1, 2. Gin jomage ma ne nie wuoth moa Filipi ka dhi Thesalonika, to nyalo bedo ni ne giparo ang’o?

 NITIE ndara moro maber ma ne olos gi injinia molony ma Rumi. Ndarano ogondore e kind gode kendo ji mathoth luwe. Ndarano nitie gi koko mang’eny kaka koko mag punde ma ywagore, koko mag tiende geche miywayo gi farese, kod koko mag jowuoth mopogore opogore moriwo askeche, jolok ohala, kod funde. Jowuoth moko adek ma gin Paulo, Sila, kod Timotheo bende luwo ndarano ka giwuok Filipi ka gidhi Thesalonika, ma en wuoth mokalo kilomita 130. Wuodhno ok en wuoth mayot, to ahinya ahinya ne Paulo gi Sila. Pod gin gi rem nikech adhonde manie dendgi ma ne giyudo ka ne ochwadgi.​—Tich 16:22, 23.

² Ang’o ma konyogi mondo ginan e wuoth mabor ma gin-gono? Mbaka ma gigoyo e ma konyogi. Pod giparo gik mabeyo ma ne otimore ka ne gin Filipi e kinde ma jarit jela kod joode ne orwako yie. Gima ne otimoreno ne omiyo gibedo gi kinda momedore mar dhi nyime lando wach Nyasaye. Kata kamano, sama gichopo machiegni gi taon mar Thesalonika manie dho nam, gichako paro gik ma Jo-Yahudi manie taondno dhi timonegi. Be idhi monjgi kendo gogi mana kaka ne otimnegi ka gin Filipi?

3. Ere kaka ranyisi ma ne Paulo oketo mar bedo gi chir nyalo konyowa e kindegi?

³ Paulo nolero kaka nowinjo e barua ma ne ondiko ne Jokristo ma ne ni Thesalonika. Nondiko niya: “Mana kaka ung’eyo, ka ne wasechandore mokwongo kendo ka nosenyiswa achaya e Filipi, ne wachoko chir kokalo kuom Nyasachwa mondo wayalnu wach maber mar Nyasaye ka wan e akwede mang’eny.” (1 The. 2:2) Wechego nyiso ni nyalo bedo ni Paulo ne luor donjo e taon mar Thesalonika, kaluwore gi gik ma ne otimorenegi ka ne gin Filipi. Be inyalo temo paro chal ma Paulo ne nitie? Be nitie kinde ma iyudoga ka tekni lando wach  maber? Paulo nogeno kuom Jehova mondo omiye teko kod chir ma ne dwarore. Nono ranyisi mar Paulo nyalo konyowa mondo wan be watim kamano.​—1 Kor. 4:16.

4. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Paulo nobedo Thesalonika kuom kinde mokalo jumbe adek?

⁴ Ndiko nyisowa ni ka ne Paulo ni Thesalonika, noyalo e sunagogi kuom Sabato adek. Be mano nyiso ni nobedo e taondno mana kuom jumbe adek kende? Ooyo. Ok wang’eyo ni Paulo nobedo kanyo kuom kinde ma romo nade ka pok ochako dhi e sunagogi. Bende, barupe ma Paulo ne ondiko nyiso ni ka ne gin Thesalonika, en kaachiel gi jowetene ne gitiyo mondo giyud kaka ne ginyalo konyore. (1 The. 2:9; 2 The. 3:7, 8) Bende, ka ne en kuno, owete mowuok Filipi ne oorone diriyo gik ma ne onyalo konyorego. (Fil. 4:16) Omiyo, nenore ni ne obedo e taon mar Thesalonika kuom kinde mokalo jumbe adek.

5. Ere kaka Paulo ne okonyo ji mondo gipar matut?

⁵ Bang’ ka Paulo ne osebedo gi chir mar lendo, nowuoyo gi joma ne ochokore e sunagogi. Kaluwore gi kaka Paulo ne jatimo, “ne owuoyo kodgi kuom weche manie Ndiko kolero kendo siro puonjgo kotiyo gi weche mosendik ma nyiso ni ne nyaka sand Kristo kendo chiere, kowachonegi niya: ‘Ma e Kristo Yesu ma sani ayalonu wachne.’” (Tich 17:2, 3) Par ni Paulo ne ok dwa mana moro jowinjone, to ne odwaro ni okonygi mondo gipar matut. Nong’eyo ni joma ne nie sunagogi ne ong’eyo weche manie Ndiko kendo ne gichiwo luor ne wechego. Kata kamano, ne ok ging’eyo tiend wechego. Omiyo, Paulo ne opuonjogi wach Nyasaye, noleronegi tiende, kendo nyisogi koa e Ndiko ni Yesu ma Ja-Nazareth e Kristo kata Mesia ma nosingi.

6. Ere kaka Yesu notiyo gi Ndiko, to ang’o ma notimore bang’ mano?

⁶ Paulo noluwo ranyisi ma ne Yesu oketo mar tiyo gi Ndiko e siro gik ma nopuonjo. Kuom ranyisi, e kinde ma ne oyalo e pinyka, Yesu nonyiso jopuonjrene ni kaluwore gi Ndiko, Wuod dhano ne nyaka sand, otho, kendo ochiere a kuom jomotho. (Mat. 16:21) Bang’ chierne, Yesu nofwenyore ne jopuonjrene. Kuom adier, mano kende ne oromo nyiso ni Yesu ne wacho adier. Kata kamano, Yesu nomiyogi ranyisi mamoko momedore. Wasomo kama kaluwore gi weche ma nowacho ne jopuonjrene moko: “Kochako gi Musa kod weche Jonabi duto, ne oleronegi tiend weche manie Ndiko duto motudore kode.” Ang’o ma notimore bang’ mano? Jopuonjre nowacho e kindgi niya: “Donge a chunywa oil ahinya sa ma ne owuoyo kodwa e yo ka oelonwa tiend Ndiko?”​—Luka 24:13, 27, 32.

7. Ang’o momiyo dwarore ni wati gi Muma e siro gik ma wapuonjo?

 ⁷ Ote manie Wach Nyasaye nigi teko. (Hib. 4:12) Omiyo, Jokristo ma kindegi tiyo gi Wach Nyasaye e siro gik ma gipuonjo mana kaka Yesu, Paulo, kod joote mamoko notimo. Wan be wawuoyo gi ji ka watiyo gi Muma, waleronegi tiend Ndiko, kendo wasomonegi achiel kachiel gima Muma wacho. Ote ma walandonegi ok en marwa. Sama watiyo gi Muma, wakonyo ji mondo ging’e ni ok wapuonjgi pachwa, to wapuonjogi weche Nyasaye. Bende, onego wapar kinde duto ni Muma e mise mar gik moko duto ma wapuonjo. Muma oting’o weche migeno ahinya. Donge ng’eyo mano konyowa lando wach maber gi chir, mana kaka Paulo notimo?

8-10. (a) Jo-Thesalonika norwako nade wach maber? (b) Ang’o momiyo Jo-Yahudi moko ne oneno ne Paulo nyiego? (c) Jo-Yahudi ma ne kwedogi notimo ang’o?

⁸ Paulo noneno adiera mag weche ma ne Yesu owacho, ma wacho niya: “Misumba ok duong’ moloyo ruodhe. Ka gisesanda, un bende gibiro sandou; ka giserito wachna, gibiro rito wachu bende.” (Joh. 15:20) E taon mar Thesalonika, Paulo ne oromo gi joma ne oikore winjo wach ma nolando, kaachiel gi joma ne kwedo wachno. Luka nowuoyo kuom joma ne orwako wach, ka nondiko niya: ‘Moko kuomgi [Jo-Yahudi] norwako yie [mobedo Jokristo] mi giriwore gi Paulo kod Sila, kendo oganda mang’ongo moriwo Jo-Grik ma ne lamo Nyasaye kod mon mogwaro ma ne nigi huma, bende notimo kamano.’ (Tich 17:4) Kuom adier, jopuonjre manyien-gi ne mor ahinya nikech nokonygi winjo tiend Ndiko.

⁹ Kata obedo ni jomoko ne mor gi weche ma ne Paulo owacho, jomoko to ne osin gi wechego. Moko kuom Jo-Yahudi ma ne ni Thesalonika ne neno ne Paulo nyiego nikech “oganda mang’ongo moriwo Jo-Grik” noyie gi weche ma nolando. Nikech Jo-Yahudigo ne dwaro loko ji mondo odonj e din-gi mar Jo-Yahudi, ne gipuonjoga Jo-Grik ma ne ok gin Jo-Yahudi weche manie ndiko mag Dho-Hibrania kendo ne gineno Jo-Grikgo kaka mwandugi. Kata kamano, ne chalo ka gima Paulo mayogi Jo-Grikgo e i sunagogi! Mirima nomako Jo-Yahudigo ahinya.

¹⁰ Luka nyisowa gima ne otimore bang’ mano. Owacho niya: “Nyiego nomako Jo-Yahudi kendo ne gichoko jomoko maricho ma ne bayo abaya e chirni, mi oganda ma achachno nochokore kendo ne gikelo koko e dalano. Ne gimonjo od Jason ka gidwaro golo Paulo gi Sila oko ne ogandano. To ka ne ok ginwang’ogi, ne giywayo Jason gi owete moko mi giterogi ir jotend dalano, ka gikok niya: ‘Jo ma oseloko piny mangimagi ni kae bende, kendo Jason oserwakogi e ode. Jogi duto kwedo weche ma Kaisar chiko, ka giwacho ni nitie ruoth machielo, ma en Yesu.’” (Tich 17:5-7) Ere kaka monj ma kamano ne dhi mulo Paulo kod jowetene?

11. Gin ketho mage ma ne odonjnego Paulo kod joland Pinyruoth wetene, to ne odonjnegi ni gibalo gi ang’o? (Ne weche moler piny.)

 ¹¹ Oganda ma achach gin joma richo ahinya. Gichalo gi aora mopong’ ma bubni ma ng’ato ok nyal geng’o. Oganda ma kamano e ma Jo-Yahudi ne otemo tiyogo mondo giriemb Paulo gi Sila. Kae to bang’ kelo “koko e dalano,” Jo-Yahudi ne otemo yondho jotelo ni weche ma ne odonjnego jogo ne gin weche mapek. Wach mokwongo ma ne odonjnego Paulo kod joland Pinyruoth wetene en ni ne ‘giseloko piny mangima,’ kata obedo ni Paulo gi jowetene ne ok okelo chochni moro amora Thesalonika! Wach mar ariyo ma ne odonjnegigo ne pek ahinya. Jo-Yahudigo ne wacho ni jomisonarigo ne lando ruoth machielo ma en Yesu, omiyo ne gibalo gi chik jatelo. a

12. Ang’o ma nyiso ni weche ma ne odonjnego Jokristo ma ne ni Thesalonika ne nyalo miyo ong’adnegi kum mar tho?

¹² Par ni jotend din ne odonjo ne Yesu gi wach machal kamano. Ne ginyiso Pilato kama: “Ne wayudo ka ng’atni wuondo ogandawa . . . kendo owacho owuon ni en e Kristo ruoth.” (Luka 23:2) Nikech Pilato ne paro ni jatend Jo-Rumi ne nyalo wacho ni oweyo ng’at ma ne temo loko loch, mano nomiyo ochiko mondo oneg Yesu. Kamano bende, ne inyalo ng’ad ni Jokristo ma ne ni Thesalonika ne otimo richo maduong’ ahinya. Buk moro ma lero weche wacho kama: “Ok yot lero ni en chandruok mane ma ne ochomogi, nikech ‘ng’ato ang’ata ma ne odonjne ni otemo loko loch mar jatend Rumi, ne inyalo mi kum mar tho.’” Be ne idhi kumgi nikech weche ma ne odonjnegigo?

13, 14. (a) Ang’o momiyo oganda ma achach ne ok ochungo tij lendo? (b) Ere kaka Paulo nobedo motang’ kaka Yesu ne osewacho, to ere kaka wanyalo luwo ranyisine?

¹³ Oganda ma achach ma ne ni Thesalonika ne ok ochungo tij lendo. Nikech ang’o? Mokwongo, ne ok ginyal yudo Paulo gi Sila. E wi mano, nenore ni jotelo mag taondno ne ok oyie gi weche ma ne odonjnego Paulo gi Sila. Bang’ “kawo pesa mar singo ma ne dwarore,” ma nyalo bedo ni ne en fain ma ne ogogi, ne gigonyo Jason kaachiel gi owete mamoko ma ne okel e nyimgi. (Tich 17:8, 9) Paulo noluwo weche ma ne Yesu owacho ma wacho ni “beduru motang’ kaka thuonde kendo ma onge bura kaka akuche,” kendo notimo kamano kuom wuok mapiyo e alwora ma ne inyalo hinyeeno mi odhi lendo kamachielo. (Mat. 10:16) Nenore maler ni chir ma ne Paulo nigo ne ok en tok teko. Ere kaka Jokristo ma kindegi nyalo luwo ranyisine?

¹⁴ E kindewagi, jotend dinde ma luongore ni Jokristo osetemo siayo ji mondo gimonj Joneno mag Jehova. Gisiayoga jotelo mondo okum Joneno, ka giriambo ni Joneno ng’anyo ne sirkal kendo gijiwo jomoko be mondo  otim kamano. Mana kaka e kinde Jokristo mokwongo, nyiego e ma miyo ji kwedowa kata mana e kindegi. Jokristo madier ok tim gik ma miyo gidonjo e chandruok. Watemoga mondo kik warakre gi joma nigi mirima mager kendo ma ok oikore winjowa, kar mano, wadhi nyime timo tijewa gi kuwe kendo limogi bang’e ka weche osekuwe.

15. Jo-Beria notimo ang’o ka ne giwinjo wach maber?

¹⁵ Mondo gires ngimagi, nonyis Paulo gi Sila mondo odhi Beria, ma ne en kilomita 65 kama. Ka ne gichopo, Paulo nodhi e sunagogi mondo owuo gi joma ne ochokore kuno. Ne gimor ahinya yudo joma ne nyalo winjogi! Luka nondiko ni Jo-Yahudi ma ne ni Beria ne nigi “chuny maber moloyo Jo-Yahudi ma ne ni Thesalonika nimar ne girwako wach Nyasaye ka gin gi chuny mamor, ka ginono Ndiko adimba pile ka pile mondo gine ka be wechego ne ni kamano adier.” (Tich 17:10, 11) Be wechego nyiso ni joma ne orwako wach ma ne ni Thesalonika ne ok gin joma beyo? Ooyo ngang’. Bang’e, Paulo nondikonegi kama: “Bende wasiko ka wagoyo ne Nyasaye erokamano ma ok wawe nikech ka nuyudo wach Nyasaye, ne urwake, ok kaka wach dhano, to kaka wach Nyasaye mana kaka en gadier, ma bende tiyo kuomu un jo moyie.” (1 The. 2:13) Kata kamano, ang’o momiyo Jo-Yahudi ma ne ni Beria ne nigi chuny maber kamano?

16. Ang’o momiyo Luka nowacho ni Jo-Beria ne nigi “chuny maber”?

¹⁶ Kata obedo ni Jo-Beria ne winjo wach manyien, ne ok giketo kiawa kata  kwedo wachno; bende, mano ok nyis ni ne owuondgi mayot. Mokwongo, ne gichiko itgi adimba ma giwinjo wach ma ne Paulo lando. Kae to ne gitiyo gi Muma mondo ginon ka weche ma ne Paulo leronegigo ne gin adier. E wi mano, ne gipuonjore Muma gi kinda pile ka pile, to ok mana chieng’ Sabato kende. Ne gitimo kamano gi “chuny mamor,” kendo ne gitiyo gi thuologi mondo ginon kaka Ndiko siro weche manyien ma ne gipuonjorego. Kae to ne gibolore ahinya ma gitimo lokruoge ma ne dwarore nikech “thothgi ne oyie.” (Tich 17:12) Mano e momiyo Luka nowacho ni ne gin-gi “chuny maber”!

17. Jo-Beria noketonwa ranyisi mane maber, to ere kaka wanyalo dhi nyime luwo ranyisi margi kata bang’ ka wasebedo Jokristo?

¹⁷ Jo-Beria ne ok ong’eyo ni yo ma ne girwakogo wach maber ne idhi ndik e Wach Nyasaye mondo obed kaka ranyisi maber ma ji nyalo luwo nyaka e kindewagi. Ne gitimo mana kaka Paulo ne paro ni ne gidhi timo kendo kaka Jehova ne dwaro ni gitim. Mano e gima watimoga e kindewagi. Wajiwoga ji mondo ginon Wach Nyasaye adimba, kendo gibed gi yie motegno. Bang’ bedo Jokristo, be mano nyiso ni koro onego wagik gi kanyo? Ooyo, dwarore ni wamed bedo gi siso mar puonjruok wach Jehova kendo tiyo gi puonjgo e ngimawa. Ka watimo kamano, wamiyo Jehova thuolo mar rieyowa kendo tiegowa kaluwore gi dwache. (Isa. 64:8) Timo kamano miyo wamoro chuny Wuonwa manie polo kendo obiro dhi nyime tiyo kodwa.

18, 19. (a) Ang’o momiyo Paulo nowuok Beria, to ere kaka noketonwa ranyisi maber e yo ma ne onanogo? (b) Paulo koro ne dhi lendo ne jomage, to ne odhi timo kamano kanye?

¹⁸ Paulo ne ok odak aming’a e taon mar Beria. Wasomo e ndiko niya: “Ka Jo-Yahudi ma ne oa Thesalonika nofwenyo ni Paulo ne yalo wach Nyasaye e dala mar Beria bende, ne gibiro kanyo mondo gimi oganda obed gi mirima. Eka gikanyono owete nochiko Paulo mondo odhi nyaka e nam, to Sila kod Timotheo ne odong’ chien. To jo ma ne ni kod Paulo ne okowe nyaka Athens kendo ne giweye.” (Tich 17:13-15) Mano kaka jowasigu mag wach maber ne gin jokinda! Ne giriembo Paulo Thesalonika kendo ne gidhi nyaka Beria mi gitemo siayo ji mondo kik giwinj Paulo, en mana ni kinda mar jowasigugo ne odhi nono. Paulo nong’eyo ni nitie alwora mang’eny ma ne pod onyalo lendoe, omiyo ne odhi nyime gi tij lendo kamachielo. Wan be onego wang’ad ni wabiro dhi nyime chung’ motegno mondo kinda ma jowasikwa timo kik nyos chunywa mi wawe tij lendo!

¹⁹ Bang’ chiwo neno e okang’ mong’ith ne Jo-Yahudi ma ne ni Thesalonika kod Beria, Paulo nopuonjre weche mathoth e wi chiwo neno gi chir, kendo tiyo gi Ndiko e lero gik ma ne opuonjo. Wan be wasepuonjre gik mathoth. Kata kamano, Paulo koro ne dhi lendo ne joma opogore. Ne odhi lendo ne joma wuok e ogendni mamoko modak Athens. Jogo ne dhi rwako nade wach ma ne odhi landonegi? Wabiro neno mano e sula ma luwo.