Kane ajahigni adek, wuonwa, owadgi matin, kaachiel gi kwarwa ne oter e kambi mag sand nikech ne gitamore donjo e weche siasa. Kwarwa gi babawa matin ne otho kuno, to wuonwa ema notony. Wuonwa noduogo pacho e higa mar 1947 bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny. Kata kamano, noduogo ka oguche otur. Kata obedo ni ne en gi midekre kamano, ne ochung’ motegno e yiene.

Kane ajahigni ochiko, joodwa kaachiel gi Joneno mag Jehova miche mowuok Moldova noter gi sirkal Siberia. Tarik 6, Julai 1949, ne osowa e geche mag ting’o dhok. Garino noringo kuom ndalo 12 maok ochung’ kendo ne wadhi kilomita mokalo 6,400. Gikone, ne ochung’ e stesen mar gach reru man Lebyazhe. Ne wayudo ka jotich sirkal ma kuno ritowa. Kanyo gi kanyo ne opogwa e grube matindo tindo kae to nokewa kuonde mopogore opogore. Grubwa ne odak e skul moro matin ma ne koro ok somie. Ne waol nyamin anega kendo ne wawinjo malit e chunywa. Nyaminwa moro ma hike noniang’ nochako wero gi dwol mapiny wer moro ma ne Joneno oloso e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny. Matin nono, ji duto nochako wer gi ilo kaachiel kode. Weche wendno ne wacho niya:

“Owete mang’eny oter twech kuonde maboyo.

Ne otergi e pinje man yor nyandwat koda man yor ugwe.

Ne osandgi nikech tiyo ne Nyasaye, kendo ne ginano e bwo sand malich.”

Bang’ kinde, ne wanyalo dhi e chokruoge mag Muma Jumapil ka Jumapil, kilomita 13 wuok kama ne wadakie. Kinde mang’eny ndalo koth, kane piny ng’ich thi (-40°C), ne wachako wuoth okinyi ka piny pod tip tip kendo ne wayoro baraf ma ne chopo e nungowa. Ji piero abich ne diyore e ot moro matin. Ne wanyalo chako kuom wero wer achiel, wende ariyo, kata adek. Ng’at achiel ne lemo e lowa kae to ne wawuoyo e wi puonj mag Muma. Mano ne nyalo dhi nyime kuom sa achiel kama. Bang’ mano, ne wawero wende mamoko kae to kendo wadhi nyime wuoyo e wi puonj mamoko mag Muma. Mano kaka chokruogego ne tego chunywa!

Higa mar 1960, noyudo ka koro Joneno mag Jehova ma ne ni Siberia ok oridnegi ahinya gi sirkal. Kata obedo ni ne wadhier, ne ayudo thuolo mar dhi limbe Moldova kama ne aromoe gi Nina, nyako ma ne jonyuolne kaachiel gi kwargi koda dagi ne gin Joneno. Matin nono ne wakendore kendo ne wadok Siberia, kama ne wanyuoloe nyarwa miluongo ni Dina e higa mar 1964 koda wuodwa miluongo ni Viktor, e higa  mar 1966. Higni ariyo bang’e, ne wadar wadhi dak Ukraine, e ot moro matin e taon miluongo ni Dzhankoy, kilomita 160 wuok Yalta man chula mar Crimea.

Kuno, ne Joneno mag Jehova ogo marfuk mana kaka ne pod ogogi marfuk e pinje duto ma ne nie e bwo Soviet Union. Kata kamano, ne ok oridnwa ahinya e tijwa ne Nyasaye kendo ne ok sand Joneno e yo ma achiel kachiel. Mano nomiyo Joneno moko nodok chien e kindagi mar tiyo ne Nyasaye. Ne gineno ni nikech ne gisesandore ahinya Siberia, ne koro ginyalo tiyo matek mondo gidag e ngima mayom.

Mach, 27 , 1991, ne ogol marfuk ma ne oket ne Joneno mag Jehova e pinje duto mag Soviet Union kendo sirkal nopwodho riwruok marwa. Mapiyo nono, ne otim chenro mar bedo gi chokruoge-distrikt abiriyo makende makawo odiechienge ariyo ariyo e pinyno duto. Wan ne onego wadhi e chokruok ma ne idhi tim Odessa, Ukraine, ma ne dhi chakore tarik 24 Agost. Ne achopo kuno dwe achiel motelo mondo akony e tij iko stadiam maduong’ mar opira ma ne idhi timie chokruogno.

Nikech ne watiyo seche mang’eny, ne wajonindo e kombe mag pawno. Grube mang’eny mag nyimine ne timo ler e alwora mar stadiamno. Nogol yugi ma ne romo chiegni loche apar. Joma ne tiyo e migawo mar kar nindo ne owuotho e taondno tung’ nyaka tung’ ka gimanyo kuonde ma welo 15,000 ma ne dhi biro nyalo nindoe. Kae to apoya nono, wach moro ne oturo chunywa!

Kodong’ mana ndalo abich mondo wabed gi chokruok, ne omak Ker mar USSR, Mikhail Gorbachev tarik 19 Agost ka en e rusa kama iluongo ni Yalta, ma ne ok bor gi kama ne wantie. Sirkal nowacho ni ok wanyal bedo gi chokruogno. Welo ma ne onego obi nochako goyo simo ne ofis ma ne ochung’ ne chokruogno ka gipenjo niya: “To koro otiko mar bas gi gach reru ma ne waseng’ado, watim nade?” Bang’ lemo ahinya, owete ma ne tayo chenro mar chokruogno nonyisogi ni: “Biuru abiya!”

Chenro mag ikruok ne chokruogno ne odhi nyime kendo owete ne lemo gi kinda. Migawo mar weche wuoth ne ochako rwako welo ma ne wuok kuonde mopogore opogore e pinje mag Soviet Union kendo ne gitero welogo kuonde nindo. Pile pile gokinyi, owete ma ne nie Komiti mar Chokruog-distrikt ne dhi wuoyo gi ofisa mag sirkal mag taondno. Pile pile kane giduogo otieno, ne giwacho ni sirkal pod odagi.

Mana odiechienge ariyo to chokruok ochakre—chieng’ Tich Ang’wen Agost 22—owete ma ne nie Komiti mar Chokruog-distrikt ne oduogo gi wach maber ni: Sirkal ne omiyowa rusa mar bedo gi chokruok! Mano kaka ne wamor sidang’ kane wachako program gi wer kod lamo! Kane program ma Ngeso orumo, ne wabudho nyaka otieno ka wagoyo mbaka kendo tudore gi osiepewa ma ne pok waneno kuom kinde malach. Ne wan kaachiel gi Jokristo ma ne nigi yie motegno ahinya ma ne osenano e bwo sand madongo dongo.

Kuom higni 22 nyaka ne wabed gi chokruogno, dongruok madongo osetimore e tij Nyasaye e piny Ukraine. Oseger Ute Romo e piny Ukraine duto kendo kwan mar jolendo oseidho kowuok 25,000 e higa mar 1991 nyaka 150,000 gie sani!

Pod wadak e ot achielcha e taon mar Dzhankoy, taon moting’o ji 40,000. Kata obedo ni ne nitie mana Joneno manok e taondni kane wabiro kae ka wawuok Siberia e higa mar 1968, gie sani nitie kanyakla auchiel e taondni.

Jooda bende osemedore. Wan tienge ang’wen mapod ngima kendo tiyo ne Jehova—nyithindwa, nyikwawa, koda nyithind nyikwawa.