1. Ang’o momiyo waduto wadwaro ni ohowa?

ONGE ng’ato ang’ata ma nyalo wacho ni ok odwar ni ohoye. Waduto wan gi parruok moko, seche moko be weche ok dhinwa kaka dwaher, kata nyalo bedo ni chandruok obembowa. Chunywa be nyalo nyosore nikech bedo moti, midekre, kata tho mar watwa kata osiepwa. Moko kuomwa bende isando. Timbe gero bende medore kamoro amora. Wan gadier chuth ni ‘kinde matekgi’ nyiso ni wadak e “ndalo mag giko,” kendo wang’eyo ni kaka odiechieng’ kodiechieng’ medo kalo, e kaka piny manyien be medo kayo machiegni. (2 Tim. 3:1) Kata kamano, chunywa pod nyalo nyosore nikech samoro waserito aming’a mondo giko ochopi to podi, to chandruok be medore ameda. Kare ere kama wanyalo yudoe weche ma hoyowa?

2, 3. (a) Gin weche mage ma wang’eyo e wi janabi Habakuk? (b) Ang’o momiyo wadwaro nono bug Habakkuk?

² Mondo wayud dwoko, wadwaro nono bug Habakkuk. Kata obedo ni Muma ok nyiswa weche mathoth e wi janabi Habakuk kod gik ma notimo, buk miluongo gi nyinge oting’o weche ma nyalo jiwowa ahinya. Nenore ni tiend nyinge en “Kwako Ng’ato  Matek.” Nyalo bedo ni mano nyiso yo ma Jehova hoyogo jotichne kata yo ma jotich Jehova ketogo genogi kuome. Habakuk nowuoyo gi Jehova kopenjo Jehova penjo moko. To nikech Jehova notayo Habakuk mondo ondik mbakagino, wanyalo wacho ni Habakuk nopenjo penjogo e lowa.​—Hab. 2:2.

³ Kata obedo ni Muma nyisowa mana mbaka ma Habakuk nobedogo gi Jehova e kinde ma chunye nonyosore, buk miluongo gi nyinge en achiel kuom “weche duto ma ne ondik chon” e Muma “mondo kokalo kuom nano ma wanyiso, kendo kokalo kuom hoch moa e Ndiko, wabed gi geno.” (Rumi 15:4) Bug Habakkuk nyalo konyowa nade? Onyalo konyowa ng’eyo kaka wanyalo geno kuom Jehova. E wi mano, weche ma nokor e bug Habakkuk miyo wabedo gadier ni wanyalo siko ka wan gi chuny mokue kata mana sama wan gi chandruok. Koro, we wanon ane bug Habakkuk e yo matut.

4. Ang’o momiyo Habakuk ne winjo malit ahinya?

⁴ Som Habakkuk 1:2, 3. Habakuk nodak e kinde matek ahinya. Nowinjo malit ahinya nikech joma nolwore ne gin joma richo kendo ma nohero timbe gero. Gik maricho ma ne gitimogo ne dhi rumo karang’o? Ang’o momiyo Jehova ne ok okawo okang’ mapiyo mar tieko gigo? Habakuk ne neno ka jopinygi giwegi ne sando ji kendo timo gik maricho. Noneno ni onge dhano moro amora ma ne nyalo konye. Omiyo, noringo ir Jehova mondo okonye. Samoro Habakuk nochako paro ni Jehova ne ok dew gik ma ne timorego. Ne nenore ka gima Jehova ne deko ka pok okawo okang’. Be dibed ni in be iwinjo e chunyi kaka Habakuk ne winjo?

5. En puonj mane maduong’ ma wayudo e bug Habakkuk? (Ne picha manie chak sulani.)

⁵ Be dibed ni Habakuk noseweyo geno kuom Jehova? Be dibed ni noseweyo bedo gi yie kuom gik ma Jehova nosingo? Ooyo! Bedo ni Jehova e ma nonyiso chandruokne to ok dhano moro amora nyiso ni pod noketo geno kuome. Gik marichogo ne chando chunye nikech ne ok ong’eyo ni Jehova ne dhi kawo okang’ karang’o kod gimomiyo Jehova noweyo mondo one gik marichogo. Puonj maduong’ ma Jehova ne dwaro ni wang’e ka ne otayo Habakuk gi rohone maler mondo ondik chandruokne en ma: Kik waluor nyise gik ma chandowa. Kuom adier, okwayowa ni wanyise gik moko duto te ma chandowa. (Zab. 50:15; 62:8) Ngeche 3:5 bende jiwowa ni ‘wagen kuom Jehova gi chunywa duto kendo kik wagen kuom lony ma wan-go.’ Nyaka bed ni Habakuk nong’eyo wechego maler.

6. Ang’o momiyo lamo en gima duong’ ahinya?

⁶ Habakuk nokawo okang’ mokwongo mar sudo machiegni gi Jehova kaka Osiepne mogeno kendo Wuon-gi. Habakuk ne ok oweyo mondo gik ma ne chandego othung’e mana kende kotemo manyo kaka dotiekgi owuon. Kar mano, nolamo Jehova konyise gik moko duto ma ne chande. Mano e gima wan be onego watim. E wi mano, Jehova ma en Nyasaye ma winjo lamo kwayowa mondo waket genowa kuome ka wanyise gik ma chandowa. (Zab. 65:2) Ka watimo kamano, wabiro neno kaka Jehova dwoko kwayowa sama ohoyowa kendo otayowa. (Zab. 73:23, 24) Obiro konyowa ng’eyo paro me en-go kuom gik ma wakalee. Nyiso Jehova gik ma chandowa kowuok e chunywa ma iye en achiel kuom yore ma wanyisego ni wagene.

7. Jehova notimo ang’o ka Habakuk nosenyise gik ma ne chande?

⁷ Som Habakkuk 1:5-7. Bang’ ka Habakuk nosenyiso Jehova gik moko duto ma ne chande, nyaka bed ni samoro nowuoro okang’ ma Jehova ne dhi kawo. Nikech Jehova kecho jotichne kendo ong’eyo chandruok ma gikalee, ne ok odhawo ne Habakuk. Nong’eyo ni Habakuk ne ywak nikech gik malit ma nokalee. Jehova nonyiso Habakuk gik ma ne chiegni yudo oganda Jo-Yahudi ma nosebalo. Nyalo bedo ni Habakuk e ng’at ma Jehova nokwongo nyiso ni gik maricho ma ne timorego ne chiegni rumo.

8. Ang’o momiyo dwoko ma ne Jehova ochiwo ne nyalo chando chuny Habakuk?

⁸ Jehova nonyiso Habakuk ni ne ochiegni kawo okang’. Ne ochiegni kumo Jo-Yahudi ma ne timbegi richogo. Kuom wacho ni “e ndalou,” Jehova ne wacho ni nodhi kumo Jo-Yahudigo ka Habakuk pod ngima, kata ka moko kuom joma nodak e ndalone ne pod nitie. Mano ok e dwoko ma Habakuk ne paro ni Jehova ne dhi miye. Be dibed ni mano e dwoko ma nowinjore kode bang’ ywagore kamano? Dwoko ma Jehova nomiyeno nonyiso ni chandruok ne dhi medore ne Jo-Juda duto. Jo-Kaldai (tiende ni Jo-Babilon) ne gin jomahundu ma timbegi richo kendo mager ahinya moloyo jomaricho ma ne wuok e piny Juda ma bet nong’eyo yore Jehova. Ang’o ma ne nyalo miyo Jehova oti gi oganda mager ma ne ok lame mondo okum joge? Ka di ne bed ni in e Habakuk to Jehova ochiwo dwoko ma chalo kamano, ditimo nang’o?

9. Gin penjo mage ma nyalo bedo ni Habakuk nopenjore?

⁹ Som Habakkuk 1:12-14, 17. Kata obedo ni Habakuk nofwenyo ni Jehova ne dhi ng’ado ne joma richo bura kendo kumogi kotiyo gi Babilon, pod nodong’ ka chunye chandore. Kata kamano, nobolore monyiso Jehova ni pod en e ‘Lwandane.’ (Rap. 32:4; Isa. 26:4) Habakuk ne oikore hore kogeno ni Jehova pod ne dhi here kendo bedo mang’won kode. Mano nomiyo obedo gi chir mar penjo Jehova penjo mamoko kendo. Ang’o momiyo Nyasaye ne dhi weyo mondo weche omed bedo maricho e piny Juda? Ang’o momiyo ne ok odhi kawo okang’ mapiyo? Ang’o momiyo Nyasaye ma wuon teko duto ne dhi weyo mondo gik ma chando chuny jotichne omedre ameda? Ang’o momiyo ne odhi ling’ aling’a to joma richo medo mana bedo mang’eny moloyo joma beyo to en Jaler ma ‘wang’e ok nyal ng’iyo gik maricho’?

10. Ere kaka kinde moko wan be wanyalo winjo e chunywa kaka Habakuk nowinjo?

¹⁰ Nitie kinde ma wan bende wanyalo winjo e chunywa kaka Habakuk nowinjo. Wan be wawinjo Jehova. Nikech wang’eyo ni oherowa, wasomo Wachne kendo puonjore e yo matut, kendo mano miyowa geno. Riwruok mar ogandane konyowa ng’eyo gik mosingonwa. Kata kamano, pod wanyaloga penjore e chunywa ni, ‘Chandruokwa biro rumo karang’o?’ Nitie puonj ma wanyalo yudo e weche ma Habakuk nomedo wacho.

11. Bang’ goyo mbaka gi Jehova, ang’o ma Habakuk nong’ado ni ne odhi timo?

¹¹ Som Habakkuk 2:1. Mbaka ma ne Habakuk ogoyo gi Jehova ne omiyo Habakuk obedo gi chuny mokue. Omiyo, ne ong’ado ni ne odhi hore korito mondo Jehova okaw okang’. Mae ok en gima nobukorego abuka e sechego kae to orumo gi kanyo. Bang’ kinde, nonwoyo yiero ma nosetimo  mar hore korito Jehova. Nowacho niya: “Ahora mos, karito chieng’ . . . masira.” (Hab. 3:16, The Bible in Luo, 1976) Jotich Jehova mamoko bende nohore ka ne girito mondo Jehova okaw okang’, kendo ranyisi ma ne giketo jiwowa mondo wan bende kik waol gi rito Jehova.​—Mika 7:7; Jak. 5:7, 8.

12. Gima Habakuk nong’ado ni nodhi timo puonjowa ang’o?

¹² Gima Habakuk nong’ado ni nodhi timo puonjowa ang’o? Mokwongo, ok onego waol gi nyiso Jehova gik ma chandowa kata bed ni waromo gi tembe ma chalo nade. Mar ariyo, onego wawinj gik ma Jehova nyisowa kokalo kuom Wachne kod riwruok mar ogandane. Mar adek, onego wahore ka warito Jehova ka wan gadier chuth ni obiro tieko lit ma wan-go e kinde mowinjore. Ka wadhi nyime nyiso Jehova gik ma ni e chunywa ma iye kendo dhi nyime winje ka wahore mana kaka Habakuk notimo, wabiro bedo gi chuny mokue, to mano biro konyowa nano. Geno ma wan-go biro miyo wamed hore, to horuok biro miyo wasik ka wamor kata mana sama masiche olworowa. Bedo gi geno miyo wabedo gadier chuth ni Wuonwa ma ni e polo biro kawo okang’ e sa mowinjore.​—Rumi 12:12.

13. Gin weche mage mabeyo ma wayudo e Habakkuk 2:3?

¹³ Som Habakkuk 2:3. Onge kiawa ni Jehova ne mor gi yiero ma Habakuk notimo mar rito mos kohore. Nong’eyo maber gik ma Habakuk ne kalee kod kaka nowinjo e chunye. Kuom mano, Jehova nohoye e yo mang’won konyise ni ne odhi yudo dwoko mag penjo ma ne chande. Jehova ne chiegni kawo okang’ mar tieko gik ma ne chandego. Ne chalo ka gima Jehova nyiso Habakuk kama: “Hori ahoya kendo igen kuoma. Abiro rieyo weche ma chandigo kata bed ni nyalo nenore ni adeko!” Jehova noparone ni noseketo kinde sie ma nodhi timoe gik ma nosingo. Nonyiso Habakuk ni orit arita mondo dwache ochopi. Gikone, weche ne dhi bedo maber.

14. Onego wayier mar timo ang’o kata bed ni chandruok olworowa?

¹⁴ Ka wadhi nyime rito Jehova kendo timo gik moko duto monyisowa, mano biro miyo wabed gi chir kaachiel gi chuny mokue kata bed ni chandruok olworowa. Yesu nowacho ni wagen kuom Jehova nikech en e jal mong’eyo rito sa, kar keto pachwa kuom “kinde kata ndalo” ma Nyasaye pok oelonwa. (Tich 1:7) Kuom mano, kik chunywa ol; kar mano, wadhi adhiya nyime rito Jehova ka wabolore, ka wan gi yie, kendo ka wahore ka gie sechegogogo watiyo gi thuolo ma wan-go e tiyo ne Jehova kar nyalowa.​—Mar. 13:35-37; Gal. 6:9.

15, 16. (a) Gin singo mage ma yudore e bug Habakkuk? (b) Singogo puonjowa ang’o?

¹⁵ Jehova singo ne joma omakore kode niya: “Ng’at makare nobedi mangima kuom yie mare,” kendo “piny biro pong’ kod ng’eyo wach duong’ mar Jehova.” (Hab. 2:4, 14) Ee, ji duto mogeno kuom Jehova biro yudo ngima.

¹⁶ Singo ma yudore e Habakkuk 2:4 nyalo nenore ka gima ok lich ahinya kosome awiye-awiye. Kata kamano, jaote Paulo nokawo singono mapek ahinya mi nonwoye nyadidek! (Rumi 1:17; Gal. 3:11; Hib. 10:38) Kata bed ni ng’at makare nyalo romo gi chandruok ma romo nade, yiene motegno kod geno kuom Jehova biro miyo gikone one kaka Jehova chopo dwache. Jehova nyisowa ni kik waket mana  pachwa kuom gik ma sani, to kar mano, wang’i nyime.

17. Bug Habakkuk nigi weche mage ma miyowa geno?

¹⁷ Bug Habakkuk oting’o puonj ma nyalo konyowa e ndalo mag gikogi. Jehova osingo ngima ne ng’ato ang’ata ma kare moketo yie kuome kendo mogene. Wadhiuru nyime tego yiewa kuom Jehova kendo wamed gene kata bed ni waromo gi chandruok kod parruok mapek ma romo nade. Kokalo kuom bug Habakkuk, Jehova singonwa ni obiro konyowa kendo resowa. Okwayowa ni wagen kuome kendo wahore sama warito kinde ma piny duto biro pong’ gi jotichne ma mor kendo ma chunygi muol, ka koro Pinyruodhe locho.​—Mat. 5:5; Hib. 10:36-39.

18. Weche Jehova nojiwo Habakuk nade?

¹⁸ Som Habakkuk 3:16-19. Weche Jehova nojiwo Habakuk ahinya. Wechego nomiyo oparo matut kuom gik ma Jehova nosetimo ne joge e kinde ma nosekalo. Koro nonyalo medo geno Jehova. Nong’eyo ni kare Jehova ne dhi kawo okang’ mapiyo! Mano nohoyo chunye kata obedo ni nong’eyo ni chandruokne pod ne nyalo dhi nyime kuom kinde. Kiawa ma ne en-go norumo mi obedo gi geno motegno ni Jehova nigi teko mar reso jotichne. Nowacho weche ma nyiso geno ma ne en-go kuom Nyasaye, kendo ma nyalo bedo ni onge ng’ato ang’ata ma nosegawacho. Josomo moko wacho ni weche ma ni e kwan matindo 18 inyalo lok aching’ ni, “Anachikra gi mor kuom Ruoth; anamiel nikech mor ma an-go kuom Nyasaye.” Mago doko weche ma miyowa geno! Jehova osingonwa gik mabeyo, kendo onyisowa gik ma miyo wabedo gadier ni obiro miyo dwache ochop mapiyo ahinya.

19. Wanyalo timo ang’o mondo wan bende Jehova ohowa kaka nohoyo Habakuk?

¹⁹ Puonj maduong’ ahinya ma wayudo e bug Habakkuk en ni waket geno kuom Jehova. (Hab. 2:4) Wanyalo bedo gi geno ma kamano ka watimo kinda mondo winjruokwa gi Jehova omed bedo motegno kuom (1) nyiso Jehova gik moko duto ma chandowa; (2) winjo gik ma Jehova nyisowa kokalo kuom Wachne kod riwruok mar ogandane; kod (3) horuok ka warito Jehova. Mago e gik ma janabi Habakuk notimo. Kata obedo ni weche ma nochakogo ne gin mag lit kod kuyo, notieko gi weche ma nyiso mor kod geno. Waluwuru ranyisi mar Habakuk mondo wan bende Jehova ohowa! Be nitie ng’ama chielo ma dihowa e piny ma rachni ma loyo Jehova? Onge!