1. En ang’o ma biro hoyowa sama wawinjo ka wan kendwa kendo chandruoge obembowa? (Zaburi 118:5-7)

BE ISEGAWINJO ka gima in kendi, kendo onge ng’ama nyalo konyi sama inyagori gi chandruok moro? Mano gima osetimore ne ji mathoth moriwo nyaka jotich Jehova momakore kode. (1 Ru. 19:14) Ka gima kamano otimoreni, par weche ma Jehova singogi: ‘Ok anaweyi, kendo ok anajwang’i.’ Omiyo, wanyalo wacho gi chir niya: “Jehova e jakonyna; ok abi luor.” (Hib. 13:5, 6) Jaote Paulo nondiko wechego ne Jokristo wetene ma ne ni Judea chiegni higa mar 61. Wechegego paronwa gik ma jandik-zaburi moro nowacho e Zaburi 118:5-7.​—Som.

2. Gin ang’o ma wabiro nono e sulani, to nikech ang’o?

² Mana kaka jandik-zaburino nowacho, Paulo nong’eyo ni Jehova e Jakonyne. Kuom ranyisi, higni mokalo ariyo ka pok ne ondiko barua ne Jo-Hibrania, ne otony e wuoth moro ka ne nam ochacho kendo opong’ gi apaka. (Tich 27:4, 15, 20) Jehova nobedo Jakonyne kinde matin ka pok nodhi e wuodhno, kendo nokonye e wuodhno duto. We wanon ane yore moko adek ma Jehova nokonyego. Jehova nokonye kotiyo gi Yesu kod malaike, joma ni e loch, kaachiel gi Jokristo wetene. Nono kaka Jehova notiyo gi yorego e konyo Paulo, biro miyo wamed geno ni Jehova biro konyowa sama wan e chandruok.

3. En wach mane ma nyaka bed ni ne chando pach Paulo, to nikech ang’o?

³ Paulo ne dwaro kony. E higa mar 56 kama, jomoko noywaye nyaka oko mar hekalu ma ne ni Jerusalem kendo  temo nege. Kinyne ka ne oter Paulo e nyim Sanhedrin, joma ne kwede ne chiegni kidhe matindo tindo. (Tich 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Gie kindeno, nyaka bed ni Paulo ne parore ni to obiro sandore kamano nyaka karang’o.

4. Ere kaka Jehova nokonyo Paulo kotiyo gi Yesu?

⁴ En kony mane ma Paulo noyudo? E otieno ma ne omake Paulono, Ruoth Yesu nowachone niya: “Bed gi chir! Nimar mana kaka isebedo kichiwo neno kuoma e okang’ mong’ith Jerusalem, e kaka ibiro chiwo neno Rumi bende.” (Tich 23:11) To mano kaka noyudo jip e kinde mowinjore ndi! Yesu nopwoyo Paulo kuom neno ma ne ochiwo Jerusalem. Kendo nosingo ne Paulo ni obiro chopo Rumi mi omed chiwo neno kuno bende. Bang’ yudo singono, Paulo nowinjo ka koro oonge luoro moro amora mana ka nyathi man but wuon mare.

5. Ere kaka Jehova nokonyo Paulo kotiyo gi malaika? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁵ Gin chandruoge mage mamoko ma Paulo noromogo kendo? Chiegni higni ariyo bang’e, Paulo ne ni e meli ka gidhi Italia, kendo melino noromo gi apaka mager mi jowuoth duto oneno mana ka tho e ma koro ochomogi. To e ma pod Paulo ne onge luoro kata matin. Nikech ang’o? Nonyiso joma ne gin-go e melino niya: “E otienoni, malaika mar Nyasaye ma an ng’ate kendo ma atiyone, ne obiro mochung’ buta mowachona niya: ‘Kik iluor, Paulo. Nyaka ibi ichung’ e nyim Kaisar, kendo ne! Kuom ng’wonone, Nyasaye biro reso ji duto ma in-go e meli nikech in.’” Jehova notiyo gi malaika mondo onwo ne Paulo weche ma noyudo osenyise kotiyo gi Yesu. Kuom adier, Paulo nochopo Rumi mana kaka nosingne.​—Tich 27:20-25; 28:16.

6. En ang’o ma Yesu nosingonwa ma jiwowa, to nikech ang’o?

⁶ En kony mane ma wayudo? Yesu biro konyowa mana kaka nokonyo Paulo. Kuom ranyisi, Yesu osesingo ne jolupne duto niya: “An kodu kinde duto nyaka e giko mar ndalo.” (Mat. 28:20) Weche ma ne Yesu owachogo jiwowa ahinya. Nikech ang’o? En nikech nitie kinde moko ma nyaloga bedonwa matek nano. Kuom ranyisi, ka po ni watwa kata osiepwa moro otho, nyaka wanyagre gi kuyo ma wachno okelo ok mana kuom ndalo manok, to samoro kuom higni mathoth. Jomoko to nyaka nyagre pile gi pek ma giromogo nikech bedo moti. Jomoko bende  nyagore gi parruok mang’eny ma gin-go. Kata kamano, wayudo teko mar nano nikech wang’eyo ni Yesu ni kodwa “kinde duto,” moriwo nyaka e kinde ma weche tek.​—Mat. 11:28-30.

7. Ka luwore gi Fweny 14:6, Jehova konyowaga nade e kindegi?

⁷ Wach Nyasaye nyisowa ni Jehova biro konyowa kotiyo gi malaikene. (Hib. 1:7, 14) Kuom ranyisi, malaike tayowaga sama walando “wach maber mar Pinyruoth” ne joma a e “ogendni duto, gi dhoudi duto, gi dhok duto.”​—Mat. 24:13, 14; som Fweny 14:6.

8. Ere kaka Jehova nokonyo Paulo kotiyo gi jatend jolweny moro?

⁸ En kony mane ma Paulo noyudo? E higa mar 56, Yesu nosingo ne Paulo ni obiro chopo Rumi maber. Kata kamano, ne nitie Jo-Yahudi moko ma ne ni Jerusalem ma nochano monjo Paulo mondo ginege. Ka ne jatend jolwenj Rumi miluongo ni Klaudio Lusio ofwenyo wachno, nokonyo Paulo. Mapiyo, Klaudio nogolo chik mondo okow Paulo gi askeche nyaka Kaisaria ka giluwo yo moro ma ne en kilomita 105 kama koa Jerusalem. Ka en kuno, Feliks ma ne en gavana, nogolo chik mondo “orit Paulo e od ruoth Herode.” Joma ne dwaro nego Paulo koro ne ok nyal chopo ire.​—Tich 23:12-35.

9. Ere kaka gavana miluongo ni Festo nokonyo Paulo?

⁹ Higni ariyo bang’e, Paulo ne pod ni e od tuech. Festo e ma noduogo obedo gavana bang’ Feliks. Jo-Yahudi nosayo Festo mondo owe Paulo odhi Jerusalem oyale kuno, to Festo nodagi. Nyalo bedo ni Festo nofwenyo ni Jo-Yahudigo ne chano mar “kiyo Paulo ka en e ndara mondo ginege.”​—Tich 24:27–25:5.

10. Gavana miluongo ni Festo notimo ang’o ka ne Paulo okwayo mondo oyale gi Kaisar?

¹⁰ Bang’e, ne oyal Paulo ka en Kaisaria. To nikech Festo ne “dwaro moro Jo-Yahudi,” nopenjo Paulo kama: “Be diher dhi Jerusalem mondo ong’ad ni bura e nyima kuom wechegi?” Paulo samoro ne paro ni ne inyalo nege Jerusalem. Bende, nong’eyo gima nonyalo timo mondo ores ngimane, kendo ochop Rumi mondo odhi nyime gi tije mar yalo. Omiyo, Paulo nodwoke kama: “Akwayo ni oyala e nyim Kaisar!” Bang’ wuoyo gi jong’ad-rieko, Festo nonyise niya: “Isekwayo ni oyali e nyim Kaisar. Omiyo, e nyim Kaisar e ma ibiro yalie.” Paro maber ma Festo nong’adono noreso Paulo mondo jowasike kik nege. Bang’ kinde, Paulo nochopo Rumi kama koro ne enie mabor ahinya gi Jo-Yahudi ma ne dwaro nege.​—Tich 25:6-12.

11. Gin weche mage ma Isaya nowacho ma nyaka bed ni nojiwo Paulo?

¹¹ Ka ne pod Paulo rito mondo meli otergi Italia, nyalo bedo ni noparo siem ma ne janabi Isaya ochiwo ne joma kwedo Jehova. Roho mar Nyasaye notayo Isaya e wacho niya: “Chanuru gima udwaro timo, to ung’e ni chenrono biro kethore! Wachuru gima udwaro timo, to ung’e ni gino ok notimre, nimar Nyasaye ni kodwa!” (Isa. 8:10) Paulo nong’eyo ni Nyasaye biro konye, kendo nyaka bed ni mano nokonye nano kata e tembe mamoko ma pod nodhi romogo.

12. Julio nokonyo Paulo nade, to nyalo bedo ni Paulo nofwenyo wach mane?

¹² E higa mar 58, Paulo noidho meli  kodhi Italia. Nikech ne en mabus, nokete e bwo arita mar jatend-jolweny ma nyinge Julio. Koro, Julio e ma ne nyalo miyo ngima Paulo omed bedo moridore kata maber berie. Julio ne dhi tiyo nade gi teko ma ne en-go? Kinyne ka ne gigowo e dho wath moro, “Julio notimo ne Paulo tim ng’wono kuom yiene odhi ir osiepene mondo gikonye.” E kinde moro bang’e, Julio noreso ngima Paulo. E yo mane? Askeche ne dwaro nego mabuse te ma ne ni e meli, kata kamano, Julio notamogi ni kik gitim kamano. Nikech ang’o? Julio ne “dwaro ni Paulo ochop ka ngima.” Nyaka bed ni Paulo nofwenyo ni Jehova e ma ne tayo weche kotiyo gi jatend-jolweny ma notimone ng’wono kamano.​—Tich 27:1-3, 42-44.

13. Ere kaka Jehova nyalo tiyo gi joma ni e loch mondo okonywa?

¹³ En kony mane ma wayudo? Jehova nyalo tiyo gi rohone maler mondo joma ni e loch ochop dwache. Ruoth Solomon nowacho kama: “Chuny ruoth chalo gi aoche mag pi e lwet Jehova. Ochike kaka odwaro.” (Nge. 21:1) Wechegi tiendgi en ang’o? Dhano nyalo baro ohula mondo pi odhi kama gidwaro. E yo ma kamano bende, Jehova nyalo tiyo gi roho mare mondo olok pach joloch gitim dwache. Sama gima kamano otimore, joma ni e lochgo ng’adoga paro ma konyo jotich Nyasaye.​—Pim gi Ezra 7:21, 25, 26.

14. Ka luwore gi Tich Joote 12:5, wanyalo lemo ne jomage?

¹⁴ Ang’o ma wanyalo timo? Wanyalo lemo “ne ruodhi gi jotelo duto” sama gin gi ting’ mar ng’ado wach moro ma mulo ngima owetewa kod tijwa mar lendo. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Mana kaka Jokristo ma kinde mokwongo, walemoga ne owetewa gi nyiminewa ma ni e od tuech. (Som Tich 12:5; Hib. 13:3) E wi mano, wanyalo lemo bende ne jorit ute tuech ma ni kuonde ma otueye owetewa gi nyiminewa. Wanyalo sayo Jehova mondo jogo onyis owetewa kod nyiminewa ng’wono mana kaka Julio notimo ne Paulo.​—Tich 27:3.

15-16. Ere kaka Jehova notiyo gi Aristarko kod Luka e konyo Paulo?

¹⁵ En kony mane ma Paulo noyudo? E kinde ma ne Paulo dhi Rumi, Jehova nokonye nyadinwoya kotiyo gi Jokristo wetene. We wane ane ranyisi moko.

 ¹⁶ Aristarko gi Luka noramo ni nyaka gidhi gi Paulo Rumi. * Ne ging’ado ni gibiro dhi gi Paulo kata ang’o ma timrenegi kata obedo ni Yesu ne pok osingo ne ng’ato ang’ata kuomgi ni ne gidhi chopo Rumi ka gingima. Ne gifwenyo mana bang’e ka koro meli ma ne gintiere oromo gi apaka mager ni gidhi chopo ka ngima. Omiyo, sama Aristarko kod Luka noidho meli, nyaka bed ni Paulo nogoyo ne Jehova erokamano gi chunye duto kuom chiwone kony kokalo kuom owete ma ne omakore kodego.​—Tich 27:1, 2, 20-25.

17. Ere kaka Jehova nokonyo Paulo kotiyo gi Jokristo wetene?

¹⁷ Owete nokonyo Paulo nyading’eny ka ne en e wuoth. Kuom ranyisi, ka ne gin e taon mar Sidon, Julio noyie ne Paulo “odhi ir osiepene mondo gikonye.” Kendo bang’e ka ne gidhi Puteoli, Paulo gi jowetene noyudo owete kuno, kendo ‘owetego nokwayogi ni gibed kodgi kuom ndalo abiriyo.’ Seche ma owete man kuondego ne konyo Paulo gi jowetene gi gige ringruok, Paulo to ne jiwogi kuom nyisogi weche mabeyo ma nosetimorenegi. (Pim gi Tich Joote 15:2, 3.) Bang’ yudo kony koa kuom owetego, ne gidhi nyime gi wuodhgi.​—Tich 27:3; 28:13, 14.

18. Ang’o ma nochwalo Paulo mondo ogo ne Nyasaye erokamano kendo bedo gi chir?

¹⁸ Sama Paulo ne medo sudo machiegni gi Rumi, nyaka bed ni noparo weche ma noyudo osendiko ne jokanyaklano higni moko adek mokalo niya: “Kuom higni mang’eny, asegombo mondo abi iru.” (Rumi 15:23) Kata kamano, ne ok ong’eyo ni nodhi chopo kuno ka en mabus. Nyaka bed ni noyudo jip ahinya ka noneno owete moa Rumi ma nobiro romone! “Ka Paulo nonenogi, nogoyo ne Nyasaye erokamano kendo nobedo gi chir.” (Tich 28:15) Neni Paulo nogoyo  ne Nyasaye erokamano bang’ neno owetego. Nikech ang’o? Nikech Paulo noneno kendo ni Jehova ne konye kotiyo gi owetego.

19. Kaka oler e 1 Petro 4:10, ere kaka Jehova nyalo tiyo kodwa e konyo joma nigi chandruok?

¹⁹ Ang’o ma wanyalo timo? Be dibed ni ing’eyo owete gi nyimine moko e kanyaklau ma chandore nikech tuo moro kata nikech giromo gi pek moko e ngimagi? Samoro nyalo bedo ni watgi kata osiepgi moro otho. Ka wafwenyo ni ng’ato nigi chandruok moro, wanyalo kwayo Jehova e lamo mondo okonywa wawach kata watim gimoro ma nyalo konye. Nyalo bedo ni wach ma wawachono kata gima watimono e ma ne owadwa kata nyaminwano dwaro gie sechego. (Som 1 Petro 4:10.) * Jokristo ma wakonyogo nyalo bedo gi chir ni weche ma ne Jehova owachogi wuoyo kuomgi: “Ok anaweu, kendo ok anajwang’u.” Donge mano nyalo mori?

20. Ang’o momiyo wanyalo wacho gi chir ni: “Jehova e jakonyna”?

²⁰ Mana kaka Paulo kod owete ma ne ni kode e wuoth, wan bende waromoga gi chandruoge machalo gi apaka madongo. Sama waromo gi chandruoge kaka mago, wanyalo bedo gi chir nikech wang’eyo ni Jehova ni kodwa. Okonyowa kotiyo gi Yesu kod malaike. Bende, Jehova nyalo konyowa kotiyo gi joma ni e loch ka po ni mano biro chopo dwache. Kendo, mana kaka thothwa waseneno, Jehova tiyoga gi roho mare maler mondo ochwal jotichne okony owete gi nyimine ma romo gi chandruok. Kuom mano, mana kaka Paulo, wan bende wanyalo wacho gi chir niya: “Jehova e jakonyna; ok abi luor. Dhano adhana ditimna ang’o?”​—Hib. 13:6.