1. Ang’o momiyo gima ruodh Suria gi ruodh Israel nochano timo ok ne dhi nyalore?

E KIND higa mar 762  gi 759  Ka Ndalowa Podi, ruodh Israel kod ruodh Suria nonywako mondo giked lweny gi ruodh Juda. Ne gidwaro monjo Jerusalem mondo gigol Ruoth Ahaz e kom, kendo giwile gi ng’at machielo manyalo bedo ni ne ok wuog e anyuola mar Ruoth Daudi. (Isa. 7:5, 6) Kata kamano ruodh Israel nonego ong’e maler ni wilo ruodh Juda ok ne nyalre. Jehova noyudo osesingo ni ng’at mawuok e anyuola mar Daudi ema ne nyaka bed e kom-lochno, to adier gima Nyasaye osingo kinde duto nyaka chopga e wang’e.—Josh. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Ler ane kaka Isaiah 7:14, 16 nochopo kare (a) e kinde janabi Isaya (b) e kinde Yesu.

² Mokwongo ne nenore ka gima Suria gi Israel ne dhi loyo Juda. Mano ne en nikech e lweny moro achiel kende, Ahaz nolalo jolweny mage mathuondi 120,000, kendo wuode miluongo ni Maaseia bende ne onegi. (2 Weche 28:6, 7) Kata kamano, Jehova to ne neno gik ma ne timorego duto. Noparo singo ma notimo ne Daudi; omiyo nooro janabi Isaya mondo oter ne Ahaz ote mahoyo chuny.

³ Isaya nowacho niya: ‘Neuru, nyako moro nomak ich, eka nonyuol wuowi, mi nochak nyinge ni Immanuel. To ka nyathino pok ong’eyo dagi gima rach, kendo dwaro gima ber, pinjeruodhi ariyo [Suria kod Israel] ma chunygi nosesingore, nobed piny mojwang’.’ (Isa. 7:14, 16) En adier ni weche ma ndikono chakogo, wuoyo e wi nyuol mar Mesia. (Math. 1:23) Kata kamano ‘ruodhi ariyo,’ ruodh Suria kod ruodh Israel, ok nomonjo Juda e kinde ma Yesu ne nie pinyka. Omiyo weche ma ne okor e wi Immanuel, nyakabed ni nokwongo chopo kare e ndalo janabi Isaya.

 ⁴ Mapiyo bang’ ka Isaya nosekoro wechego, chiege nomako ich monyuolone wuowi miluongo ni Maher-shalal-hash-bas. Nyalo bedo ni nyathini ema ne en “Immanuel” ma Isaya nowuoyo kuome. * E kinde Muma, ne inyalo chak nyathi nying moro seche monyuole mondo ji opargo gimoro makende ma ne otimore. Kata kamano jonyuolne koda wedene to ne nyalo luonge gi nying machielo mopogore. (2 Sam. 12:24, 25) Onge gimoro amora manyiso ni Yesu ne oluong gi nying mar Immanuel.—Som Isaiah 7:14; 8:3, 4.

5. En paro mane maok nyis rieko ma Ruoth Ahaz nong’ado?

⁵ E kinde ma ruodh Israel gi ruodh Suria ne chano mondo gimonj Juda, Assuria bende ne chano mar peyo pinje manie alworane. Assuria ne en pinyruoth mager ma ne nigi riyo mar bedo gi loch e piny mangima. Kaluwore gi Isaiah 8:3, 4, Assuria ne dhi peyo “mwandu ma Damaske nigo” kendo ‘mayo Samaria,’ eka bang’e ope pinyruodh Juda. Kar keto geno kuom gima Nyasaye ne wacho kokalo kuom Isaya, Ahaz notimo winjruok gi Jo-Assuria. Mano nomiyo Juda obedo e bwo loch marachno ma nosandogi. (2 Ruo. 16:7-10) To mano kaka Ahaz nobedo jakwath makiya rito joge ma ne gin oganda Juda! Wanyalo penjore ng’ato ka ng’ato niya, ‘Sama aromo gi weche moko mapek madwarore ang’adie paro, be aketo geno kuom Nyasaye koso kuom dhano? ’—Nge. 3:5, 6.

6. Ruoth Hezekia ne opogore nade gi ruoth Ahaz?

⁶ Ahaz ne otho e higa 746 Ka Ndalowa Podi, kendo Hezekia wuode nokawo kare ka joma nodak e pinyruodh Juda nigi chan miwuoro kendo ne giseweyo kata lamo Jehova. Ka en ruoth ma rawera ne odhi chako gi timo ang’o? Be ne odhi chako gi konyo Jo-Yahudi obed joma nigi mwandu? Ooyo. Hezekia ne en jal mohero Nyasaye kendo jakwath madier ne rombe mage. Gima notimo mokwongo ne en dwoko lamo madier kendo medo loso winjruok e kindgi gi Jehova. Ka noseng’eyo dwaro mar Nyasaye, Hezekia nokawo okang’ madwarore maok odeko. To mano doko ranyisi maber ne jotich Nyasaye!—2 Weche 29:1-19.

7. Ang’o momiyo ne dwarore ahinya mondo Jo-Lawi obed gadier chuth ni ruoth ne dhi riwogi lwedo?

⁷ Jodolo ma Jo-Lawi ne dhi konyo kama duong’ ahinya e dwoko lamo madier e piny Juda. Kuom mano, Hezekia noromo kodgi mondo oketnegi ayanga kaka ne odhi riwogi lwedo kuom wachno. Tem ane paro kaka jodolo ma Jo-Lawi ma nohero Jehova ne mor sidang’ sama ruodhgi noleronegi kama e romono: “Nimar Jehova noyierou ni mondo uchung e nyime, mondo utine, ubed jotichne.” (2 Weche 29:11) Ka kuom adier, jodolo ma Jo-Lawi ne nigi ting’ mar riwo lwedo lamo madier!

8. Gin okenge mage mamoko ma Ruoth Hezekia nokawo mondo ojiwgo ogandane olos winjruokgi gi Nyasaye, to nobedo nade bang’e?

⁸ Ruoth Hezekia nogwelo oganda mar Jo-Juda kod Jo-Israel duto e nyasi maduong’ mar Pasaka, kae to bang’e ji nobedo gi ndalo abiriyo mar Sap Makate Maonge Thowi. Ji ne mor ahinya gi nyasino ma gichoro nyasino gi odiechienge moko abiriyo. Muma nyisowa niya: “Kamano ne nitie mor maduong’ e Jerusalem: nimar nyaka a ndalo mar Suleman wuod Daudi ruodh Israel ne pok obedo machalo kamano e Jerusalem.” (2 Weche 30:25, 26) To mano kaka nyasino nojiwo ji e okang’ miwuoro! Ndiko mar 2 Weche mag Ndalo 31:1 leronwa niya: “To ka wachni duto noserumo,. . . . ne giketho kwonde moting’ore gi kwonde misengini.” Waneno kaka koro oganda Jo-Juda  nochako lamo Jehova kendo gi kinda miwuoro. Lokruok maduong’ ma ne gitimoni, ne dhi konyogi ahinya kaluwore gi gima ne dhi timorenegi bang’e.

9. (a) Ere kaka chenro ma pinyruodh Israel ne nigo ne okethore? (b) Mokwongo Sennakerib noyudo osepeyo Juda e okang’ maromo nade?

⁹ Mana kaka Isaya nokoro, Jo-Assuria nopeyo pinyruodh Israel ma giterogi Assura kaka joma otwe. Mano noketho chenro ma pinyruodh Israel ne nigo mar keto ng’at maok wuog e anyuola mar Ruoth Daudi, mondo oloch e piny Juda. Kata kamano, Jo-Assuria koro ne nigi chenro mage? Jo-Assuria koro noketo pachgi kuom Juda. Muma wacho niya: “E higa mar apar gang’wen mar ruoth Hezekia, Sennakerib ruodh Assuria noidho kuom mier mochiel duto mag Juda, mi nokawogi.” Wachore ni Sennakerib nomako mier 46 mag Jo-Juda. Dine iwinjo nade ka dine bed ni idak Jerusalem e kindego? Jolweny mag Assuria ne peyo mier madongo mag Jo-Juda moro bang’ machielo!—2 Ruo. 18:13.

10. Ang’o momiyo inyalo wach ni Mika 5:5, 6 nojiwo Hezekia?

¹⁰ Ka kuom adier, Hezekia nong’eyo chandruok mabiro kata kamano kar manyo kony kuom ogendini ma ne ok lam Nyasaye madier, mana kaka Ahaz wuon mare notimo, Hezekia noketo geno mare chuth kuom Jehova. (2 Weche 28:20, 21) Nyalo bedo ni nong’eyo weche ma janabi Mika nokoro e wi Jo-Assuria niya: “Ka Ja-Assuria nomonj pinywa,. . . wanakel kuome jokwath abiriyo, kod jotelo madongo aboro. Mi giniketh piny Assuria gi ligangla.” (Mika 5:5, 6) Wechegi ma nondik kuom much Jehova nyaka bed ni nojiwo Hezekia ahinya nikech ne ginyiso ni jolweny moko ma nigi nyalo moloyo, ne dhi kedo kendo loyo Jo-Asuria.

11. Wach ma nokor e wi jokwath abiriyo kod jotelo madongo aboro biro kwongo chopo kare kinde mane?

¹¹ Wach ma nokor e wi jokwath abiriyo kod jotelo madongo aboro, ne dhi chopo e okang’ maduong’ moloyo bang’ kosenyuol Yesu ‘jaloch mar Israel; jal ma kar chakruokne nobedo manyaka nene, kendo manyaka chieng’.’ (Som Mika 5:1, 2.) Mano biro timore e kinde ma jotich Jehova ma kindegi ibwogo gi jowasigu makindegi machalo gi Jo-Assuria. Gin jolweny mage ma  Jehova biro tiyogo kokalo kuom Wuode masani locho, mondo okedgo gi jowasigu magergo? Wabiro neno mano. Kata kamano, we wanon ane gima wanyalo puonjore kuom okang’ ma Hezekia nokawo kane jolweny mag Assuria omonje.

12. Gin okenge mage ma Hezekia gi joge nokawo mondo girit ngima jotich Nyasaye?

¹² Kinde duto Jehova oikore timonwa gik ma wan wawegi ok wanyal timo kata kamano, pod odwaro ni watim gima wanyalo. Hezekia noporo wach “gi jodongo gi thuondi mage,” ma giduto ging’ado ni dwarore ‘odin pige mag sokini ma ne nitie e tok dala. Hezekia notimo chir mogero ohinga kwonde momukore duto, nogere kodhi malo nyaka ochopo e katandalo mag ohinga, kod ohinga mar ariyo maoko bende, kendo noloso gi lweny kod okumbini mang’eny.’ (2 Weche 32:3-5) Mondo omi orit ngima jotichne e kindego, Jehova notiyo gi chwo moko ma jochir—Hezekia, jodongo mag piny, koda jonabi mage ma nohero Nyasaye gadier.

13. Ler ane okang’ maduong’ ma Hezekia nokawo mondo oik joge ne monj mar Jo-Assuria?

¹³ Gima Hezekia notimo bang’ mano ne duong’ moloyo kata wach chungo pi koda gero ohinga mabor molworo dalano. Hezekia nonyiso maler ni en jakwath mohero joge kuom choko ji kendo jiwogi niya: “Kik uluor kata chunyu kik a nikech ruodh Assuria. . . , nimar nitie ng’a maduong’ kodwa moloyo man kode: teko mar ringruok e man kode; to Jehova Nyasachwa ni kodwa mondo okonywa.” Mano kaka ne omiyogi jip ma ne dwarore—Jehova ne dhi kedo ne joge! Bang’ winjo wechego, oganda Jo-Yahudi “nogeno weche mag Hezekia ruodh Juda.” Ne ni “weche mag Hezekia” ema notego chuny ji. Hezekia, jodongo mag piny, chwo mathuondi kaachiel gi Mika gi Isaya, nonyiso adier ni gin jokwath madier, mana kaka Jehova nokoro kokalo kuom janabine.—2 Weche 32:7, 8; som Mika 5:5, 6.

14. Rabshake nowacho ang’o, to jotich Nyasaye notimo ang’o?

¹⁴ Ruodh Assuria nogoyo kambi Lakish, yo milambo kiwuok Jerusalem. Ka en kanyo, nooro joge adek ir Hezekia kodwaro mondo Jerusalem ochiwre e lwet Assuria. Rabshake ma ne wuoyo e lo ruodh Assuria notemo tiyo gi riekni mopogore opogore. Mokwongo, nowuoyo gi dho-Hibrania kosemogi mondo ging’anyne ruoth Hezekia kendo gichiwre e lwet Jo-Assuria. Nowuondogi ni Jo-Assuria biro terogi mondo gidag kamachielo ma ngima berie moloyo. (Som 2 Ruodhi 18:31, 32.) Kae to Rabshake noramo ni mana kaka nyiseche mag ogendini ne ok omiyo joggi rit, kamano e kaka Jehova bende ne ok bi reso Jo-Juda e lwet Jo-Assuria. Jotich Nyasaye nonyiso rieko kuom weyo maok gidwokore gi Rabshake kata bed ni nowacho miriambo malich kamano e wi Jehova. Donge kamano e kaka jotich Jehova ma kindegi bende jatimo?—Som 2 Ruodhi 18:35, 36.

15. Ang’o ma ne dwarore ni oganda Jo-Juda ma nodak Jerusalem otim, to Jehova nokelo warruok e dala mar Jerusalem nade?

¹⁵ En adier ni Hezekia iye ne owang’, to kata kamano kar manyo kony kowuok kuom ruodhi maoko, ne ooro mondo olwongne janabi Isaya. Isaya nonyiso Hezekia ni Sennakerib “ok nochopi e dalani eni, kendo ok nodir asere kanyo, kendo ok nobi kuome gi kuot, kendo ok noging pith e nyime.” (2 Ruo. 19:32) Gimoro achiel ma ne dwarore ni oganda Nyasaye man Jerusalem otim, ne en chung’ motegno korka Jehova. Jehova nosingore mar kedo ne Juda, to adier ne otimo kamano! Muma wacho kama: “Kendo gotienono jamalaika mar Jehova nowuok, monego ji gana mia achiel gi gana piero aboro gabich e kar gudruok mar Jo-Assuria.” (2 Ruo. 19:35) Warruok mar Juda nobiro kowuok kuom Nyasaye, to  ok kokalo kuom chungo pige ma ne mol ei dala mar Jerusalem, kata kuom gero ohinga mawiye bor.

16. Ng’a gini e kindegi minyalo wach ni gin (a) jodak mag Jerusalem (b) “Jo-Assuria” (c) jokwath abiriyo kod jotelo madongo aboro?

¹⁶ Wach ma nokor e wi jokwath abiriyo kod jotelo madongo aboro biro chopo e okang’maduong’ ahinya ndalowagi. Jokanyo ma ne odak Jerusalem machon, ne omonj gi Jo-Assuria. E kinde mokayo machiegni, riwruok mar oganda Jehova ma gie sani nenore ni onge gi rit moro amora, ibi monj gi jowasigu machalo gi Jo-Assuria ma gombone maduong’ en temo tieko jotich Nyasaye. Muma wuoyo e wi monjni kaachiel gi monj mitimo gi ‘Gog manie piny Magog,’ kendo owuoyo e wi monj mitimo gi “ruoth manie masawa,” kachiel gi mitimo gi “ruodhi mag piny.” (Eze. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Fwe. 17:14; 19:19) Be mano nyiso ni monjgo opogore opogore? Ok ong’ere. Muma nyalo tiyo gi nyinge kata yore mopogore opogore sama owuoyo e wi lweny moro. En ‘gir lweny mane maling’ling’’ ma Mika nokoro ni Jehova ne dhi tiyogo kokedo gi jasigu machalo gi Jo-Assuria ma kindegi? En gima wendo ahinya e pachwa! Ne odhi tiyo gi “jokwath abiriyo, kod jotelo madongo aboro.” (Mika 5:5) Jokwath abiriyo kod jotelo madongo aborogo maloso kweth maduong’ mar jolweny gin jodong-kanyakla. (1 Pet. 5:2) E ndalogi, Jehova osemiyowa chwo mang’eny motegno mondo okwa rombene mohero, kendo gijiw ogandane ne monj mar “Jo-Assuria” ma kindegi. * Weche ma Mika nokoro lero ni jokwathgo biro “ketho piny Assuria gi ligangla.” (Mika 5:6) Kuom adier, achiel kuom ‘ligengni maggi mag lweny’ ma gitiyogo en “ligangla mar Roho, ma en Wach Nyasaye.” —2 Kor. 10:4; Efe. 6:17.

17. Gin gik mage ang’wen ma jodongo nyalo puonjore kaluwore gi weche ma wasenono e sulani?

¹⁷ Jodong-kanyakla masomo sulani, nyalo yudo puonj makonyogi ahinya: (1) Okang’ maduong’ ahinya ma ginyalo kawo sama girito monj ma “Jo-Assuria” ma kindegi biro timo en tego yiegi kuom Nyasaye kendo konyo owetegi bende mondo otim kamano. (2) Kinde ma “Jo-Assuria” biro monjowa, jodong-kanyakla nyaka bed gi yie chuth ni adier Jehova biro resowa. (3) Gie kindeno, chenro mwabiro yudo kowuok e riwruok mar oganda Jehova biro nenore e wang’ dhano ka gima en chenro maok nyal tiyo. Waduto nyaka waikre mar bedo joma luwo chenro kata chik moro amora mibiro miyowa, bed ni ginenore makare kata maok kare kaluwore gi kaka wan dhano wanenogi. (4) Magi e kinde ma ng’ato ang’ata manyalo bedo ni keto genone kuom luwo somo mamalo, manyo mwandu, kata keto geno kuom riwruoge mag dhano, onego otim lokruok e pache. Jodongo onego obed moikore konyo ng’ato ang’ata manyalo bedo ni gie sani pod bagni e yie mare.

18. Ere kaka paro matut weche manie sulani biro konyowa e kinde mabiro?

¹⁸ Ndalo biro ma jotich Nyasaye ma kindegi biro nenore ka joma onge gi kony kata rit mana kaka Jo-Yahudi ne olwor gi wasigu e dala mar Jerusalem e kinde Hezekia. Kapo ni chieng’ moro wanyalo yudore e chal ma kamano, weuru waduto waket chunywa obed motegno ka waparo weche mag Hezekia. Weuru kinde duto wang’e ni wasikwa nigi “teko mar ringruok,” kata kamano wan to ‘Jehova Nyasachwa nobed kodwa mondo okonywa kendo okedonwa e lwenjewa duto’!—2 Weche 32:8.