biakudia ne bia kunua ebi, utuambuluisha bua kusanka ne bia ku midimu yetu