Lok Wang’i Kuom Neno Gik Manono!
Lok Wang’i Kuom Neno Gik Manono!
“Lok wang’a kik ane weche ma kayiem, kendo miya ajiwra e yoreni.”—ZAB. 119:37.
1. Ere kaka wang’ en mich maber ahinya?
MANO kaka wang’ en mich maber ahinya! Kokalo kuom wang’, wanyalo ng’eyo mapiyo kaka alworawa chalo chuth. Wang’wa konyowa neno osiepewa mwahero kata gik manyalo hinyowa. Kokalo kuom wang’, waneno ber mar gik moko, wabedo mamor gi gik mochwe, kendo waneno gik manyiso ni Nyasaye nitie kendo en gi duong’. (Zab. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Rumi 1:20) To nikech wang’wa ema miyo weche chopo e pachwa, wang’ konyo ahinya e miyo wang’e Jehova kendo wager yiewa kuome.—Josh. 1:8; Zab. 1:2, 3.
2. Ang’o momiyo onego wanon gigo mwang’iyo, to ang’o mwanyalo puonjore kuom kwayo ma jandik-zaburi nochiwo?
2 Kata kamano, gik mwang’iyo bende nyalo kethowa. Tudruok mantie e kind wang’wa koda pachwa otegno ahinya, ma gigo mwaneno gi wang’wa nyalo miyo wachak bedo gi gombo e chunywa. To nikech wadak e piny mopong’ gi richo kendo ma Satan Jachien oteloe, kama ji ohero mana chopo gombogi giwegi, nitie piche mang’eny koda wuond mariek manyalo miyo waba yo e yo mayot—kata ka waketo wang’wa kuom gigo mana matin nono. (1 Joh. 5:19) Omiyo, ok kawwa gi wuoro ni jandik-zaburi nosayo Nyasaye kama: “Lok wang’a kik ane weche ma kayiem, kendo miya ajiwra e yoreni.”—Zab. 119:37.
Kaka Wang’wa Nyalo Wuondowa
3-5. Gin ranyisi mage ei Muma manyiso kaka weyo wengewa mondo oketwa e tem en gimarach?
3 Non ane gima ne otimore ne dhako mokwongo, Hawa. Satan nowuoyo konyiso ni wenge Hawa ne dhi ‘yawore’ kapo ni ochamo olemb “yath makelo ng’eyo ber gi rach.” Nyaka bed ni winjo ni wang’e ne dhi ‘yepo’ nomako pach Hawa ahinya. Nomedo bedo gi gombo mar chamo olemo ma ne okwerno ka ‘noneno ka yadhno ne ber mar chiemo, kendo yadhno ne miyo wang’ mor, kendo ne ober mar neno.’ Ng’iyo yadhno kogombe nomiyo Hawa oketho chik Nyasaye. Adam chwore, bende noriwore kode e ketho, kendo mano norwako oganda dhano duto e masira.—Chak. 2:17; 3:2-6; Rumi 5:12; Jak. 1:14, 15.
4 E ndalo mag Noa, malaike moko bende ne ochik gi gima wengegi noneno. Chakruok 6:2 wuoyo kuomgi kawacho niya: “Koro yawuot Nyasaye noneno nyi ji ka gin jochia: mi ne gikendo mon kuom duto ma ne giyiero.” Ng’iyo nyi dhano ka gigombogi, nomiyo malaike ma nong’anjogo obedo gi gombo mar timo tim kwero mar terruok gi dhano, kendo malaikego nonyuolo koth dhano ma jogero. Richo dhano e ndalogo, nomiyo oketh oganda dhano duto, mak mana Noa gi joode.—Chak. 6:4-7, 11, 12.
5 Higini mang’eny bang’e, wang’ Ja-Israel miluongo ni Akan nomiyo okwalo moko kuom gik ma ne ope e dala mar Jeriko. Noyudo Nyasaye osechiko ni oketh gik moko duto mag dalano, mak mana gik moko matin ma ne onego oter e kar keno mar Jehova. Ne osiem Jo-Israel niya: “Beduru motang’ kendo kik ugomb gik mokwer” mi ukaw moko kuom gi dalano. Kane Akan oketho chikno, ne olo Jo-Israel e lweny e dala mar Ai, kendo jomoko kuomgi ne otho. Akan ne ok oyie gi kethone nyaka nochopo kama ne ofwenye e lela. Akan nowacho kama: “Ka naneno” gigo “eka nagombogi mi nakawogi.” Gombo mar wang’e nomiyo onege, en kaachiel gi “duto ma ne engo.” (Josh. 6:18, 19, The Bible in Luo, 1976; 7:1-26) Akan nogombo e chunye gigo ma ne osekwer.
Ritruok Dwarore
6, 7. En wuond mane ‘mariek’ ma Satan tiyogo kinde mang’eny mondo omakwago, to ere kaka jolendo mag ohala tiyo gi yorno?
6 E kindegi, dhano itemo e yo machalo gi kaka ne otem Hawa, malaike ma nong’anjo, koda Akan. Kuom ‘riekni’ duto ma Satan tiyogo e wuondo oganda dhano, “gombo mar wang’” ema duong’ie moloyo. (2 Kor. 2:11; 1 Joh. 2:16) Jolendo mag ohala ong’eyo maber teko ma gombo mar wang’ nigo. Jasomo moro e Ulaya molony kuom weche ohala wacho ni: “Kuom gik moko duto, gik ma ng’ato neno ema ywaye moloyo. Kinde mang’eny wang’ oloyo fuonde mamoko gi teko, kendo en gi teko mar miyo ng’ato otim gima ong’eyo ni ok kare.”
7 Omiyo ok kawwa gi wuoro ni johala kelonwa piche mang’eny molos e yo mariek kendo ma lombo wang’ mondo ng’ato ogomb gik ma giuso! Jasomo moro e piny Amerka ma notimo nonro kuom kaka gi ohala mulo ji, nowacho ni, gik milandogo ‘ok olos mana mondo omi ji ong’e ni gintiere, to gima duong’ moloyo en ni, jolandgigo dwaro ni ji obed gi gombo mar bedo gi gigo.’ Piche makelo paro mag terruok en achiel kuom yore ma gitiyogo. Omiyo, mano kaka dwarore ni watang’ ahinya kuom gik mwang’iyo gi mago ma warwako e pachwa kod chunywa!
8. Ere kaka Muma jiwo ni dwarore ni warit wengewa?
8 Gombo mag wang’ gi mag ringruok nyalo mako Jokristo madier bende. Omiyo, Wach Nyasaye jiwowa ni watang’ kendo waritre kodok korka gigo ma wang’iyo gi ma wagombo. (1 Kor. 9:25, 27; som 1 Johana 2:15-17.) Ayub jal matir nong’eyo tudruok maduong’ mantie e kind ng’iyo gimoro gi gombe. Nowacho niya: “Nasingora ni naket chik kuom wengena; darang nyako gi gombo nadi?” (Ayub 31:1) Ayub ne ok otamore mana mulo dhako e yo mochido kende, to ne ok onyal kata mana yie mondo obed gi paro ma kamano. Yesu nojiwo ni pachwa nyaka siki ka ler kane owacho kama: “Ng’ato ka ng’ato mong’iyo dhako kogombe, oseterore kode e chunye.”—Math. 5:28.
Gik Manono Monego Watang’ Godo
9. (a) Ang’o momiyo onego watang’ ahinya sama watiyo gi Intanet? (b) Ang’o manyalo timore ka wang’iyo ponografi kata mana matin kende?
9 E piny masani, ji osebedo gi tim mar ‘ng’iyo’ ponografi, tiende ni piche manyiso weche terruok, to ahinya wuon e Intanet. Ok ochuno ni nyaka wamany pichego e Intanet—kar mano gin ema gimanyowa! E yo mane? Picha moro malombo wang’ nyalo sieko apoya e kompyuta. Kata onyalo bedo barua mar e-mail ma ka oyaw to lokore picha mar ponografi kae to lore bedo matek. Kata ka ng’ato ong’iyo pichano mana matin kae to oruche, pichano dong’ e pache. Neno ponografi kata mana matin kende nyalo ketho ng’ato. Onyalo weyo ng’ato gi chuny ma nigi bura ka jalo bedo gi lweny mar temo golo piche mochidogo e pache. Marach moloyo, ng’at ‘mang’iyogi’ goyiem nyiso ni pok onego gombone maricho.—Som Jo Efeso 5:3, 4, 12; Kol. 3:5, 6.
10. Ang’o momiyo yot ahinya mondo nyithindo odonj e ponografi, to ang’o manyalo timore ka ging’iyogi?
10 Ponografi nyalo ywayo nyithindo kokalo kuom gombogi mar dwaro ng’eyo. Kapo ni mano otimore, pachgi kuom kaka gineno weche mag nindruok nyalo siko kokethore. Ripot moro nyiso ni kethruokgo nyalo riwo paro morochore e wi weche mag nindruok koda yudo ka tekenegi “rito osiep ma nigi hera; neno joma mon e yo maok kare; ginyalo bedo misumba neno ponografi, kendo mano nyalo monogi luwo somo margi mar skul e yo moriere, mi keth osiep e kindgi gi joodgi koda jomoko.” To marach moloyo en kaka mano nyalo ketho ngimagi mar kend e kinde mabiro.
11. Chiw ane ranyisi manyiso rach mar ng’iyo ponografi.
11 Owadwa moro ma Jakristo nondiko niya: “Kuom timbe maricho duto ma ne an-go kapok abedo Janeno, ponografi ema ne tekna ahinya weyo. Pichego pod jabiro e pacha kata mana sama ok adwar—kokalo kuom suya moro mapoya, thumbe moko, gimoro ma aneno, kata mana paro moro mobam. En lweny ma asiko akedogo pile.” Kapod otin, owadwa machielo, noyudo ong’iyo gasede ponografi mag wuon mare ma japiny sama jonyuolne ne onge pacho. Nondiko kama: “Mano kaka pichego noketho pacha ma ne pod tin! Kata mana gie sani, higini 25 bang’e, moko kuom pichego pod ogurore e obwongona. Kata atem kedo matek nade, pod gisiko kuno. Mano hinyo miyo abed gi chuny ma nigi bura, kata obedo ni atemo mondo kik aket pacha kuomgi.” Mano kaka en rieko geng’o mondo kik wabed gi chuny ma nigi bura kamano kuom weyo ng’iyo gik ma kayiem! Ere kaka ng’ato nyalo timo kamano? Onego otem matek mondo okel “paro duto e tuech mondo owinj Kristo.”—2 Kor. 10:5.
12, 13. Gin gik mage ma kayiem ma Jokristo nyaka tang’ kik ging’i, to nikech ang’o?
12 Gimachielo ma en “gimoro ma ok ber” kata ma kayiem, monego watang’go en yor manyo mor majiwo hero mwandu, timbe-juok, kata moting’o timbe gero, chwero remo, kata tho. (Som Zaburi 101:3.) Jonyuol ma Jokristo nigi ting’ e nyim Jehova mar yiero gigo ma giyie mondo ong’i e odgi. En adier ni onge Jakristo madier manyalo donjore gi timbe juok goyiem. Kata kamano, jonyuol onego otang’ gi sinembe, program mag televison, tuke mag vidio, koda buge miloso ne nyithindo moting’o timbe-juok.—Nge. 22:5.
13 Kata bed ni wan joma tindo kata madongo, wang’wa ok onego oher neno tuke vidio moting’o gero kendo manyiso kinego ji e yo malit. (Som Zaburi 11:5.) Nyaka watamre keto pachwa kuom gimoro amora ma Jehova kwedo. Ng’e ni, Satan dwaro wuondo pachwa. (2 Kor. 11:3) Tiyo gi thuolo mang’eny e ng’iyo tuke kata gige mor minyalo wach ni owinjore, nyalo mayowa thuolo mar timo lamo mar joot, somo Muma pile, kata timo ikruok ne chokruogewa.—Fili. 1:9, 10.
Luw Ranyisi mar Yesu
14, 15. Ber ng’eyo wach mane kuom tem mar adek ma Satan nokelo ne Kristo, to ere kaka Yesu nobedo gi nyalo mar chung’ motegno?
14 Gima lit en ni, e piny marachni, ok wanyal geng’o maok waneno moko kuom gik ma kayiem. Kata mana Yesu ne oket e bwo tem ma kamago. E tem mar adek ma Satan ne dwaro tamogo Yesu timo dwaro mar Nyasaye, ‘Satan notere e got mabor ahinya, monyise pinjeruodhi duto mag piny gi duong’gi.’ (Math. 4:8) Ang’o momiyo Satan notimo kamano? Onge kiawa ni nodwaro tiyo marach gi teko mar wang’. Neno duong’ mar pinjeruodhi duto mag piny ne nyalo miyo Yesu obed gi gombo mar bedo gi huma mar piny. Ere kaka Yesu notimo?
15 Yesu ne ok oketo pache kuom duong’ ma ne idwaro miyeno. Ne ok oweyo chunye mondo obed gi gombo maok kare. Kendo ne ok okawo thuolo mar paro kuom gima Jachien ne dwaro miyeno mondo eka one ka dotamre. Yesu nokawo okang’ mapiyo gie sano. Nochiko kama: “Aye, Satan.” (Math. 4:10) Yesu noketo pache kuom winjruok mare gi Jehova kendo nochiwo dwoko maluwore gi gima nodwaro timo e ngima—ma en timo dwach Nyasaye. (Hib. 10:7) Kuom timo kamano, Yesu nobedo gi nyalo mar kwedo wuond mariek mag Satan.
16. Gin puonj mage mwanyalo yudo kuom ranyisi ma Yesu noketo e kwedo tem mag Satan?
16 Wanyalo puonjore gik mang’eny kuom ranyisi mar Yesu. Mokwongo, onge ng’at ma Satan ok nyal keto e tem. (Math. 24:24) Mar ariyo, gino mwaketo e pachwa ahinya nyalo tego gombo mag chunywa, e yo maber kata marach. Mar adek, Satan biro temo kar nyalo mare mondo oti “gi gombo mar wang’” e temo terowa e yo maok kare. (1 Pet. 5:8) To mar ang’wen, wabende wanyalo kwedo Satan, to moloyo ka wakawo okang’ mapiyo.—Jak. 4:7; 1 Pet. 2:21.
Ket Wang’i Obed ‘Mangima’
17. Ang’o momiyo ok en gima nyiso rieko rito nyaka gima kayiem obi eka mondo wang’ad kaka wabiro timo?
17 Chiwruokwa ne Jehova oriwo singo makende mar kwedo gik ma kayiem. Kuom singo ni wabiro timo dwaro mar Nyasaye, wariwore gi jandik-zaburi e wacho niya: “Asegeng’o tiendena kuom yore duto maricho, ni mondo amak wachni.” (Zab. 119:101) Ok en gima nyiso rieko rito nyaka gima kayiem oyudwa, eka mondo wang’ad kaka wabiro timo. Oseketnwa gik ma Ndiko kwedo e yo maler. Wang’eyo wuond mariek mag Satan. Gin seche mage ma ne otem Yesu mondo olok kite obed kuon? Bang’ ka noseriyo kech ndalo piero ang’wen odiechieng’ gi otieno, kendo “nodenyo.” (Math. 4:1-4) Satan nigi nyalo mar ng’eyo sama wanyap, ma tem nyalo loyowa. Omiyo, sani e sa monego wanonie wechegi adimba. Kik irit chieng’ machielo! Ka pile ka pile waketo e pachwa singo marwa mar chiwruok ne Jehova, wabiro ng’ado chuth mar kwedo gik ma kayiem.—Nge. 1:5; 19:20.
18, 19. (a) Nyis ane pogruok mantie e kind wang’ ‘mangima’ kod wang’ ‘marach.’ (b) Ang’o momiyo dwarore ni wasik kwaparo weche mabeyo, to en puonj mane ma Jo Filipi 4:8 chiwo kuom wachni?
18 Odiechieng’ kodiechieng’, waromo gi gik mogwaro ma lombo wang’, kendo kwan-gi siko ka medore. Omiyo, magi e kinde madwarore ahinya ni waluw jip ma Yesu nochiwo mar siko ka wan gi wang’ ‘mangima.’ (Math. 6:22, 23) Wang’ ‘mangima’ en wang’ mang’iyo mana dwaro achiel—timo dwaro mar Nyasaye. To wang’ ‘marach’ oting’o wuond, gombo, kendo ohero ng’iyo gi gik ma kayiem.
19 Ng’e ni wang’wa pidho pachwa, to pachwa pidho chunywa. Kuom mano, dwarore ahinya ni waket wang’wa koda pachwa kuom gik mabeyo makonyo. (Som Jo Filipi 4:8.) Kuom adier, weuru mondo walam kaka jandik-zaburi niya: “Lok wang’a kik ane weche ma kayiem.” Kae to kaka wamedo timo gik moko kaluwore gi lamono, wanyalo bedo gadier ni Jehova biro ‘miyo wajiwre e yore.’—Zab. 119:37; Hib. 10:36.
Ang’o Monego Wang’e Kuom . . .
• tudruok mantie e kind wang’wa, pachwa koda chunywa?
• rach ng’iyo ponografi?
• ber mar siko ka wan-gi wang’ ‘mangima’?
[Penjo mag Puonjruok]
[Picha manie ite mar 23]
Gin gik mage ma kayiem ma Jokristo ok onego ong’i ngang’?