MBANDELE mu tshimenga tshia Queensland, mu Australie mu 1955. Matuku makese pashishe, mamuanyi Estelle wakatuadija kulonga Bible ne Bantemu ba Yehowa. Wakatambula panyima pa tshidimu tshimue, ne tatuanyi Ron wakalua pende Ntemu bidimu 13 pashishe. Ngakatambula mu 1968 mu muaba wa kule mu Queensland.

Katshia anu pantshivua mupuekele, mvua munange kubala mikanda ne kumanya miakulu. Dîba dionso dituvua tuenza ngendu ne baledi banyi, mvua musue kusomba mu nkuasa wa panyima pa mashinyi bua kubala mukanda. Baledi banyi bavua bumvua bibi bua mumvua tshiyi ngenda mbandila mitshi ne bintu bikuabu bia miaba ituvua tupitshila. Kadi bu mumvua munange kubala, mvua ne meji mu kalasa. Bakampesha bintu bia bungi pamvua mu tulasa tua bikadilu mu tshimenga tshia Glenorchy mu tshidiila tshia Tasmanie.

Tshikondo atshi, mvua ne bua kuangata dipangadika dinene. Bivua bikengela kuitaba mukanda bua kulonga iniversite tshiyi mfuta makuta anyi? Nansha mumvua munange kubala mikanda ne musue kulonga, ndi ne dianyisha dia bungi kudi mamuanyi bua mudiye mundongeshe bua kunanga Yehowa bikole kupita muntu anyi tshintu kayi tshionso. (1 Kolinto 3:18, 19) Ngakangata dipangadika dia kubenga kutungunuka ne kalasa pamvua njikija tulasa tua bikadilu, bua meme kulua mpanda-njila, baledi banyi  bakitaba. Ke tshingakenza mu ngondo wa 1 mu 1971 pamvua ne bidimu 15.

Mu bidimu muanda mukulu biakalonda, ngakapeta diakalenga dia kulua mpanda-njila mu Tasmanie. Tshikondo atshi, ngakasela Jenny Alcock, nsongakaji wa mpala muimpe wa mu Tasmanie. Tuakenza nende mudimu bu bampanda-njila ba pa buabu mu tshimenga tshia kule tshia mu Smithton ne mu Queenstown mu bidimu binayi.

Mu 1978, meme ne mukajanyi tuakaya mu tshimenga tshia Port Moresby mu Papouasie-Nouvelle-Guinée bua kubuela mu mpungilu wa bantu bafume mu matunga a bungi. Ndi mvuluka misionere mukuabu uvua muenze muyuki mu muakulu wa Hiri Motu. Nansha mumvua tshiyi mumvue bivuaye wamba, ngakatuadija kuela meji a kulua misionere, kulonga muakulu mukuabu ne kufika ku dienzela bana betu muyuki mu muakulu wabu bua kubakankamija. Ngakalua kumona ne: dinanga dianyi dia miakulu divua mua kungambuluisha bua kuenzela Yehowa mudimu.

Patuakapingana muaba utuvua, tuvua ne disanka dia bungi pakatubikilabu bua kuenza mudimu wa bumisionere. Tuakafika mu tshidiila tshia Funafuti mu Tuvalu mu ngondo wa 1 mu 1979. Muvua bamanyishi batambule anu basatu.

Kabivua bipepele bua kulonga muakulu wa Tuvalu to. “Dipungila dipiadipia” ke mukanda umuepele uvua mu muakulu eu. Kakuvua diksionere anyi tulasa tua muakulu eu to, nunku tuakatuadija kulonga miaku mipiamipia kubangila ku 10 too ne ku 20 dituku dionso. Kadi, tuakajingulula pashishe ne: katuvua tumvua diumvuija dijalame dia miaku ya bungi ituvua tulonga to. Pamutu pa kuambila bantu ne: malu a bademon mmabi, tuvua tubambila ne: kabavua ne bua kuenza mudimu ne bipiminu anyi kuendela ku dikombo to. Kadi tuvua ne bua kutungunuka ne kulonga muakulu au bualu tukavua tulonga Bible ne bantu ba bungi. Bidimu bia bungi pashishe, umue wa ku balongi ba Bible ba kumpala abu wakatuambila ne: “Tudi ne disanka dia bungi bua munukadi nuakula muakulu wetu. Kumpala, katuvua tumvua bimpe tshinuvua nutuambila to.”

Kadi kuvua tshintu kampanda tshivua tshituambuluishe bikole bua kulonga muakulu au ne lukasa. Bu muvuaku kakuyi miaba ya difutshila, tuakaya kusomba mu dîku dia Ntemu kampanda uvua mu musoko munene. Tuvua tuakula muakulu wa Tuvalu miaba yonso ne kumbelu. Bu mutuvua katuyi bakule Anglais munkatshi mua bidimu ndambu, Tuvalu uvua mulue bu muakulu wetu munene.

Diakamue patuakafika, bantu ba bungi bakatuadija kuleja dijinga dia kulonga bulelela. Kadi ntshinyi tshituvua mua kubalongesha natshi bulelela? Katuvua ne mukanda nansha umue mu muakulu wabu to. Mmunyi muvuabu mua kudilongela pa nkayabu? Pavuabu  batuadija kubuela mu bisangilu, mmisambu kayi ivuabu mua kuimba? Mmunyi muvuabu mua kuenza miyuki? Mmunyi muvuabu mua kulongolola bisangilu? Mmunyi muvuabu mua kufika ku ditambula? Bantu ba nsombelu mupuekele aba bavua dijinga ne mikanda mu muakulu wabu bua kubalongesha malu a Yehowa. (1 Kolinto 14:9) Tuvua tudiebeja ne: ‘Netupetaku mikanda mu muakulu wa Tuvalu udibu bakula kudi bantu bashadile ku 15 000 anyi?’ Yehowa wakandamuna nkonko eyi, kutulejaye malu abidi aa: 1) Uvua musue bua bantu badi ‘mu maloba a ku muelelu wa mâyi manene adi kule’ balonge malu ende, ne 2) uvua musue bua bantu badi bena panu bangata bu “bena bupuekele ne bapele” banyemene ku dîna diende.​—Yelemiya 31:10; Sefanya 3:12, MMM.

Mu 1980, Betele wakatupesha mudimu wa kukudimuna mikanda mu muakulu wa Tuvalu. Tuakatuadija mudimu eu nansha mutuvua tumona ne: katuvua bamanye muakulu bimpe. (1 Kolinto 1:28, 29) Ku ntuadijilu, tuakasumba kudi mbulamatadi wa ditunga mashinyi makese a ku bianza a kupatula nawu mikanda bua bisangilu bietu. Panyima pa matuku, tuakakudimuna mukanda wa Bulelela budi bufikisha ku muoyo wa kashidi mu muakulu wa Tuvalu ne kuwupatula pa mabeji ne mashinyi aa. Ntshidi mvuluka mupuya mukole wa mâyi a mukanda ne luya lukole bivua bitutatshisha bua kupatula mikanda yonso eyi pa mabeji. Tshikondo atshi katuvua nansha ne nzembu to!

Kabivua bipepele bua kukudimuna mu muakulu wa Tuvalu to, bualu katuvua ne diksionere bua kukeba diumvuija dia miaku, ne katuvua ne mikanda ya mu muakulu wa Tuvalu bua kuenza makebulula to. Kadi imue misangu tuvua tupeta diambuluisha mu mishindu mikuabu. Dituku kampanda mu dinda, ngakakokola ku nzubu kua muntu kampanda uvua ubenga bulelela tshiyi mumanye. Tatu ukavua mukulakaje eu uvua mulongeshi, wakamvuluija ne: katuvua ne bua kufika ku nzubu kuende to. Pashishe wakamba ne: “Ndi musue kunuleja bualu bumue. Mu mikanda inudi nukudimuna, nudi nutamba kufunda malu kanuyi nuleja udi muenze malu au. Kabatu batamba kuakula nanku mu tshiena Tuvalu to.” Ngakebeja bantu bakuabu bualu ebu, meme kumona ne: uvua muambilamu. Nunku, tuakashintulula amue  malu bua kuakaja mudimu wetu wa dikudimuna. Ngakakema bua muvua Yehowa mutuambuluishe ku butuangaji bua muntu uvua ubenga bulelela kadi uvua pamuapa ubala mikanda yetu.

Dibeji dia dibikila bantu mu Tshivulukilu ke mukanda wa kumpala wa mu muakulu wa Tuvalu utuvua babanyine bantu. Pashishe tuakabanya trakte wa Ngumu ya Bukalenge No. 30 uvua mupatuke pamue ne wa mu Anglais. Tuvua ne disanka dia bungi bua mutuvua bapeshe bantu mukanda mu muakulu wabu. Panyima pa matuku, tuakabanya kabidi broshire ne imue mikanda mu muakulu wa Tuvalu. Mu 1983, Betele wa mu Australie wakatuadija kupatula ku biamu Tshibumba tshia Nsentedi mu muakulu wa Tuvalu. Tshibejibeji etshi tshivua ne mabeji 24 ne tshivua tshipatuka panyima pa ngondo isatu yonso. Bena mu Tuvalu bavuaku banange mikanda ne bibejibeji ebi anyi? Eyowa, bualu batu basue kubala. Misangu yonso ituvua tupatula mukanda mupiamupia, kadiomba ka mbulamatadi kavua kamanyisha dipatuka diawu, ne imue misangu bantu bavua bakula bualu ebu dituku adi dijima. *​—Tangila note.

Mudimu wa dikudimuna uvua wenzeka mushindu kayi? Tshia kumpala, tuvua tufunda malu onso ne bike pa dibeji. Pashishe, tuvua tufunda ne tufundulula ku mashinyi misangu ya bungi malu atuvua bakudimune too ne pavuawu akumbana bua kuatumina Betele wa mu Australie. Bana betu ba bakaji babidi ba ku Betele eu bavua bafunda muntu pa nkayende malu atuvua bakudimune au mu ordinatere, nansha muvuabu kabayi bamanye muakulu. Pavuabu bafunda malu aa misangu ibidi ne baafuanyikija bua kumona dishilangana mu ordinatere, bivua bibambuluisha bua kuepuka bilema. Betele uvua uakaja, mbuena kuamba ne: uvua uapatula bimpe pa mabeji mikale ne bimfuanyi. Pashishe bavua batutuminawu ku ndeke. Tuvua tuatangilula ne tuapingaja ku Betele bua kupatulabu mukanda.

Mudimu wa dikudimuna mikanda mmuye kumpala bikole. Lelu, bena mu tusumbu tua bakudimunyi badi bafunda diakamue malu adibu bakudimuna mu ordinatere ne baakaja. Pa tshibidilu, muntu udi muaba udibu benzela mudimu wa dikudimuna ke utu wakaja mushindu wikala mukanda mua kupatuka. Pashishe, bakudimunyi badi batumina Betele idi ipatula mikanda malu aa ku Enternete. Kabiena kabidi bilomba bua muntu kunyemena ku poste ne lukasa mu minite ya ndekelu bua kutuma bidibu bakudimune bu mutuvua tuenza to.

Mu kupita kua bidimu, bakatupesha meme ne Jenny midimu ya bungi mu bidiila bishilashilangane bia mu Pasifike. Mu 1985, bakatumbusha mu Tuvalu, kututumabu ku Betele wa mu Samoa. Muomu emu, tuakambuluisha mu mudimu wa dikudimuna mikanda mu muakulu wa Samoa, wa Tonga, wa Tokelau, ne wa Tuvalu. * (Tangila note.) Pashishe mu 1996, bakatutuma ku Betele wa mu Fidji bua kuambuluisha mu mudimu wa dikudimuna mikanda mu muakulu wa Fidji, Kiribati, Nauru, Rotuma ne wa Tuvalu.

Misangu yonso ntu nkema bua mudi bakudimunyi banange mudimu wabu nansha mudiwu mukole ne imue misangu utshiokesha bikole. Anu bu Yehowa, bana betu ba balume ne ba bakaji ba lulamatu aba mbasue bushuwa bua bantu bumvue lumu luimpe mu muakulu wabu. (Buakabuluibua 14:6) Tshilejilu, pavuabu balongolole bua kukudimuna Tshibumba tshia Nsentedi tshia kumpala mu muakulu wa Tonga, tuakenza tshisangilu ne bakulu bonso, meme kubebeja bua kumanya ni kuvua muntu uvuabu mua kulongesha  bua kuluaye mukudimunyi. Umue wa ku bakulu uvua ne mudimu wende muimpe wa bianza wa dilongolola biamu wakalomba bua kuwulekela dituku divua dilonda bua kutuadijaye dikudimuna. Ditabuja diende dikole diakankolesha, bualu uvua ne dîku ne kavua mumanye muvuaye mua kupeta makuta makumbane bua kudisha bena mu dîku diende to. Kadi Yehowa wakamutabalela yeye ne bena mu dîku diende, wakenza mudimu wa dikudimuna bidimu bia bungi.

Anu bu bakudimunyi aba, bana betu ba balume ba mu Kasumbu Kaludiki batu balongolola dipatuka dia mikanda mu miakulu yonso, nansha eyi idibu bakula kudi bantu bakese. Tshilejilu, lukonko luakajuka bua kumanya ni bivua ne mushinga bua kukudimuna mikanda mu muakulu wa Tuvalu. Mvua musanke bikole pangakabala diandamuna dia Kasumbu Kaludiki edi: “Kakuena bualu nansha bumue budi mua kunusaka bua kuimanyika mudimu wa dikudimuna mikanda mu muakulu wa Tuvalu to. Nansha mudi bantu badi bakula muakulu eu bakese patudi tubafuanyikija ne ba miakulu mikuabu, badi anu ne dijinga dia kumvua lumu luimpe mu muakulu wabu.”

Mu 2003, bakatumbusha meme ne Jenny mu Tshibambalu tshia dikudimuna tshia mu Fidji, kututumabu mu Tshibambalu tshia malu a dikudimuna ku Patterson mu New York. Bualu buvua bu tshilota kundi buakakumbana. Tuakalua bena mu kasumbu kavua kambuluisha mu mudimu wa dikudimuna mikanda yetu mu miakulu ya bungi. Mu bidimu bibidi bituvua benze mu Tshibambalu tshia malu a dikudimuna, bakatupesha mudimu wa kulongesha bena mu tusumbu tua bakudimunyi ba mu matunga a bungi.

Mpindieu, tupinganayi ku tshisangilu tshia mushinga mukole tshimvua munuambile ku ntuadijilu. Mu 2000, Kasumbu Kaludiki kakamona ne: bivua bikengela kuambuluisha bakudimunyi ba pa buloba bujima bua kuenzabu mudimu wabu. Ba bungi kabavua banji kubuela mu kalasa nansha kamue ka mudimu wa dikudimuna to. Pakajika tshisangilu tshituvua benze ne bena mu Komite udi utangila mudimu wa difunda, Kasumbu Kaludiki kakangata dipangadika bua balongeshe bakudimunyi bonso ba pa buloba bujima. Bavua ne bua kubalongesha mua kumvua malu mafunda mu Anglais, mua kujikija ntatu ya mudimu wa dikudimuna, ne mua kuenza mudimu pamue mu buobumue.

Dilongesha bakudimunyi mushindu eu ndipatule bipeta kayi? Mbakaje mudimu wa dikudimuna. Mbakudimune kabidi mikanda yetu mu miakulu ya bungi kupita ne kumpala. Mu 1979, patuvua bamisionere, Tshibumba tshia Nsentedi tshivua tshipatuka mu miakulu 82 tshianana. Nansha nanku, mu miakulu ya bungi Tshibumba tshia Nsentedi tshivua tshipatuka ngondo mikese panyima pa tshia Anglais. Kadi mpindieu, badi bakudimuna Tshibumba tshia Nsentedi mu miakulu mipite pa 240, ne mu ya bungi ya kudiyi, tshibejibeji etshi tshidi tshipatuka musangu umue ne tshia Anglais. Mpindieu, bantu ba mu miakulu mipite pa 700 badi mua kubala mikanda idi ne malongesha malelela a mu Bible. Bualu ebu buvua bumueneka bu buvua kabuyi mua kuenzeka.

Mu 2004, Kasumbu Kaludiki kakamona ne: bivua ne mushinga bua kupatula Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mu miakulu mikuabu ya bungi pavuaku mushindu. Dipangadika edi ndiambuluishe bantu ba bungi lelu bua kubalabu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mu muakulu wabu. Nunku mu 2014, mbapatule Bible eu mujima anyi tshitupa tshiende mu miakulu 128, mu miakulu eyi mudi kabidi eyi ya ku Sud kua Pasifike.

 Bumue bua ku malu a mushinga bundi mvuluka, mmpungilu uvua muenzeke mu Tuvalu mu 2011. Minanga mikole ivua mienzeke mu ditunga dijima mu ngondo ya bungi. Bana betu bakela meji ne: bavua ne bua kubambila ne: mpungilu kakuenzeka to. Kadi diakalenga, dilolo dituvua bafike adi, mvula mukole wakaloka. Tuakapeta mushindu wa kuenza mpungilu. Buanyi meme, tshivua diakalenga dinene dia kumanyisha dipatuka dia Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia wa Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke mu Tuvalu. Nansha mudiku anu bana betu bakese badi bakula muakulu eu, mbapete pabu dipa dimpe dia kudi Yehowa edi. Pakajika mpungilu, mvula wakaloka kabidi wa bungi. Nunku, muntu yonso uvua ne mâyi a bulelela a bungi ne mâyi a mvula a bungi.

Bia dibungama, mukajanyi Jenny umvua munange kavuaku to. Wakafua mu 2009 yeye mumane kukenga ne disama dia kansere bidimu dikumi. Tuvua benze nende bidimu 35 mu dibaka. Pabikaye ku lufu, neikale ne disanka dia kumvua ne: bavua bapatule Bible mu muakulu wa Tuvalu.

Yehowa mmumbeneshe kabidi pandi mupete mukaji mukuabu muimpe Loraini Sikivou. Loraini uvua muenze mudimu pamue ne Jenny mu Betele wa mu Fidji, ne uvua pende mukudimunyi. Udi pende wenzela Yehowa mudimu ne lulamatu ku luseke luanyi ne mmunange miakulu anu bu meme.

Mu kupita kua bidimu, ndi mumone mudi Yehowa Tatuetu wa dinanga mutabalele majinga a bantu ba miakulu yonso, nansha eyi idibu bakula kudi bantu bakese. (Musambu 49:1-3) Ndi mumone mudi bantu basanka padibu bapeta mikanda yetu mu muakulu wabu bua musangu wa kumpala anyi bimbila Yehowa misambu mu muakulu wabu wa ku dibele. Mu bikondo bia nunku ntu ngela meji bua bunene bua dinanga didi Yehowa mutuleje. (Bienzedi 2:8, 11) Ntshidi mvuluka mêyi a muanetu wa balume mukulakaje Saulo Teasi. Pakimbaye musambu wa Bukalenge bua musangu wa kumpala mu muakulu wende, wakamba ne: “Ndi nkulomba bua wambile bena mu Kasumbu Kaludiki ne: misambu eyi mmimpe bikole mu muakulu wa Tuvalu kupita mu Anglais.”

Mu ngondo wa 9 mu 2005, ngakasanka bikole pangakalua muena mu Kasumbu Kaludiki ka Bantemu ba Yehowa. Nansha mundi tshiyi kabidi ngenza mudimu wa dikudimuna, ndi ngela Yehowa tuasakidila bua mudiye ungambuluisha bua kutungunuka ne kutua mudimu wa dikudimuna wa pa buloba bujima nyama ku mikolo. Bidi bingenza disanka bua kumanya ne: Yehowa udi utabalela majinga a bantu bende bonso, nansha a aba badi mu bidiila bia kule bia mu mbuu wa Pasifike. Eyowa, anu muvua mufundi wa Misambu muambe, ‘Yehowa mmulue Mukalenge! Buloba busanke. Bidiila bia bungi bisanke.’​—Musambu 97:1, NWT.