NE ONYUOLA e higa mar 1923 e gweng’ miluongo ni Hemsworth ma ni e taon mar Yorkshire e piny England. An gi owadwa achiel maduong’ ma nyinge Bob. Ka ne an ja higni ochiko kama, wuonwa ne oyudo buge moko ma ne elo ayanga puonj mag miriambo. Wuonwa ne ok mor gi wuondruok ma ne nitie e dinde mang’eny. Gik ma ne osomo e bugego nomore ahinya. Higni moko bang’e, Owadwa Atkinson ne olimowa mi otugonwa thumb san (phonograph) ma ne oting’o achiel kuom twege mag Owadwa Rutherford. Ne wafwenyo ni joma ne oloso twagno e joma ne ogoyo buge ma ne wan-goka! Jonyuolna ne okwayo Owadwa Atkinson mondo ochiemga kodwa gotieno mondo oduok penjo mang’eny ma ne wan-go e wi Muma. Ne ogwelwa e chokruoge ma ne timorega e dala owadwa moro ma ne ok odak mabor ahinya kodwa. Ne warwako adiera, kendo mapiyo bang’e, ne ochak kanyakla moro matin Hemsworth. Ne wahero rwako jorit-alwora (ma e kindeno niluongo ni zone servants) kod jopainia e gago. Bedo machiegni kodgi ne ojiwa ahinya.

Ne wachako timo ohala moro to wuonwa nonyiso owadwa kama: “Kidwaro bedo painia, kare onego wawere gi ohalani.” Bob ne oyie gi wach ma ne baba onyiseno, omiyo, ne owuok dala mondo odhi obed painia ka en jahigni 21. An bende higni ariyo bang’e ka koro ne an jahigni 16, ne abedo painia. Ng’enyne, ne alendoga ka an kenda e kor juma, kendo ne atiyoga gi kad mag chiwo neno (testimony cards) kod thumb san. Jehova ne oguedha mi ayudo japuonjre Muma moro ma ne timo dongruok maber. Mosmos, thoth joodgi japuonjrenano bende ne orwako adiera. E higa ma ne luwo, ne oketa mondo abed painia makende kaachiel gi Mary Henshall. Ne oorwa e alwora moro ma ne ok lende e kaunti ma Cheshire.

E kinde ma Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima ne dhi nyime, ne ogol chik ni joma mine bende odhi okony e lweny. Kaka joma ne tiyo ne Nyasaye gi thuologi duto, wan kaka jopainia makende ne waparo ni ne idhi dewwa mana kaka ne otim ne jomamoko ma ne a e dinde mamoko. Kata kamano, kot ne odagi mi ne otueya e jela kuom odiechienge 31 nikech natamora dhi e lweny. E higa ma ne luwo ka koro ne an jahigni 19, ne akwayo mondo sirkal oket nyinga kaka achiel kuom joma ok dhi e lweny nikech chunygi ok oyienegi timo mano. Ne oyala e kot diriyo, kata kamano, ne owit kesna oko. Gik  ma ne timorenago nomiyo ang’eyo ni kare roho maler e ma ne konya, kendo Jehova ne omako lweta mondo omiya teko.—Isa. 41:10, 13.

Ne aromo gi Arthur Matthews e higa mar 1946. E kindeno, ne obiro dak gi owadgi miluongo ni Dennis ma ne en painia makende Hemsworth. Noyudo oa e jela bang’ bedo kuno kuom dweche adek nikech notamore dhi e lweny. Wuon-gi nochako puonjogi adiera ka pod gitindo, kendo ne otisgi ka pod ne gin rowere. Bang’e, ne omi Dennis migawo manyien mar dhi Ireland mi oweyo Arthur kende. Jonyuolna ne mor ahinya gi Arthur nikech kindane kaachiel gi yo ma ne otimogo gik moko, omiyo, ne gikawe mi gidak kode. Ka ne adhi limo jonyuolna, ne wajaluoko sende gi Arthur bang’ chiemo. Mosmos ne wachako ndikore barua. E higa mar 1948, ne ochak otue Arthur e jela kuom dweche adek. Ne wakendore e higa mar 1949, kendo ne wadwaro ni wati ne Jehova gi thuolowa duto kuom kinde malach kaka nyalore. Jehova ne ni kodwa, kendo ne watemo ahinya mondo wabed joma ochanore. Ne watiyoga gi odiechienge mag rusa e goyo kibarua mar pono ne ji olemo e puothegi, to mano nokonyowa dhi nyime bedo jopainia.

Bang’ higa achiel, ne oorwa Northern Ireland. Ne wakwongo wadhi e taon miluongo ni Armagh, kae to bang’e ne wadar mi wadhi Newry. E taondego duto, din mar Katholik ne otimoe newa. Weche ne ok beyo kono, omiyo, ne nyaka watang’ kendo wati gi rieko sama wawuoyo gi ji. Ne watimoga chokruoge e od owadwa moro ma ne ni kilomita 16 kiwuok gi kuma ne wadakie. Ji ma dirom aboro kama ne biroga. Ka ne owadwa gi nyaminwa ma ne itimo chokruoge e odgi orwakowa nindo, ne wapethoga piny kendo ka piny oru, ne gitedonwaga chiemo mamit. Sani amor ni nitie Joneno mang’eny e Northern Ireland.

E kinde ma ne wadhi Northern Ireland, owadwa ma Bob kod Lottie jaode ne ni kuno kaka jopainia makende, kendo e higa mar 1952, chokruok moro mar distrikt ma notim Belfast ne oriwowa. Owadwa moro ne orwakowa waduto moriwo nyaka Owadwa Pryce Hughes, ma ne tayo ofis ma Britain e kindeno. Ka ne wagoyo mbaka gotieno e wi buk manyien miluongo ni God’s Way Is Love, ma ne wayudo e chokruok, Owadwa Hughes nowacho kaka owete ne nigi tich matek ahinya lendo ne Jo-Katholik ma ne odak e Irish Republic. Bugno ne olos ahinya-ahinya ne jo Ireland. Ne iriembo owete e utegi, kendo jotelo mag Jo-Katholik ne siayo ji mondo ogo owete. Owadwa Hughes nowachonwa niya: “Wadwaro joot ma nigi gari mondo okonywa pogo bugni e Irish Republic duto.” * Ne wadwoke kanyo gi kanyo niya: “Wabiro timo kamano!” Magi e weche ma achakogo siganani.

Ne wamako wuoth waduto ji ang’wen kae to wachopo Dublin. Nitie nyaminwa moro ma ne odak kono ma nyinge Rutland. Ji ne ohero luonge ni “Ma” tiende ni Mama, kendo jopainia mang’eny  nosegabedo ka bworo e dalaneno sama gidhi Dublin. Ka ne warawo e dala nyaminwano, ne wauso moko kuom gik ma ne wan-go. Kae to ne wawuok gi apiko mar Bob ma ne olos ka tuk-tuk mondo wadhi wamany mtoka ma ne wanyalo nyiewo. Ne wayudo mtoka moro maber ma wuon-go ne osetiyogo, kendo ne wanyise ni okelnwago nyaka ka Nyaminwa Rutland nikech onge ng’ama ne ong’eyo riembo mtoka e kindwa. Ka ne ochopo otieno, Arthur ne obet e kitanda kotemo paro kaka kinyne ne odhi riembo mtokano, kendo ne otimore ka gima oloko gear. Kinyne ka notemo riembo mtokano kogole oko, misonari moro miluongo ni Mildred Willett (ma bang’e nobedo chi John Barr) nodonjo. En nong’eyo riembo. Ne opuonjo jaoda riembo, kendo koro ne waikore dhi nyime gi wuodhwa.

Gima chielo ma koro ne wadwaro ne en kar dak. Nosekwerwa ni kik wadag e ot miywayo gi mtoka nikech joma ne kwedo adiera ne nyalo wang’e. Omiyo, ne watemo manyo ot e odiechieng’no to ne wawuok gi lwetwa nono. Waduto ne wanindo e mtoka achiel. E odiechieng’ ma ne luwo, ne wayudo ot moro matin miywayo gi mtoka, to ne en mana gi kitendni ariyo matindo e iye. Odno e ma koro ne wadakie. Alwora ma ne wantiereno ne en kama ji oheroe pur. Gima ber en ni jopur moko ma chunygi ler ne yienwa keto odwano e miechgi. Ne walendo e alwora ma ne ni mabor ahinya gi kama ne wadakie, chiegni kilomita 16 nyaka 24. Ka ne wasetieko alwora moro, ne wadarga. Kata kamano, pod ne wadokga kuondego limo joma ne orwako wach.

Ne wawuotho e mier duto e alwora mar Irish Republic ma ok ochandwa kata matin, kendo buge ma ne wachiwo nokalo 20,000. Bende, ne wakowo nyinge jogo duto ma ne dwaro puonjore adiera e ofis ma Britain. Sani nitie Joneno mang’eny e Irish Republic. Mano doko gueth!

Bang’e, ne oterwa London yo milambo. Bang’ jumbe moko matin, Arthur noyudo simu kowuok e ofis ma Britain kikwaye mondo obed jarit-alwora chakre kinyne. Bang’ ka ne osetiegwa kuom juma achiel, ne wadhi e alwora ma ne omiwa e piny Scotland. Nikech migawono nobiro apoya, Arthur ne nigi thuolo matin ahinya mar iko twege mag limbe mokwongo okwongo. Kata kamano, ne oikore romo gi pek ma kamago e tij Jehova, to mano ne jiwaga ahinya. Ne wamong’o ahinya tich mar limo kanyakla mopogore opogore. Ne wasebedo e alwora ma pok ne olendie. Omiyo, koro ne wan gi gueth momedore nikech tijno ne miyo wabedo kanyachiel gi owete gi nyimine mopogore opogore.

E higa mar 1962, ne oluong Arthur kende e Skul mar Gilead ma ne dhi kawo dweche apar. To mano kaka gino ne oketowa e kona! Ne wawinjore ni Arthur odhi adhiya kata obedo ni ne adhi dong’ kenda. Nikech koro ne adhi dong’ kenda, ne odwoka korwa Hemsworth e piny England kaka painia makende. Ka ne Arthur oduogo koa Gilead bang’ higa achiel, ne omiye migawo mar bedo jarit-distrikt. Ne walworo piny Scotland kaachiel gi alwora moko e piny England kod Ireland.

E higa mar 1964, Arthur noyudo migawo mar tayo ofis ma Ireland. Ne wasebedo ka wamong’o ahinya migawo ma ne wan-go. Omiyo, mokwongo tik-tik ne ok wahero lokruogno. Ka aparo chien, amor ni ne omiwa thuolo mar tiyo e Bethel. Aseneno gadier ni sama ng’ato timo migawo moro amora ma omiye kata e seche ma timo mano ok yot, Jehova guedhe ndalo duto. Tije ma ne atimo e Bethel ne gin tije ofis, chano buge ma onego okow e kanyakla mopogore opogore, tedo, kod timo ler. Nitie kinde ma ne ioroga Arthur dichiel ka dichiel kaka jarit-distrikt, to mano ne miyowa thuolo mar romo gi owete kod nyimine mopogore opogore e piny Ireland. Bende, ne wamor neno kaka joma ne wapuonjorego ne timo dongruok. Mago duto ne omiyo wabedo e winjruok achiel gi Jokristo wetewa. To mano doko gueth!

Chokruok maduong’ moriwo pinje ma ne ohango betie Ireland notim Dublin e higa mar 1965. * Kata obedo ni akwede mager ne wuok koni gi koni, chokruogno ne otimore e yo maber. Ji 3,948 nobiro, kendo ne otis ji 65. Ofis ma Ireland nondiko barupe ne ji duto ma ne orwako welo 3,500 ma nowuok e pinje ma oko ka gigoyonegigo erokamano. Jogo bende ne omor ahinya gi timbe mabeyo ma welogo ne nigo. Kuom adier, mano ne en chokruok makende ahinya.

E higa mar 1966, ofise ma ne nitie e Ireland duto ne oket e bwo ofis ma ne ni Dublin. Mano ne en gima kende ahinya nikech e kindeno, jodin gi josiasa ne okelo pogruok e pinyno. Ne wamor ka waneno Jo-Katholik ka biro e adiera, kendo tiyo ne Jehova kanyachiel gi owete mamoko ma chon ne gin Jo-Protenstant.

E higa mar 2011, weche ne olokorenwa chuth. Ne oterwa Bethel ma London ka ne oriw ofis ma Britain gi Ireland. Mano notimore ka ngima Arthur koro ne ok ber ahinya. E kindeno, ne oyude gi tuo mar Parkinson’s disease. Tarik 20 dwe mar Mei, higa mar 2015, Arthur jaherana ma ne wasedakgo kuom higni 66 notho.

Kuom higni manok mosekalo, asegabedo gi chuny monyosore, parruok mathoth, kod kuyo mang’eny. Ka ne Arthur pod ngima, en e ma ne ojiwaga. Thone noweyo bugo maduong’ e chunya! Gima asefwenyo en ni sama gik ma kamago oyudowa, wamedo sudo machiegni gi Jehova. Gima osebedo ka duogo chunya en neno gik ma ji timona ma nyiso ni kare Arthur ne en ng’at ji. Osiepewa ma Ireland, Britain, kod Amerika osebedo ka orona barupe ma jiwa ahinya. Barupego kaachiel gi jip ma ayudoga kowuok kuom yuora ma Dennis gi Mavis chiege, kod Ruth gi Judy, ma gin nyithi owadwa, duogo chunya mokalo apima!

Ndiko ma osejiwa ahinya en Isaiah 30:18. Owacho kama: ‘Jehova norit mondo ong’wonnu, noting’re malo mondo okechu, nimar Jehova en Nyasaye ma ng’ado bura. Gin johawi ji duto ma rite.’ Gima oseduogo chunya en ng’eyo ni Jehova bende rito kogombo ahinya tiekonwa gik ma chandowa, kendo miyowa migepe ma wamorgo e piny manyien.

Ka aparo chien kendo neno kaka ngimawa osebet, aneno maler ni Jehova oseguedho ahinya tij lendo e piny Ireland! Amor ni an be nayudo thuolo makende mar konyo kamoro e dongruok ma osetimore e pinyno. Kiwacho awacha adier, onge kiawa ni timo gik ma Jehova dwaro kelo gueth kinde duto.