‘Ulue ne mikanda, nangananga biseba bidi ne mêyi mafundapu’

MU MÊYI adi kulu aa, mupostolo Paulo uvua wambila Timote misionere nende bua kumutuadila imue mikanda. Mivungu ne biseba bidi ne mêyi mafundapu bivua Paulo wakuila bivua bia mushindu kayi? Ntshinyi tshivua tshimusake bua kulomba bintu ebi? Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku dilomba diende edi?

Pavua Paulo mufunde mêyi aa mu bidimu lukama bia kumpala, mikanda 39 ya mu mifundu ya tshiena Ebelu ivua mikosolola mu mikanda bu 22 anyi 24, ya bungi ya kudiyi ivua mu mivungu mishilangane. Mulongeshi mukuabu diende Alan Millard uvua mumone ne: nansha muvua mivungu eyi mushinga mukole, “bantu bena kantu ku bianza bavua anu mua kuyipeta.” Bamue bavua bapeta anu muvungu umue. Tshilejilu, muntu mutungula wa mu Etiopia uvua ne muvungu mu ditempu diende wenda “ubala mukanda wa muprofete Yeshaya.” Uvua ne ‘bukokeshi bunene kunyima kua Kandake, mfumu mukaji wa bena Etiopia, muikale ku mutu kua tshibutshilu tshiende tshionso.’ Nunku uvua mua kuikala ne makuta makumbane bua kusumba mivungu.​—Bien. 8:27, 28.

Paulo udi wamba bua bintu bidiye ulomba Timote ne: tshizaku anyi ‘tshinkutu, tshingakashiya ku Toa mu bianza bia Kâpo, ulue natshi pawalua, ne mikanda kabidi, nangananga biseba bidi ne mêyi mafundapu.’ (2 Tim. 4:13) Dilomba edi didi dileja ne: Paulo uvua ne ndambu wa mikanda. Mu mikanda yonso ivua Paulo nayi, Dîyi dia Nzambi ke divuaye wangata ne mushinga wa bungi. Mulongi wa Bible mukuabu diende Robertson udi wamba bua ‘mivungu ivua ne mêyi mafundapu’ ne: “Ivua mua kuikala bitupa bia mikanda ya mu dipungila dikulukulu anyi biseba bivua bilala bikole kupita papyrus.” Kutuadijila ku buana buende, Paulo uvua ‘uyila ku makasa a Gamaliele,’ muntu uvua ulongesha mikenji ya Mose ne uvuabu banemeka bikole kudi bantu bonso. Bidi bimueneka ne: Paulo uvua mua kuikala mupete biende bitupa bia mivungu ivua ne Dîyi dia Nzambi.​—Bien. 5:34; 22:3.

Muvua bena Kristo bakuata mudimu ne mivungu

Bantu ba bungi kabavua ne mivungu ya mifundu minsantu to. Kadi mmunyi muvua bena Kristo ba bungi ba mu tshikondo atshi mua kumvua ne kubala Dîyi dia Nzambi? Tudi mua kupeta diandamuna mu mêyi avua Paulo mufundile Timote mu mukanda wende wa kumpala. Wakafunda ne: ‘Too ne pangafika, ulamate ku dibala dia Mukanda wa Nzambi kumpala kua bantu bonso.’ (1 Tim. 4:13, Muanda Mulenga Lelu) Dibala kumpala kua bantu bonso divua tshitupa tshia ndongamu wa bisangilu bia bena Kristo mu bisumbu, tshilele tshivua natshi batendeledi ba Nzambi katshia ku tshikondo tshia Mose.​—Bien. 13:15; 15:21; 2 Kol. 3:15.

Bu muvuaye mukulu, Timote uvua ne bua ‘kulamata’ ku dibala ne dîyi dikole, bua kuambuluisha bantu bavua kabayi ne bitupa bia mivungu. Bushuwa, pavuaye ubala Dîyi dia Nzambi  kumpala kua bantu, bonso buabu bavua bateleja ne ntema yonso bua kumvua bionso bivuabu babala; baledi ne bana bavua ne bua kuyukidilangana ku nzubu malu avuabu bateleja mu bisangilu.

Muvungu wa ku Mbuu mufue udi mutambe kumanyika bikole wa Yeshaya, udi ne bule bua metre 7,3. Uvua ne tutupa tua mabaya ku ntengu yawu yonso ne tshizubu tshivua tshiwulama, nunku muvungu uvua mua kuikala ne bujitu. Pamuapa bena Kristo ba bungi kabavua mua kuikala bambula mivungu bua kuya nayi mu buambi to. Nansha muvua Paulo muikale ne yende mivungu ya Dîyi dia Nzambi, bidi bimueneka ne: kavua wenza nayi ngendu to. Uvua mua kuikala ushiya mikuabu ku Toa kudi mulunda wende Kâpo.

Tshilejilu tshia Paulo tshidi mua kutulongesha tshinyi?

Matuku makese kumpala kua kulomba mivungu, Paulo wakafundila Timote bua musangu muibidi pavuaye mu buloko wamba ne: ‘Ngakuluangana mvita mimpe, ngakujikija tshidikijilu tshia lubilu; tshidi kumpala mpindieu ntshifulu tshia butumbi tshia buakane bua Nzambi tshintekela.’ (2 Tim. 4:7, 8) Uvua mua kuikala mufunde mêyi aa mu tshidimu tshia 65 kumpala kua Yezu pavua mukalenge Nero ukengesha bena Kristo. Bua musangu eu buloko buende buvua bukole. Uvua mumone ne: bakavua pa kumushipa. (2 Tim. 1:16; 4:6) Ke bualu kayi Paulo uvua ujinga ne muoyo mujima bua kuikala ne mivungu yende pabuipi. Nansha muvuaye mutuishibue ne: uvua muluangane mvita mimpe ya ditabuja ne muyijikije, uvua musue kutungunuka anu ne kudikolesha pa kulonga Dîyi dia Nzambi.

Timote uvua pamuapa mua kuikala mu Efeso pavua Paulo mumulombe mivungu. (1 Tim. 1:3) Bua kumbuka mu Efeso kupitshila mu Toa mutangile ku Lomo, bidi bikengela kuenza kilometre mitue ku 1 600. Mu mukanda udi Paulo mutumine Timote eu udi umulomba ne: ‘Ukoleshe bua kulua kundi tshidimu tshia mashika katshiyi tshianji kulua.’ (2 Tim. 4:21) Bible kena uleja bikala Timote uvua mupete buatu buvua mua kumufikisha ku Lomo pa dîba divua Paulo ujinga.

Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku dilomba dia Paulo dia ‘mikanda, nangananga biseba bidi ne mêyi mafundapu’? Uvua anu dijinga ne Dîyi dia Nzambi nansha muvuaye mu tshikondo tshikole tshia lutatu. Udiku umona tshivua tshiambuluisha Paulo bua kuikala anu ne ditabuja dikole, tshisumi mu mudimu wa Nzambi ne kukankamija bantu bakuabu anyi?

Lelu eu tudi ne diakalenga dia kuikala ne Bible mujima. Bakuabu ba kutudi badi ne Bible ya bungi ne nkudimuinu mishilangane. Anu bu Paulo, tudi ne bua kuikala ne dijinga dikole dia kumvua bimpe Mifundu minsantu. Mu mikanda 14 ivua Paulo mufunde ku diambuluisha dia nyuma, mukanda muibidi uvuaye mutumine Timote ke uvua wa ndekelu. Mmuakule bua bintu bivuaye ulomba anu ku ndekelu kua mukanda eu. Bushuwa, dilomba divua Paulo mulombe Timote bua ‘kulua ne mikanda, nangananga biseba bidi ne mêyi mafundapu,’ mbumue bua ku malu a ndekelu avuaye ujinga adiye mufunde.

Udiku pebe ne dijinga dikole dia kuluangana mvita mimpe ya ditabuja too ne ku ndekelu anu bu muvua Paulo muenze anyi? Udiku musue kutungunuka ne kuenzela Yehowa mudimu ne tshisumi ne kudilongolola bua kuyisha too ne pamba Mukalenge ne: kuajiki anyi? Bikalabi nanku, kuenaku mua kuenza tshivua Paulo mulombe bena Kristo bua kuenza anyi? Nunku “wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe,” wikale ne tshibidilu tshia kulonga Bible ne muoyo mujima bualu lelu eu bantu ba bungi badi nende muenza mu mushindu muimpe kupita mivungu.​—1 Tim. 4:16.

[Karte/​Bimfuanyi mu mabeji 18, 19]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

Efeso

Toa

Lomo