1, 2. (a) Ang’o momiyo ranyisi mar Noa, Daniel, kod Ayub nyalo miyo wabed gi chir? (b) Ezekiel nondiko weche ma yudore e Ezekiel 14:14 e kinde ma weche ne chalo nade?

BE DIBED ni ituori, in gi pek mag yuto, kata isandi? Be samoro iwinjoga ka tekni bedo ma mor sama itiyo ne Jehova? Ka en kamano, to kare ranyisi mar Noa, Daniel, kod Ayub nyalo konyi mondo ibed gi chir. Ne gin dhano morem kaka wan, kendo ne giyudo tembe machalo gi ma wayudo moriwo moko ma ne nyalo kelonegi tho. Kata kamano, ne gi makore gi Jehova ma giketonwa ranyisi maber mar bedo gi yie motegno kod winjo Nyasaye.—Som Ezekiel 14:12-14.

² Ezekiel nondiko weche manie ndiko ma tayowa kawuono ka en Babilon e higa mar 612 Ka Kristo Podi. * (Eze. 1:1; 8:1) Nochiegni keth Jerusalem e higa mar 607 mana kaka ne osekor  nikech Jo-Yahudi noseweyo lamo Jehova. Mana ji manok kende e ma ne nigi kido ma beyo kaka mag Noa, Daniel, kod Ayub, kendo gin e ma ne giwinjore mondo oketnegi alama mar tony. (Eze. 9:1-5) Jogo noriwo Jeremia, Baruk, Ebed-melek, kod Jo-Rekab.

3. Ang’o ma wadwaro nono e sulani?

³ E kindegi bende, mana joma Jehova kwano ni gin joma tir kaka Noa, Daniel, kod Ayub e ma ibiro ketnegi alama mar tony e kinde ma ibiro keth piny marachni. (Fwe. 7:9, 14) Omiyo, weuru wanon ane gimomiyo Jehova ne otiyo kodgi kaka joma noketo ranyisi ma beyo mag bedo gi timbe makare. Sama wawuoyo e wi moro ka moro kuomgi, wadwa neno ni (1) gin pek mage ma ne giromogo kod (2) kaka wanyalo bedo gi yie kendo winjo Nyasaye mana kaka ne gitimo.

4, 5. Noa ne oromo gi pek mage, to ere kaka noketo ranyisi maber mar nano?

⁴ Pek ma Noa noromogo. Kinde ma kwar Noa miluongo ni Enok ne odak e piny, timbe ji nosebedo maricho ahinya. Jogo ne wacho “gik ma kelo bwok” e wi Jehova. (Juda 14, 15) Mahundu ne ng’eny. Chop kinde Noa, “piny nopong’ gi achach.” Malaike maricho norwako dend dhano ma gikendo mon me piny kendo ginyuolo kodgi nyithindo ma robede ma ne kwiny ahinya. (Cha. 6:2-4, 11, 12) Noa to ne opogore gi jogo. “Noa noyudo ng’wono e nyim Jehova. . . . Ne en ng’a makare kendo malong’o e tiengege duto, kendo Noa nowuotho gi Nyasaye.”—Cha. 6:8, 9.

⁵ Wechego nyisowa ang’o e wi Noa? Mokwongo, Noa ne owuotho gi Nyasaye kuom kinde malach ahinya ka ne ataro pok obiro. Ne owuotho kode kuom higni ma dirom 600, to ok 70 kata 80 ma gin higni ma dhano dakie e kindegi. (Cha. 7:11) Mopogore kodwa, ne onge kanyakla ma Noa ne nyalo dhiye mondo ojiwre gi jowetene, to wedene bende ne ok oriwe lwedo. *

6. Noa ne onyiso e yore mage ni en gi chir?

⁶ Noa ne ok dwar mana dak e ngima maber. Ne en “jal ma ne yalo wach makare” ma ok oluor kata matin, ka onyiso ji ayanga yie ma ne en-go kuom Jehova. (2 Pet. 2:5) Jaote Paulo ne ondiko niya: “Kokalo kuom yieneno, nonyiso ni bura oloyo piny.” (Hib. 11:7) Nyaka bed ni ji ne jaro Noa, ne sande, kendo samoro nitie joma ne sieme ka gidwaro hinye. Kata kamano, ne ok ‘oluoro dhano.’ (Nge. 29:25) Kar mano, Jehova ne omiye chir mana kaka omiyo jotichne duto.

7. Noa noromo gi pek mage ka ne ogero yie?

⁷ Bang’ ka Noa nosewuotho gi Nyasaye kuom higni mokalo mia abich, Jehova nonyise ni oger yie ma ne dhi reso dhano kod le. (Cha. 5:32; 6:14) Onge kiawa ni tijno ne ok dhi bedo mayot. Noa nong’eyo ni tij gero yieno ne dhi miyo ji ojare kendo okwede. Kata kamano, ne owinjo Nyasaye mogero yie. Muma wacho ni ‘Noa notimo duto ma Nyasaye nochike.’—Cha. 6:22.

8. Ere kaka Noa nogeno Nyasaye mondo opidhe gi joode?

⁸ Pek machielo ma Noa noromogo ne en manyo gige ringruok ne joode. Ka ne ataro pok obiro, ne chuno ni ji duto moriwo nyaka Noa opur matek mondo giyud chiemo. (Cha. 5:28, 29) Kata kamano, Noa ne oketo genone duto kuom Nyasaye to ok kuom gige ringruok. Kata sama ne ogero yie ma en tich ma ne okawo higni 40 kata 50 mondo orum, noketo pache duto kuom weche  Nyasaye. E wi mano, nodhi nyime geno Nyasaye kuom higni 350 bang’ ataro. (Cha. 9:28) To mano kaka Noa noketo ranyisi maber mar bedo gi yie motegno!

9, 10. (a) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Noa mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye? (b) Jehova neno nade joma luwo chikene?

⁹ Kaka wanyalo luwo ranyisi mar Noa mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye. Watimo kamano ka wabedo gi tim makare kaka Nyasaye dwaro, ka wapogore gi piny Satan, kendo ka waketo Pinyruoth obed mokwongo e ngimawa. (Mat. 6:33; Joh. 15:19) En adier ni kit ngimawa ok mor jopiny. Nikech waluwo chike mag Muma e weche kend kendo ok wadonjre e timbe mag terruok, mano osemiyo ji mang’eny owacho gik maricho kuomwa. (Som Malaki 3:17, 18.) Kata kamano, wan waluoro Jehova to ok dhano, mana kaka Noa notimo. Wang’eyo ni Jehova kende e ma miyo ji ngima ma nyaka chieng’.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ To nade in iwuon? Be ibiro dhi nyime ‘wuotho gi Nyasaye’ sama jomoko jari kata sama weche mag yuto oridoreni? Ka ibedo gi yie kendo iwinjo Nyasaye kaka Noa, bed gadier ni in bende Jehova biro riti.—Fil. 4:6, 7.

11. Gin pek mage ma Daniel kod osiepene adek noromogo e piny Babilon? (Ne picha manie chak sulani.)

¹¹ Pek ma Daniel noromogo. Daniel noter e tuech e piny Babilon, ma ne en piny mopong’ gi lamo nyiseche manono kod timbe juok. E wi mano, Jo-Babilon ne ochayo Jo-Yahudi ahinya kendo ne gijarogi ma giriwgi gi Nyasachgi ma Jehova. (Zab. 137:1, 3) Wachno nomiyo Jo-Yahudi ma nomakore gi Nyasaye kaka Daniel owinjo malit. Noyier Daniel gi osiepene adek ma Hanania, Mishael, kod Azaria mondo otieggi giti e od ruoth. Mano nomiyo ji mang’eny ne nyalo neno yiero ma ne gitimo. Kata mana chiemo ma ne itedonegi ne opogore gi mag jomoko. Nochopo kama chiemo kod gik mimadho nokelo wach nikech Daniel ne otamore chamo chiemb ruoth ma ne nyalo miyo oketh chik Jehova.—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Gin kido mage ma beyo ma Daniel ne nigo? (b) Jehova noneno Daniel nade?

¹² Nyalo bedo ni tem machielo mopondo ma Daniel noromogo notudore gi nyalo makende ma ne en-go ma nomiyo oyudo migepe moko madongo. (Dan. 1:19, 20) Kata kamano, ne ok obedo ng’at ma wiye tek kendo ma tiyo mana gi pache, to nobolore, ne ok okal tong’, kendo nomiyo Jehova duong’ kinde duto. (Dan. 2:30) Mano e momiyo kata obedo ni Daniel ne pod en rawera, Jehova ne onene kaka ng’at makare mana kaka ne oneno Noa kod Ayub. Be Jehova ne ni kare geno Daniel kamano? Ee! Daniel nomakore gi Jehova kendo notimo dwache e ngimane duto. Nenore ni Daniel ne en jahigni 90 gi wiye ka ne malaika mar Nyasaye onyise niya: “A Daniel, in ng’at moher ahinya.”—Dan. 10:11.

13. Ang’o momiyo Daniel ne dhi konyo Jo-Yahudi wetene?

¹³ Nikech Nyasaye noyie gi Daniel, nobedo jatelo maduong’ e loch mar Babilon kod mar Persia. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Nyalo bedo ni Jehova notayo weche mondo Daniel okony ogandane mana kaka Josef ne otimo e piny Misri, kod Esta gi Mordekai e piny Persia. * (Dan. 2:48) Parie kaka yo ma Jehova ne tayogo weche ne dhi hoyo Jo-Yahudi ma ne oter e tuech moriwo nyaka Ezekiel!

14, 15. (a) Ere kaka gik ma timore e ndalowagi chal gi ma ne timore e ndalo Daniel? (b) Ranyisi ma jonyuol Daniel noketo nyalo konyo nade jonyuol ma kindegi?

 ¹⁴ Kaka wanyalo luwo ranyisi mar Daniel mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye. Wan bende wadak kaka welo e piny mopong’ gi anjawo kod puonj mag miriambo. Mano en nikech Babilon Maduong’, mochung’ ne dinde duto mag miriambo kendo ma Muma luongo ni “kar dak mar jochiende,” osebedo ka wuondo ji. (Fwe. 18:2) Omiyo, wan bende ji nenowa kaka joma opogore ahinya to mano miyo gijarowa. (Mar. 13:13) Mana kaka Daniel, wan bende wasuduru machiegni gi Jehova Nyasachwa. Ka wabolore kendo wawinje kinde duto, obiro herowa.—Hag. 2:7.

¹⁵ Ranyisi ma jonyuol Daniel noketo nyalo puonjo jonyuol ma kindegi. E yo mane? Kata obedo ni timbe maricho nogundho ahinya e piny Juda e kinde ma Daniel pod en nyathi, Daniel nodhi nyime hero Nyasaye. Be hero Nyasaye ne en gima oporene? Ooyo, jonyuolne e ma ne otiege. (Nge. 22:6) Kata mana nying ma jonyuolne ne ochake ni Daniel ma tiende en ni “Nyasaye E ma Ng’adona Bura,” nyiso ni ne gin jonyuol ma oluoro Nyasaye. Omiyo un jonyuol, kik uol gi puonjo nyithindu, to beduru gi horruok sama utimo kamano. (Efe. 6:4) Lemuru kodgi kendo ulemnegi. Sama ukonyogi mondo giher adiera mag Muma, mano nyiso ni ukonyogi mondo giyud gueth mag Jehova.—Zab. 37:5.

16, 17. Ayub ne oromo gi pek mage?

¹⁶ Pek ma Ayub noromogo. Ayub noneno lokruoge madongo ahinya e ngimane. Ka ne pok oyudo tembe, ne en ng’at “maduong’ moloyo jo ma nodak kor wuok chieng’ duto.” (Ayub 1:3) Ne en ng’at momewo, mong’ere ahinya, kendo ji nomiye luor. (Ayub 29:7-16) Kata kamano, ne ok osungore koparo ni onyalo dak kata Nyasaye onge. Jehova noluonge ni ‘jatichne,’ ka owacho ni en “ng’at mogik kare, modimbore, moluoro Nyasaye, kendo otang’ gi richo.”—Ayub 1:8.

¹⁷ Ngima Ayub ne olokore ma piyo nono. Nobedo ng’at modhier kendo ma chandore malich. Wang’eyo ni Satan e ma nokelone chandruogego koriambo ni Ayub ne lamo Nyasaye nikech mwandu ma Nyasaye ne omiye. (Som Ayub 1:9, 10.) Jehova ne ok oweyo aweya wechego kamano. Kar mano,  ne omiyo Ayub thuolo mar nyiso ni omakore kode, kendo ni ne olame nikech ohere.

18. (a) Ang’o ma mori e yo ma Ayub nomakorego gi Nyasaye? (b) En ang’o ma wanyalo puonjore e wi Jehova ka luwore gi kaka notimo ne Ayub?

¹⁸ Satan nokelo ne Ayub masiche mager ma ne miyo Ayub oparo ni Nyasaye e ma kelone tembego. (Ayub 1:13-21) Kae to bang’e, osiepene adek ma ne wuondore ni hoye ne onyise weche malit ka gitemo wacho ni Nyasaye e ma ne chwade. (Ayub 2:11; 22:1, 5-10) Kata kamano, Ayub ne odhi nyime makore gi Nyasaye. En adier ni nitie kinde moko ma ne owacho weche moko maricho e wi Jehova, to gima ber en ni Jehova ne ong’eyo lit ma ne en-go. (Ayub 6:1-3) Nyasaye ne oneno kaka Ayub ne omakore kode motegno kata obedo ni chunye ne onyosore nikech Satan ne sande malit. Ka ne masichego orumo, Jehova ne omiyo Ayub gik ma ne en-go motelo nyadiriyo, kendo noguedhe momede higni 140 bang’ yudo masichego. (Jak. 5:11) Nodhi nyime tiyo ne Jehova gi chunye duto kuom kindeno duto. Wang’eyo mano nade? Noyudo higni mang’eny osekadho nyaka ne Ayub tho ka ne Ezekiel ndiko weche manie ndiko ma tayo sulani.

19, 20. (a) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Ayub mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye? (b) Ere kaka wanyalo kecho jomoko kaka Nyasaye kecho ji?

¹⁹ Kaka wanyalo luwo ranyisi mar Ayub mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye. Kata bed ni wanie chal matek manade, wadhiuru nyime geno Jehova, wamakre kode, kendo waluw chikene gi chunywa duto. Kuom adier, wan gi gik mang’eny momiyo onego watim kamano moloyo kata Ayub. Wang’eyo gik mathoth e wi Satan kod riekni motiyogo. (2 Kor. 2:11) Wamor ni bug Ayub konyowa e okang’ moro mondo wang’e gimomiyo Nyasaye oweyo chandruok mondo obedie. Weche ma Daniel nokoro konyowa ng’eyo ni Pinyruodh Nyasaye en sirkal ma biro locho e piny mangima ka Kristo Yesu e jatelo. (Dan. 7:13, 14) Bende, wang’eyo ni machiegnini Pinyruodhno biro golo chandruoge duto.

²⁰ Gik ma notimore ne Ayub bende puonjowa ni onego wakech Jokristo wetewa ma nyalo bedo ni romo gi pek moko e ngimagi. Moko bende nyalo mwomore gi wach mana kaka Ayub. (Ekl. 7:7) Kata kamano, kar ng’adonegi bura, onego watem ng’eyo gimomiyo giwinjo kamano kendo wakechgi. Ka watimo kamano, wanyiso ni waluwo ranyisi mar Jehova, wuonwa ma jahera kendo makecho ji.—Zab. 103:8.

21. Ndiko mar 1 Petro 5:10 paronwa gik mage ma notimore ne Noa, Daniel, kod Ayub?

²¹ Kata obedo ni Noa, Daniel, kod Ayub nodak e kinde mopogore opogore kendo ne giromo gi chandruoge mopogore opogore, giduto ne ginano e chandruogego. Kit ngimagi paronwa weche ma jaote Petro nondiko niya: ‘Bang’ ka useyudo sand kuom kinde manok, Nyasach ng’wono duto mogundho biro miyo tiegruok maru obed moromo chuth. Obiro miyo uchung’ matek, obiro tegou, kendo obiro miyo ugurru e mise ma ok yiengni.’—1 Pet. 5:10.

22. Ang’o ma wabiro puonjore e sula ma luwo?

²² Jehova jiwo jotichne ma kindegi kotiyo gi weche ma Petro nondiko ni obiro konyogi mondo gichung’ motegno. Waduto wagombo ni Jehova otegwa mondo wasik e lamo madier. Kuom mano, waluwuru ranyisi mar Noa, Daniel, kod Ayub mar bedo gi yie kendo winjo Nyasaye! Mana kaka wabiro neno e sula ma luwo, jogo nochung’ motegno nikech ne ging’eyo Jehova e yo maber. Ne ging’eyo gik moko duto ma Nyasaye ne dwaro ni gitim. (Nge. 28:5) Wan bende wanyalo timo kamano.