Tamri Gik “Manono”

“Ng’a mamoko gi tije manono, oonge gi rieko.”​—NGE. 12:11.

1. Moko kuom gik mabeyo ahinya ma wan-go gin mage, to en yo mane maber moloyo mar tiyo kodgi?

KAKA Jokristo, waduto wan gi gik mabeyo ahinya mopogore opogore. Ginyalo riwo gik moko kaka, bedo gi teko koda ngima ma onge tuoche, rieko monyuolwa godo, kata mwandu. Nikech wahero Jehova, wamor tiyone gi gigi, kendo mano miyo watimo kaka ijiwowa e ndiko mondik kuom much Nyasaye mawacho ni: “Mi Jehova duong’ kichiwone gigi.”​—Nge. 3:9.

2. En siem mane ma Muma chiwo kuom wach luwo gik manono, to siemni nenore nade e ngimawa mapile?

² Mopogore gi mano, Muma bende wuoyo kuom gik manono, kendo osiemowa ni kik waketh tekowa e luwogi. Kuom wachni, par ane weche manie Ngeche 12:11: “Ng’a mapuro puothe nonwang’ chiemo mang’eny; to ng’a mamoko gi tije manono, oonge gi rieko.” Ok tek neno kaka ngerono tiyo e ngimawa mapile. Ka ng’ato tiyo matek gi thuolone koda tekone e rito joode, onge kiawa ni onyalo pidhogi e yo maber. (1 Timo. 5:8) Kata kamano, koketho tekone e luwo gik manono, onyiso ni “oonge gi rieko,” tiende ni obedo ng’at ma ok ti gi paro e yo mowinjore. Yot ahinya mondo ng’at ma kamano ochand gik madwarore.

3. Siem ma Muma chiwo kuom luwo gik manono tiyo nade e wach lamowa?

³ To nade ka watiyo gi puonj manie ngerono kuom wach lamowa? Mano miyo waneno ni Jakristo ma tiyo ne Jehova matek kochung’ motegno, nigi kuwe madier e chunye. Onyalo bedo gadier ni Nyasaye biro gwedhe gie sani, kendo bedo gi geno motegno kuom kinde mabiro. (Math. 6: 33; 1 Timo. 4: 10) Kata kamano, Jakristo ma gik manono ywayo, keto winjruokne gi Jehova kama rach, kaachiel gi genone mar yudo ngima ma nyaka chieng’. Ang’o ma wanyalo timo mondo kik mano timrenwa? Nyaka wafweny gik manie ngimawa ma gin gik “manono,” kae to wang’ad ei chunywa mar tamruokgi.​—Som Tito 2: 11, 12.

4. Koket e yo machuok, gik manono gin ang’o?

⁴ To kare gik manono gin ang’o? Koket e yo machuok, ginyalo bedo gimoro amora mamiyo ok waket chunywa duto e tiyo ne Jehova. Kuom ranyisi, ginyalo riwo yore mopogore opogore mag manyo mor ka wayweyo. En adier ni yweyo kata manyo mor nigi kargi e ngima. Kata kamano, ka watiyo gi thuolo mang’eny ahinya e manyo “mor” mamiyo wajwang’o yorewa mag lamo, manyo mor bedo gima nono, nimar oketho winjruokwa gi Nyasaye. (Ekle. 2: 24; 4:6) Mondo mano kik timre, Jakristo ok kal tong’, ong’iyo maber kaka otiyo gi thuolone ma en achiel kuom gik mabeyo ahinya ma en-go. (Som Jo Kolosai 4:5.) Kata kamano, nitie gik mamoko manono manyalo hinyowa ahinya moloyo mana tim manyo mor. Moko kuomgi gin nyiseche manono.

Tamri Nyiseche Manono

5. Kinde mang’eny, Muma tiyo gi wach ni “manono” e yo mane?

⁵ Ber ng’eyo ni kuonde ma Muma tiyoe gi wach ni “manono,” ng’enyne itiyo kode kiwuoyo kuom nyiseche manono. Kuom ranyisi, Jehova nowacho ne Israel kama: “Kik ulos nyiseche manono kata chungo kido mopa, kata kidi mochungi, kata kik uchungi kidi mar kido e pinyu, mukulorene.” (Lawi 26:1) Ruoth Daudi nondiko kama: ‘Jehova duong’, owinjore gi pak chutho, en e monego luore moloyo nyiseche duto. Nikech nyiseche duto mag libembini gin gik manono. To Jehova e ma nochweyo polo.’​—1 Weche 16:25, 26.

6. Ang’o momiyo nyiseche mag miriambo gin gik manono?

 ⁶ Mana kaka Daudi nonyiso, olworwa gi gik manyiso duong’ mar Jehova. (Zab. 139:14; 148: 1- 10) Mano kaka ne en gweth maduong’ ne Jo-Israel kuom bedo gi winjruok mar singruok e kindgi gi Jehova! To mano kaka ne ginyiso fuwo maduong’ e weyo Jehova ka gikulore ne kido mopa koda sirni! Kane ochopo kinde chandruok, nyisechegi mag miriambo nobedo manono gadier, ma onge teko mar resore kendgi giwegi, kata reso joma lamogi.​—Bura 10:14, 15; Isa. 46: 5-7.

7, 8. Ere kaka ‘Mwandu’ nyalo bedonwa kaka nyasaye?

⁷ E pinje mang’eny kindegi, ji pod kulore ne kido ma dhano opayo, kendo nyiseche ma kamago gin gik manono sani, mana kaka ne gin chon. (1 Joha. 5: 21) Kata kamano, Muma lero gik mamoko mabende ikwano kaka nyiseche. Kuom ranyisi, ne ane weche ma Yesu nowachogi: “Onge ng’ato ma nyalo tiyo ni ruodhi ariyo; nikech enosin gi moro kendo noher machielo, kata nopadre kuom moro kendo nocha machielo. Ok unyal tiyo ni Nyasaye kendo ni mwandu.”​—Math. 6: 24.

⁸ Ere kaka ‘Mwandu’ nyalo bedo kaka nyasaye? Kuom ranysi, par ane kidi manie pap kamoro e Israel machon. Kidi ma kamano ne nyalo konyo e gero ot kata ohinga. Mopogore gi mano, kane ochunge kaka “kidi mochungi,” mar lamo, kata kaka “kidi mar kido” mineno, ne obedo obadho ne oganda Jehova. (Lawi 26:1) Kamano bende, pesa nigi kare. Dwarore wabed kode mana mondo warit ngimawa, kendo wanyalo tiyo kode maber e tij Jehova. (Ekle. 7: 12; Luka 16:9) Kata kamano, ka waketo wach manyo pesa obed motelo ne tijwa mar Jokristo, pesa bedonwa kaka nyasaye. (Som 1 Timotheo 6: 9, 10.) E pinyni, kama wach manyo mwandu en gima duong’ ahinya ne ji, nyaka wane ni wabedo joma ok kal tong’ kuom wachni. —1 Timo. 6: 17- 19.

9, 10. (a) Jakristo neno nade wach somo mar skul? (b) Luwo somo mamalo kelo hinyruok mage?

⁹ Ranyisi machielo mar gimoro makonyo, mabende nyalo bedo gima nono en somo mar skul. Wadwaro ni nyithindwa obed joma opuonj maber mondo eka gikonyore e ngimagi. To maber moloyo, Jakristo mopuonj maber e skul, nigi nyalo mar somo kendo winjo tiend Muma. Onyalo nono chandruok mi ong’ad paro makare, kendo onyalo puonjo adiera mag Muma e yo maler komiyo ji yie kodgi. Yudo somo maber mar skul en gima kawo kinde, to kata kamano gin kinde ma ok odhi nono.

¹⁰ To nade wach somo mamalo miyudo e kolej kata e univasiti? Mani en gima ji mang’eny neno kaka gima duong’ ahinya mabiro miyo ngima odhi ne ng’ato maber. To ema podi ji mang’eny ma luwo somo ma kamago, gikone pong’o pachgi gi puonj ma kethogi. Somo ma kamano, ketho ne rowere kindegi mang’eny ma ne digitiyogo maber moloyo e tij Jehova. (Ekle. 12:1) Omiyo ok kawwa gi wuoro ni e pinje ma ji mathoth oseyudoe somo ma kamano, ji manok kende ema nigi yie kuom Nyasaye. Kar geno ni somo mamalo ema biro miyo ng’ato obed gi ngima maber e pinyni, Jakristo geno kuom Jehova.​—Nge. 3:5.

Kik Iwe Gombo mar Ringruok Obed Nyasachi

11, 12. Ang’o momiyo Paulo nowuoyo kuom jomoko kowacho ni: “Igi e nyasachgi”?

¹¹ E barua mare ne Jo-Filipi, jaote Paulo nyiso gimachielo manyalo bedo kaka nyasaye. Owuoyo kuom joma ne olemogo chon niya: “Kaka ne ajawachonu pile, pod awachonu koro kaywak, ni, ji mang’eny wuotho ka gin wasik msalaba [“yadh-sand,” NW] mar Kristo. To gikogi notiekgi chuth. Igi e nyasachgi, . . . kendo giparo mana weche mag piny.” (Fili. 3: 18, 19) Ere kaka i ng’ato nyalo bedone nyasaye?

¹² Nenore ni kuom osiepe Paulogo, chopo  gombo mag ringruok ne obedonegi gima duong’ ahinya moloyo tiyo ne Jehova kanyachiel gi Paulo. Moko kuomgi nyalo bedo ni ne kalo tong’ e chiemo koda e metho, machopo kama ne gibedo joma nigi tim ich lach kata mer. (Nge. 23:20, 21; pim gi Rapar mar Chik 21:18- 21.) To moko nyalo bedo ni ne oyiero luwo mor koda weche dongruok mag piny ma ndalogo, mi mano ne omonogi tiyo ne Jehova gi chunygi duto. Kik wayie ngang’ mondo gombo mag gik ma ji paro ni e ngima maber, omi wadog chien e tiyo ne Jehova gi chunywa duto.​—Kolo. 3: 23, 24.

13. (a) Ich lach en ang’o, to Paulo nolero wachno nade? (b) Wanyalo ritore nade kuom tim ich lach?

¹³ Paulo bende ne owuoyo kuom gimachielo manyiso lamo mar miriambo. Ne ondiko niya: “E momiyo, neguru dhano machon gi timbene, kaka terruok, tim ma ok ler, hera marach, gombo maricho, kod ich lach, nikech ich lach en lamo nyiseche manono.” (Kolo. 3:5) Tim mar ich lach en gombo motegno mar bedo gi gimoro ma ok marwa. Onyalo bedo gombo mar mwandu mag ringruok. To bende onyalo riwo kata gombo maricho mag nindruok. (Wuok 20:17) Donge ng’eyo ni gombo ma kamago en tim lamo nyiseche manono en gima chiewo pachwa ndi? Yesu notiyo gi weche manyiso ayanga kaka dwarore ahinya ni ng’ato otim duto monyalo mondo oritre kuom gombogo.​—Som Mariko 9: 47; 1 Joha. 2: 16.

Tang’ gi Weche Manono

14, 15. (a) E kinde Jeremia, ‘wach manono’ ma ne ketho ji mang’eny ne en mane? (b) Ang’o momiyo weche Musa ne gin makonyo?

¹⁴ Gik manono nyalo riwo koda ka weche ma ng’ato wacho. Kuom ranyisi, Jehova nowacho ne Jeremia kama: ‘Jonabi koro weche mag miriambo kuom nyinga. Ok naorogi, kata chikogi, kata wachonigi. Gikoronu weche miriambo mar wich bith; githiedho weche mabiro timore, gi weche moko manono, ma giwuondorego e chunygi.’ (Yere. 14:14) Jonabi mag miriambogo ne wacho ni giwuoyo e nying Jehova, to ne gijiwo mana pachgi giwegi, koda riekogi. Omiyo, wechegigo ne gin ‘weche manono.’ Wechegigo ne nono kendo ne ginyalo ketho lamo madier. E higa 607 Ka Ndalowa Podi, thoth joma nochiko itgi ne wechego, ne otho e lwet jolweny mag Babulon.

¹⁵ Mopogore gi jonabigo, Musa ne onyiso Jo-Israel niya: “Keturu wechegi duto e chunyu ma anyisou tinende . . . Nikech ok obedonu ka gir oyuma; to en mana ngimau, nikech kuom wachni ndalou nomedre e piny, ku ma uidhoe loka Jordan mar kawogo.” (Rapar 32:46, 47) Ee, weche Musa ne ondiki kuom much Nyasaye. Omiyo, wechego ne gin makonyo, to adier ne gidhi konyo ogandano. Jogo ma nomako wechego ne mor dak aming’a e ngima maber. Kinde duto, weuru watamre weche manono kendo wamakre chuth gi weche makonyo mag adiera.

16. Onego wane nade weche josayans ma kwedo Wach Nyasaye?

¹⁶ Be wawinjo weche manono kiwacho  kindegi? Ee. Kuom ranyisi, josayans moko wacho ni, paro mar ni gik moko ne osieko kendgi, kendo ni josayans osetimo dongruok e fwenyo gik moko, nyiso ni koro onge tiende bedo giyie kuom Nyasaye, ni nikech gik moko duto inyalo ng’e maber mana kuom nono chalgi. Be weche ma kamago mag sunga onego ochand chunywa? Ooyo! Rieko mar Nyasaye opogore kod rieko mar dhano. (1 Kor. 2: 6, 7) Kata kamano, wang’eyo ni sama puonj mag dhano kwedo gik ma Nyasaye oseleronwa, kinde duto puonj mag dhano ema gin miriambo. (Som Jo Rumi 3:4.) Kata bed ni sayans osetimo dongruok e yore moko, gima Muma wacho kuom rieko mag dhano pod en adier, ni: “Rieko mar pinyni ofuwo e nyim Nyasaye.” Rieko mar Nyasaye ma en rieko ma onge giko,  oloyo mabor chuth rieko mar dhano.​—1 Kor. 3: 18- 20.

17. Onego wane nade weche jotend din kaachiel gi weche jogo moseweyo adiera?

¹⁷ Ranyisi machielo mar weche manono yudore kuom jotend dinde maluongore ni Jokristo. Giwacho ni giwuoyo e nying Nyasaye, to ng’eny weche ma giwacho ok otenore ei Ndiko, kendo gik ma giwacho gin mana gik manono. Joma oseng’anjo moweyo adiera bende wacho weche manono, ka giwacho ni gin gi rieko maloyo “jatichno mogen, kendo mariek.” (Math. 24:45- 47) Kata kamano, giwacho rieko mana mowuok e pachgi, kendo giwacho weche manono manyalo ketho ng’ato ang’ata mowinjogi. (Luka 17:⁠1, 2) Wanyalo timo ang’o mondo kik giwuondwa?

Kaka Wanyalo Tamore Weche Manono

18. Wanyalo tiyo gi siem manie 1 Johana 4:1 e yore mage?

¹⁸ Jaote Johana nochiwo siem maber kuom wachni. (Som 1 Johana 4:1.) Kaluwore gi siem ma Johana nochiwo, kinde duto wajiwo jogo mwaromogo e tij lendo mondo gitem gigo mosepuonjgi, eka ging’e ka gigo ni ei Muma. Mano en gima ber monego watim wan bende. Ka wawinjo weche ma kwedo adiera kata maketho nying’ kanyakla, jodong-kanyakla, kata mana maketho nying’ owadwa moro amora, ok wayie kodgi mapiyo piyo ma ok wanono. Kar mano, wapenjore niya: “Be ng’at makeyo wachni timo kamano kaluwore gi gima Muma wacho? Be wechego konyo e lando dwaro mar Jehova? Be gin weche majiwo kuwe ei kanyakla?” Gimoro amora mwawinjo maketho nying’ riwruokwa mar owete kar gerogo, en gima nono.​—2 Kor. 13:10, 11.

19. Jodongo onego otim ang’o mondo gine ni weche ma giwacho kik obed manono?

¹⁹ Kodok korka weche manono, jodong-kanyakla bende yudo puonj maduong’ ahinya. Seche ma dwarore ni girie ng’ato, ber ka ging’eyo ni gin bende gin dhano morem, omiyo ok girie ng’ato ka gitiyo mana gi ng’eyogi giwegi. Kinde duto onego ginyis gima Muma wacho. Chik maber yudore e weche mag jaote Paulo mawacho ni: “Kik ukadh weche ma nondiki.” (1 Kor. 4:6) Jodongo ok kal weche mondiki ei Muma. Luwo chikni bende konyogi tiyo mana gi weche mosendiki e buge malero Muma mag jatichno mogen kendo mariek.

20. Ikonyowa tamruok gik manono e yore mage?

²⁰ Gibed “nyiseche,” gibed weche, kata gimoro machielo —gik manono gin gik maricho ahinya. Nikech mano, kinde duto walamo Jehova ka wakwaye mondo okonywa  fwenyo gik manonogo, kendo wadhi ire mondo okonywa dagi gigo. Ka watimo kamano, to wanyiso ni wayie gi weche jandik-zaburi ma nowacho ni: “Lok wang’a kik ane weche ma kayiem, kendo miya ajiwra e yoreni.” (Zab. 119:37) E sula maluwo, wabiro medo wuoyo kuom gimomiyo ber luwo yo ma Jehova tayowago.

Be Inyalo Lero?

• Koket e yo machuok, “gik manono” monego watamre gin ang’o?

• Ang’o ma wanyalo timo mondo pesa kik obednwa ka nyasaye?

• Gombo mag ringruok nyalo bedonwa nyasaye e yo mane?

• Wanyalo tamore nade weche manono?

[Penjo mag Puonjruok]

[Picha manie ite mar 13]

Kik iwe gombo mar gik ringruok oduoki chien e e tiyone Jehova